Ostpol sitesinden Natalia Sergheev ve Christian Zsolt Varga, Uluslararası Yolsuzlukla Mücadele Günü vesilesiyle, eski Doğu Bloku ülkelerinde, ülkelerinin kaderini perde arkasından belirleyen 17 oligarkı, 17 farklı gazetecinin ağzından derledi.
“Ermenistan Ulusal Meclisi’nin 60 yaşındaki mensubu Gagik Tsarukyan, siyasete girmeden önce de ülkesinde tanınmış bir iş adamıydı. 2003 yılında milletvekilli seçilmesinden bir yıl sonra ‘Müreffeh Ermenistan Partisi’ni kuran Tsarukyan aynı zamanda bilek güreşçisiydi. 2004 yılından beri Ermenistan Ulusal Olimpik Komitesi’nin başkanı olan ve ülkesinin en varlıklı kişilerinden biri olan Tsarukyan’ın yalnızca Ermenistan’da değil, Litvanya, Belarus, Ukrayna ve Bulgaristan’da da çok uluslu şirketleri vardı. Bira, brendi, votka ve şarap gibi alkollü içecek fabrikalarından otel ve gazinolara, ilaç şirketlerinden maden ve çimento fabrikalarına kadar pek çok farklı alanda ticaret yapan Tsaurkyan’ın ayrıca kendine ait bir televizyon kanalı ve giysi, aksesuar ve silah satışı yaptığı butikleri vardı.”
Çevrimiçi Hetq gazetesinin muhabiri Vahe Sarukhanyan’a göre bunlar Tsarukyan’ın ticari faaliyetlerinin yalnızca bir kısmını teşkil ediyor.
“Azerbaycan’ın eski Ulaştırma Bakanı Ziya Mammadov, mal varlığını yolsuzluğa ve ülkesinin elit tabakasıyla kurduğu ilişkilere borçluydu. Ülkedeki hakim sınıfla ters düşmesinin ardından, büyük oranda taksi ve otobüs ağlarına dayanan ticari gücünü ciddi ölçüde kaybetti. Mammadov’un oğlu Anar Mammadov, babasından kalan parayla ABD’nin başkenti Washington’da, Azerbaycan Hükümeti’nin çıkarlarını ABD Kongre ve Senato’sunda destekleyecek lobi faaliyetleri yürütmek üzere bir büro açtı, ABD’li lobi kuruluşu Fabiani & Co’ya da kendisini desteklemesi için ödeme yaptı.”
Söz konusu vakayı ‘Siyasi Tutukluların Olmadığı bir Avrupa’ adlı dergi için haberleştirdiğini belirten freelancer muhabir Arzu Geybullayeva, yazısında, araştırması sırasında Fabiani & Co’dakilerin, kendilerini para karşılığı tutan Anar’ı tanımazdan geldiklerini ve kendisi hakkında bilgi sahibi değilmiş gibi davrandıklarını kaydetti. Geybullayeva, çalışanların bu tavrının, şüphelerini arttırdığını ve kendisini olayı daha da derinlemesine araştırmaya teşvik ettiğini belirtti. Pek çok gazetenin yanı sıra El Cezire, Foreign Policy ve Global Voices gibi uluslararası haber kaynakları için de haber hazırlayan, aynı zamanda Flying Carpets ve Broken Pipelines adlı tanınmış siyasi Azerbaycan bloglarında da yazan Geybullayeva, Türkiye’de yaşıyor.
“Elektrik ve temiz suyun olmadığı yoksul bir köyde dünyaya gelen Nijaz Hastor, Bosna Hersek’in en büyük özel şirketi olan ‘ASA Prevent’i kurdu. Ülkesinin en zengin iş adamı olan ve fakir ailelerin çocuklarına burs sağlayan ve savaştan sonra köyündeki caminin yapım masraflarını karşılayan Hastor halk tarafından çok sevildi. Bir süre önce kendisine ve eski ortağına karşı açılan davada Bosna Hersek eski Cumhurbaşkanı Aliya İzzetbegoviç’e, ülkedeki bir serbest ticaret bölgesinde fabrika kurabilmeleri için ruhsat vermesi karşılığında daire satın almakla suçlandı. Ancak Bosna Hersek’teki pek çok benzerleri gibi, bu dava da gerektiği gibi soruşturulamadı ve Hastor ülkesinde saygın bir iş adamı olarak anılmaya devam ediyor.”
Krsto Lazarevic’in Hastor ailesini ve ASA Prevent şirketini kadraja alan araştırması haftalık çıkan Alman ekonomi dergisi Wirtschaftswoche’de yayınladı.
“’Türkiye azınlıklarını temsil eden’ Bulgar ‘Hak ve Özgürlükler Hareketi’ (MRF) Partisi vekili Delyan Peevski, parlamentoda pek az görünüyor. Sıradan bir parlamenterden farklı olduğu aşikar olan Peevski’nin Bulgaristan’ın resmen en zengin milletvekili olduğu biliniyor. Ekonomik faaliyetlerini uzun süre offshore şirketler aracılığıyla yürüten Peevski’nin, yalnızca eski Opel arabasını deklare etmiş olduğu mal varlığının 1 milyar doların üzerinde olduğu tahmin ediliyor.”
Bulgar gazetecilik platformu Bivol.bg’nin editörü ve kurucularından olan Atanas Tchobanov, yazısında, gücünü medya ve hukuk üzerinde kurmuş olduğu hakimiyetten aldığını belirttiği Peevski’nin mal varlığı ve gölge şirketleri ile ilgili kendilerine yıllardır çeşitli kaynaklardan bilgiler ulaştığını, bunun yanında Peevski’nin kontrolündeki medya imparatorluğu ve çeşitli kurumlar tarafından saldırıya uğradıklarını belirtti. Kendisini özellikle Bulgaristan merkezli yolsuzluk ve organize suçları araştıramaya adamış olan Tchobanov, aynı zamanda Organize Suçlar ve Rüşvet Kaydı Projesi (OCCRP) ve n-vestigate adlı sivil toplum kuruluşlarının mensuplarıyla birlikte ulus ötesi soruşturmalarda da yer alıyor.
“Forbes’in dünyanın en zenginleri listesinde 367. sırada yer alan Bidzina Ivanishvili’nin, 4.5 milyar dolarlık servetiyle Gürcistan’ın ilk dolar milyarderi olduğu sanılıyor. Servetini Rusya’da elde eden ve daha sonra Gürcistan’a gelen Ivanishvili, toplumda ‘hayırsever işadamı’ profiliyle tanındı. 2011 yılında ‘Gürcü Rüyası Partisi’ni kurarak siyasete atılan Ivanishvili, seçimlerde iktidar partisini alaşağı ederek ülkenin başbakanı oldu. Bir yıl sonra, koltuğunu başkanlık için aday gösterdiği kişiye bıraktıktan sonra sahneden çekilen Ivanishvili’nin, o günden beri ülkeyi perdenin arkasından yönettiğine inanılıyor. Adı Panama Belgeleri’nde de geçen Ivanishvili, ilginç meraklarıyla da tanınıyor. İçinde penguenlerin, lemurların ve bir zebranın olduğu kendisine ait bir hayvanat bahçesi olan Ivanishvili’nin, buraya dikmek için deniz aşırı ülkelerden getirdiği yüz yıllık ağaçlar getirdiği biliniyor.”
Gürcü gazeteci Tskriala Shermadini Studio Monitor için çalışıyor.
“90’lı yılların başında Macaristan’ın Felcsút adlı bir köyünde havagazı boruları işine giren Lőrinc Mészáros, 7 yıl içinde Macaristan Başbakanı Viktor Orbán ile geliştireceği dostuk sayesinde 2011 yılında Felcsút belediye başkanı seçilerek ülkenin en zenginlerinden biri oldu. 200’ün üzerinde şirketle ilişkileri olan ve kendisine ait iki futbol takımı bulunan Mészáros, çoğu AB tarafından fonlanan pek çok kamu ihalesini almayı da başardı. Bugün Macaristan’da bir oligarka dönüşmüş olan Mészáros, aynı zamanda Macar medyasını da şekillendiriyor. Mészáros’un şirketlerinden birinin Macaristan’ın en eski gazetelerinden olan Népszabadság’ın kapatılmasında rolü olduğu, bunun yanı sıra, kendisinin yakın zaman önce Macar yerel gazetelerinin büyük çoğunluğunu satın alarak hükümet yanlısı yayınlar yapmaya ittiği biliniyor.
24.hu sitesinin muhabiri olan Ildiko Kovácswith’in on yıllık gazetecilik deneyimi bulunuyor. Kendisi daha önce de Hungarian Watchdog adlı sivil toplum kuruluşuna ve atlatszo.hu adlı araştırmacı gazetecilik platformuna katkılarda bulundu.
“Yalnızca 45 yaşında olmasına rağmen, Blerim Devolli’nin Kosova siyasetinin oligarkı olduğu rahatlıkla söylenebilir. Kosova sınırındaki Peja kentinde doğan Devolli, 1990 yılında, ülke henüz Slobodan Milosevic tarafından yönetildiği sırada babası tarafından kurulan ‘Devolli Grup’ şirketinin başına geçti. O günden beri kardeşi Shkëlqim ile birlikte un satışından bira endüstrisine kadar pek çok sektörde faaliyet yürüttü ve araba ihracı için gümrükten izin çıkarılmasından eski fabrikaların kahve ihraç etmek üzere özelleştirilmesine kadar bir çok konuda ülke ekonomisinde belirleyici oldu. Seçim kampanyası sırasında Devolli’nin şirketleri neredeyse tüm Kosova siyasi partilerine bağışta bulundu; ancak en kuvvetli bağlarını Haşim Taçi’nin PDK partisiyle kurdu. Devolli’nin ayrıca, Karadağ’ın, Milo Đukanović’e ait olan kısmında demirlenmiş olan bir yatı bulunuyor.”
Kosovalı gazeteci Visar Duriqi 2009 yılından bu yana ekonomi, yolsuzluk, sağlık sistemi ve radikal dinci gruplar üzerine haberler yapıyor. Halihazırda ülkenin en büyük yerel haber portalı ‘Gazeta Express’te çalışan Duriqi, aynı zamanda ‘Zona Express’ isimli TV programı için de dosyalar hazırlıyor.
“Aivars Lembergs, Ainārs Šlesers ve Andris Šķēle ile birlikte ‘3 A’ olarak anılan oligark grubun bir parçasını teşkil ediyordu. Eski Devlet Başkanı Valdis Zatlers tarafından bir araya getirilmiş olan bu grup Letonya’da parlamentonun 2001 yılında dağılmasına kadar aktif olarak siyaseti belirledi. Lembergs aynı zamanda 1988 yılına kadar Ventspils şehrinin belediye başkanlığını yürüttü. 2007 yılında, yasadışı özelleştirme, rüşvet, kara para aklama ve evrakta sahtecilik gibi suçlarla ilişkilendirilmesini müteakip görevi resmen askıya alındı; ancak 2017 yılında yeniden seçildi. Gölge şirketlerinin menfaati için siyasi nüfuzunu kullanan Lembergs’in ailesinin mal varlığının 120 milyon euro’ya ulaştığı tahmin ediliyor.
Letonya ve Estonya merkezli Svoboda Radyosu’nun 2014 yılından bu yana freelancer muhabiri olan Maria Kugel aynı zamanda Letonya ulusal haber ajansı LETA’yla ve internet üzerinden yayın yapan ‘Novaya Gazeta Baltia’ ile birlikte çalışıyor.
“Forbes’e göre 228 milyon euroluk mal varlığıyla ülkesinin en zengin kişisi olan Makedonyalı oligark Jordan (Orce) Kamchev’in elinde inşaat şirketleri, bankalar, özel hastaneler, Makedonya’nın en büyük üç gazetesi ve daha pek çok şirket bulunuyor. Tüm bunların yanında kendisinin Makedonya gizli servisinin eski şefi ve aynı zamanda eski başbakan Nikola Gruevski’nin kuzeni Saso Mijalkov’la sıkı bağları olduğu biliniyor. Her iki isim de halihazırda yolsuzluk ve yasadışı toplu izleme yapmakla suçlanıyor olmakla beraber, Mijalkov’dan farklı olark, Kamchev’in, Rus oligark Sergey Samsonenko ve İngiltere eski Başbakanı David Cameron gibi Makedonya dışı bağlantıları da bulunuyor.”Goran Lefkov, ‘Center for Investigative Journalism SCOOP-Macedonia’ platformunda gazeteci olarak çalışıyor.
Devlete ait şirketlerin çoğunu eline geçirmeyi başaran Plahotniuc, karanlık bir finans imparatorluğu kurarak burada gerektiğinde yasal yükümlülükleri bertaraf etmesini sağlayacak uzmanlar görevlendirdi. Bu sayede Moldova’da büyük ölçüde yalan habere dayalı bir medya tekeli kuran Plahotniuc, gücünü siyasi muhalifleri küçük düşürmek için kullandı. Sosyal medyada kendi propagandasını yapan gerçek bir ‘trol ordusu’ kuran Plahotniuc’ın asıl amacı ise kendisine bir ‘hayırsever iş adamı’, ‘diplomat’ ve ‘işinin ehli yönetici’ profili çizmek oldu. Yöntemlerine karşı çıkanları şantaj ve baskıyla sindiren Plahotniuc’un partisi Demokrat Parti, bağışlar sayesinde muazzam ölçekte şaibeli paralar elde etti. Plahotniuc 2018 seçimlerinde mecliste çoğunluğu elde ederek hükümetinin yasadışı faaliyetlerini yasal kılmayı umut ediyor.
Moldova Cumhuriyeti’ndeki yolsuzluk ve ilişkili suçları duyuran ilk çevrimiçi platform olan Center for Investigative Journalism’in kurucusu ve başkanı olan Cornelia Cozonac, 20 yıldan beri gazetecilik yapıyor.
“Karadağ’ın eski Başbakanı ve Cumhurbaşkanı Milo Đukanović, iktidardaki Demokratik Sosyalist Parti (DPS) lideriydi. Ülkesinin en güçlü siyasi figürü olmasının yanında, iktidarı döneminde zenginleşen, Karadağ’ın en güçlü işadamıyla olan bağlantılarıyla da maruftu. Kız kardeşi nüfuzlu bir savcı olan Đukanovic, Balkanlarda komünist dönemden bu yana gücünü olduğu gibi koruyabilen ender siyasetçilerdendi. Đukanović’in, faaliyetleri hakkında yazdıkları için eleştirdiği sivil toplum örgütleri mensupları ve bağımsız gazeteciler, Đukanović destekçileri tarafından sıklıkla fiziksel saldırılara ve küçük düşürücü muamelelere maruz kalıyor.
Başkent Podgorica merkezli Vijesti gazetesinin editörü olan Mila Radulovic, aynı zamanda Karadağ Profesyonel Gazeteciler Topluluğu’nun genel sekreterliği görevini yürütüyor.
“Romanya’da, Batı’da tekel, Doğu’da oligark olarak anılabilecek olan ‘medya patronları’ (moguls) bulunuyor. Yolsuzluğa karşı mücadelenin güçlenmesi neticesinde bugün geçtiğimiz on yıla göre ülkede daha az etkili olan söz konusu odaklar, büyük ölçüde komünist nomenklatura ve gizli servisle ilişkiliydi. Televizyon kanalları, radyo istasyonları, gazeteler ve internet haber siteleri dahil olmak üzere pek çok medya kanalını bünyesinde bulunduran Intact Group’un sahibi Dan Voiculescu, medya patronlarının önemli bir örneğini teşkil ediyor. 2009 yılı verilerine göre mal varlığının 1.5 milyar euro’yu bulduğu tahmin edilen Voiculescu’nun, 2014 yılında yolsuzluk ve yasadışı özelleştirme suçlarından 10 yıl hapse mahkum olmadan önce de yaklaşık 250 milyon euro değerinde serveti olduğu sanılıyordu. Ticari faaliyetlerinin tümünü vekilleri ve akrabaları eliyle yürüten Voiculescu hâlâ siyaseti büyük ölçüde belirleyen bir medya patronu olarak faaliyetlerini sürdürüyor.”
‘Balkan Insight’ muhabiri olan ve Rumen gazetesi Evenimentul Zilei’nin dış haberler masasında çalışan Mădălin Necșuțu, yazısında, Voiculescu’nun şirketlerinde çalışan ve ‘sözde gazeteciler’ olarak tanımladığı kişiler için ‘medya tacirleri’ ifadesini kullanıyor.
15.2 milyar dolarlık servetiyle Rusya’nın 5. en zengin insanı olan Alisher Usmanov’un adı, Forbes’in dünyanın en zengin 100 kişisi listesinin yanı sıra Panama ve Paradise Belgeleri’nde geçiyor. Rusya’nın pek çok ultra zengini gibi, Usmanov da, parasını off-shore bankalarda tutuyor. 90’lı yılların başında madencilik sayesinde zenginleşen Usmanov, bugün Rusya’nın devlet doğalgaz tekeli şirketi Gazprom’un baş danışmanlığını yürütüyor. Putin ve Medvedev’e yakın olan ve ülkedeki medya pastasında da büyük pay sahibi olan Usmanov, bu yıl Anti-Corruption Foundation tarafından, Dimitriy Medvedev’e lüks bir malikane hediye ettiği gerekçesiyle Başbakan’a rüşvet vermekle suçlandı.
Rus asıllı gazeteci Daria Sukharchuk Almanya’nın başkenti Berlin’de freelancer olarak çalışıyor.
“1990’lı yıllarda Slobodan Milosevic’in yönetimi altında faaliyete geçerek büyüyen Delta şirketinin sahibi Miroslav Mišković, Forbes’in dünya dolar milyarderleri listesine girebilen ilk Sırbistan vatandaşı oldu. Rejim bütçeden milyonlarca doları Kıbrıs’taki hesaplar üzerinden hortumlarken Mišković, Milosevic’in 2000’de düşüşüyle birlikte offshore hesaplarıyla şirketler ve gayrimenkuller satın alararak imparatorluğunu daha da büyüttü. 2012 yılında ‘finansal suistimal’ şüphesiyle tutuklanan Mišković, 2017’de hakkında yapılmış olan görevi kötüye kullanma suçundan aklandı, hakkındaki bir diğer suçlama olan vergi kaçakçılığı suçlaması ise temyize götürüldü. Mišković’in faaliyetleri, Insajder ve the Centre for Investigative Journalism of Serbia tarafından yürütülen soruşturmalarda önemli bir kilometre taşı oldu.
Filip Rudic, Balkan Investigative Reporting Network’e ait internet sitesi Balkan Insight ve BIRN’s Transitional Justice adlı televizyon programının muhabirliğini yapıyor.
“Bojan Petan’ın finans kuruluşu DZS, eski istihbarat ajanları için bir güvenli liman niteliği taşıyor. Slovenya gizli servisi Sova’nın eski başkanı Sebastjan Selan, bugün kurumun önde gelen isimlerinden biri. Petan’ın nüfuzu o denli şiddetliydi ki, Slovenya Merkez Bankası, Petan’ın özel bankalara olan borçlarıyla ilgili sürdürdüğü pazarlıklarda bizzat devreye girmişti. Slovanya’da milyonlarca euro değerinde haksız kazanca malolan görevi kötüye kullanma suçlamalarının yanı sıra, Bosna Hersek’te adının karıştığı organize suçlar ve kara para aklama suçlamaları ile ilgili olarak hakkında açılmış olan olan cezai soruşturmalar sürüncemede durumakla beraber, Petan, güç ve nüfuzunu kaybetmiş değil.
Freelancer gazetecilik yapan Blaž Zgaga aynı zamanda, 1990’larda Balkanlar’da yaşanan çatışmalar sırasında gerçekleşen silah kaçakçılığı hakkındaki “In the Name of the State” adlı çok satan kitabın yazarlarından biri. Zgaga’nın adı, Mayıs 2014’te Sınır Tanımayan Gazeteciler tarafından hazırlanan ‘Haberciliğin 100 Kahramanı’ listesinde yer aldı.
“Ukrayna’nın en zengini olan Rinat Akhmetov, 6.9 milyar dolar değerindeki servetini büyük ölçüde enerji piyasasını tek başına girdiği ihalelerle ele geçirmiş olmasına borçlu. Piyasada tekel olabilmek için hükümetle yakın ilişkileri kullanmanın tipik bir örneği olan Akhmetov, kömür fiyatlarının 2016 yılında enerji piyasasınca yeniden belirlemesini müteakip, sektördeki yerini iyice sağlamlaştırarak imparatorluğunu büyütmeye devam etti. Ukrayna’nın büyük iş adamı, önde gelen siyasilerle kurduğu doğrudan ilişkiler sayesinde, Cumhurbaşkanı Petro Poroshenko da dahil olmak üzere ülkenin yönetiminde söz sahibi oldu.”
Özellikle siyasi ve ticari ilişkiler alanında çalışan Ivan Verstyuk, Ukrayna’nın Novoe Vremya adlı haftalık dergisi için çalışıyor. Verstyuk, yazısında, Akhmetov’un, ülkedeki kömür tarifesinin yeniden belirlenmesinden nasıl menfaat sağladığını haberleştirmesinin ardından yolsuzluk karşıtı ofisin söz konusu anlaşmayla ilgili soruşturma açtığını belirtti ve şunları kaydetti: “Enerji, çelik ve medya sektörlerinde büyük ölçüde varlık gösteren bir kişi hakkında yazmak, bana çok basit bir şey öğretti: Ukrayna’daki tekeller açısından, ticaret, ticari bir faaliyet olarak düşünülmekten henüz çok uzak. Bu onlar için daha ziyade siyasi bir aktivite.”
