Özgür gazeteciliğe destek olun
Search
Close this search box.

Marc Lynch: İslamcılık öldü mü?

İslamcılık öldü mü?

Marc Lynch – Washington Post – Çeviri: İlker Kocael

islamtunus
Tunus’ta Nahda Hareketi Partisi taraftarları miting alanında parti liderinin konuşma yapmasını beklerken. (Ekim 2014, Fadel Senna/Agence France-Presse via Getty Images)

Arap ayaklanmaları sonrasında İslamcı partilerin yükselişine uygun bir zemin oluştuğu izlenimine kapılmıştık; özellikle bu partiler Mısır, Fas, Libya ve Tunus’ta seçimleri kazanınca. Ne var ki geçen yıllar seçim siyaseti güden İslamcılara karşı pek nazik davranmadı. Mısır ve Tunus’ta seçimle kazandıkları gücü koruyamadılar; müthiş bir baskıya maruz kaldılar ve birçok ülkede halkın şimşeklerini üzerlerine çektiler. Birçok Körfez ülkesi Mısır hükûmetiyle paralel olarak Müslüman Kardeşleri terörist örgüt listesine aldı. Müstakbel Trump yönetimi de aynısını yapmayı planlıyor.

Bölge siyasetindeki kritik rolünden dolayı Mısırlı Müslüman Kardeşler, İslamcı partiler tartışmasının merkezine konuyor. Ancak Carnegie Ortadoğu Programı için yazdığım raporda (1) da gösterdiğim gibi, Mısır deneyimi tipik bir örnek olmanın çok uzağında olduğu gibi bu felaketten birçok yanlış ders çıkarılıyor. Bölge genelinde İslamcı partiler yeni siyasi çevrelere birçok farklı şekillerde uyum sağladı. Birçoğu yeni çevreyi kolaçan etmede Mısırlı muadillerinden daha iyi iş çıkardı; neredeyse hepsi kendi iç siyasetlerinde eleştirel aktörler olarak yer aldı. Bir bütün olarak baktığımızda, İslamcı partilerin son beş yıllık tecrübeleri şunu net olarak ortaya koyuyor: siyasal ve kurumsal bağlam –ideoloji ve örgütsel yapının açıklayamadığı ölçüde- bu aktörlerin seçimlerini ve davranışlarını açıklıyor.

İslamcılığın gerilemesinin en önemli örneğini Mısır’da gördük (2); Müslüman Kardeşler 3 Temmuz 2013’te gerçekleştirilen ve Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi’yi deviren askeri darbenin ertesinde ezici bir baskıya maruz kaldı. Yöneticileri yok edildi, toplumsal hizmet ağları çökertildi ve üyelerinin birçoğu öldürüldü, hapsedildi ya da sürgüne zorlandı. Mısırlı Müslüman Kardeşler; katı hiyerarşik ve kamusal görünürlüğü yüksek örgütü ve sınırlı siyasi katılıma dayalı ihtiyatlı stratejisine dayalı geleneksel biçimiyle artık mevcut değil.

Mısırlı Müslüman Kardeşlerin 2012’den 2013’e kadar uzanan iktidarı süresince sergilediği başarısız performans, İslamcılık ile ilgili yakın zamanlı analizlerin temelini oluşturuyor. Partinin başarısızlığı tipik olarak örgütsel yapısının ya da aşırı uç ideolojisinin ürettiği sorunlara atfedildi. Ancak İslamcılar 2011 sonrası geçiş döneminin karmaşık siyasi ortamında başarısızlık yaşayan tek siyasi hareket değildi. Mısır siyasi hareketlerinin tümü geçişin dönüm noktalarında başarısız oldu (3). Ordunun 2011’den 2012’ye kadar süren yönetimi pek başarılı değildi; ayrıca 2013’te yönetime el koyduktan sonra ordu, İslamcıların herhangi bir zamanda uyguladığından çok daha fazla ölümcül şiddet uyguladı. Mısırlı aktivistler, liberaller ve sekülerler; geçiş döneminde baskın olan kutuplaşmayı ve aşırı uç söylemleri körükleyerek başarısızlıktan kendi paylarına düşeni aldılar.

Kafamızı Mısır’dan kaldırdığımızda İslamcı partiler hakkında yapılan genellemelerin ne kadar yanlış olduğunu anlıyoruz. Neredeyse tüm Arap ülkelerinde, İslamcı partiler değişmez bir ideolojiyi takip etmekten ziyade siyasi stratejilerini yerel bağlama uyarladılar. Fırsat verildiğinde seçimlere katılmaya, şartlar uygun olduğunda koalisyonlara girmeye devam ettiler. Ürdünlü Müslüman Kardeşler; eşi görülmedik bir devlet baskısı ve iç bölünmeye meydan okumayı başardı, bu yıl başarılı bir biçimde parlamenter seçimlere geri döndü (4). Kuveyt’in İslami Anayasa Hareketi yıllar süren seçim boykotunu sonlandırdı ve yarıştığı beş sandalyeden dördünü almayı başardı (5). Fas’ın Adalet ve Kalkınma Partisi art arda parlamento seçimlerini kazandı ve monarşi yönetiminin kısıtları çerçevesinde makul ve etkili bir hükûmet görüntüsü verdi (6).

İslamcıların uyum sağlama kapasitesinin en canlı örneği Ennahda. İslamcıların seçimler yoluyla ve kendi iradeleri doğrultusunda iktidarı asla bırakmayacağı ile ilgili söylenenlere karşın, Ennahda’nın yaptığı tam olarak buydu. 2013’te derin ve gittikçe ağırlaşan krizle yüz yüze gelen İslamcı parti kendi iradesi doğrultusunda iktidarı teknokratik bir hükûmete devretti. Sonrasında da hem genel seçimlerde hem de başkanlık seçimlerinde İslamcı karşıtı Nida Tunus partisinin kazandığı zaferi nazik bir şekilde kabullendi; yıkıcı bir muhalefet yapmak yerine ulusal oydaşmayı pekiştirmek adına rakibiyle yakın bir şekilde çalışmayı tercih etti. Bu yılın başında Ennahda, parti ve İslamcı hareket ayrımını da yaparak büyük bir sükse yaptı –bu ayrımın ne ölçüde gerçek hayatta karşılık bulacağını zaman gösterecek tabii.

Diğer İslamcı partiler, Müslüman Kardeşler karşıtı kampanya yürüten bölgesel güçler için kullanışlı olmanın yollarını buldular. Yemen’in Islah partisi Suudilerin önderlik ettiği koalisyonun yürüttüğü savaşın önemli bir parçasıydı (7). Sahadaki zayıflığına karşın (8), Suriyeli Müslüman Kardeşler Türkiye, Körfez ülkeleri ve Batı’nın desteklediği muhalefet kurumlarında (9) etkili olmayı başardı (10). Ortadoğu’da bulunan İslamcı partiler daha geniş anlamda Suriyeli isyancıların finansal anlamda olduğu gibi medya desteği açısından da en önemli kaynaklarındandı. Bahreyn’in Minber partisi de sert mezhepsel baskıyı kolaylaştıracak biçimde monarşi için Sünnilerin desteğini topladı. Görece başarısız olan; kendisini yaman bir vekâlet savaşının ortasında bulan Libyalı Müslüman Kardeşler oldu.

İslamcı partiler siyasi çevrelerine uyum sağlamaya eğilimliler. Ancak bölgesel siyasi çevrenin gittikçe daha hoşgörüsüz, şiddet dolu ve baskıcı olduğunu düşününce; bunun içimizi rahatlatacak bir çıkarım olmadığını söyleyebiliriz. Müslüman Kardeşler karşıtı bölgesel kampanya durumu daha da kötüleştirdi, özellikle Mısır’da. Daha geniş anlamda bölgede otokratik yönetimlerin yeniden yükselişi de aynı türden bir etkide bulundu; bu yönetimler siyasi muhalefet kanallarının birçoğunu tıkadılar. Mısırlı Müslüman Kardeşler gibi tükenmiş örgütler daha önce olduğu gibi radikal cihadçıları sönümlendirme rolünü artık oynayamıyor (11). IŞİD’in yükselişi, Suriye ayaklanmasının popülaritesi ve Mısır darbesinin mirası; İslamcıları şiddet kullanımı konusunda yeniden düşünmeye itti.

İslamcı partiler ve hareketler bu zorlukların üstesinden gelmek için evrilmeye devam edecekler. Araştırmacılar; sabit sonuçlara varmak yerine, bu örgütlerle ilgili varsayımlarını sorgulamalılar. Bugünün Müslüman Kardeşleri bir terör örgütü değil, ancak artık birkaç on yıldır incelediğimiz örgüt de olmadığı açık. Değişimi açıklamak için yerel siyasi bağlamı ideolojinin önüne koyan argümanım içimize su serpecek bir argüman değil. Siyasi baskılar, toplumsal memnuniyetsizlik ve Irak, Libya ve Yemen’de her geçen gün daha da fazla ölümlere sebep olan savaşlar; ufukta ışık görünene kadar işlerin pek de iyiye gitmeyeceğine işaret ediyor.

 

  1. http://carnegieendowment.org/2016/12/16/in-uncharted-waters-islamist-parties-beyond-egypt-s-muslim-brotherhood-pub-66483
  2. http://pomeps.org/2015/03/17/islamism-in-the-is-age/
  3. https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/10/07/how-social-media-undermined-egypts-democratic-transition/?utm_term=.d8909abd696c
  4. https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/10/03/how-jordans-election-revealed-enduring-weaknesses-in-its-political-system/?utm_term=.f3558756e7e5
  5. https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/11/29/kuwaitis-voted-saturday-opposition-gains-send-a-strong-signal-about-the-economy/?utm_term=.872f44545324
  6. https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/10/13/what-moroccos-election-results-tell-us-about-islamist-parties/?utm_term=.70f5519c8d20
  7. http://www.mei.edu/content/article/yemen-road-nowhere
  8. http://carnegieendowment.org/2013/05/07/struggling-to-adapt-muslim-brotherhood-in-new-syria-pub-51723
  9. https://www.brookings.edu/research/rethinking-political-islam/#syria
  10. http://pomeps.org/2015/02/11/the-syrian-brotherhoods-islamic-state-challenge/
  11. https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/03/07/is-the-muslim-brotherhood-a-terrorist-organization-or-a-firewall-against-violent-extremism/?utm_term=.53f652117cea

Bize destek olun

Medyascope sizlerin sayesinde bağımsızlığını koruyor, sizlerin desteğiyle 50’den fazla çalışanı ile, Türkiye ve dünyada olup bitenleri sizlere aktarabiliyor. 

Bilgiye erişim ücretsiz olmalı. Bilgiye erişim eşit olmalı. Haberlerimiz herkese ulaşmalı. Bu yüzden bugün, Medyascope’a destek olmak için doğru zaman. İster az ister çok, her katkınız bizim için çok değerli. Bize destek olun, sizinle güçlenelim.