Özgür gazeteciliğe destek olun
Search
Close this search box.

HEP’ten HDP’ye 28 yılın öyküsü

Bu hafta sonu 2. Olağan Kongresi’ni yapacak olan HDP Kürtlerin sorunlarını yasal siyasete taşıyan dokuzuncu parti. Paris’te yapılan Kürt Konferansı’na katıldıkları gerekçesiyle Sosyal Demokrat Halkçı Parti’den (SHP) ihraç edilen milletvekillerinin kurduğu HEP’ten bu yana Kürtlerin kimlik sorunlarını öne çıkaran bir çok siyasi parti kuruldu. Bunların beş tanesi Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı. İşte HEP’ten HDP’ye 28 yılın öyküsü.

HEP: Halkın Emek Partisi

Kuruluş: 7 Haziran 1990

Kapatılış: 14 Temmuz 1993

Kapatılma Gerekçesi: “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozma amacını taşımak ve bu yolda faaliyette bulunmak”

Ağırlıklı olarak Kürtlerin taleplerini siyaset sahnesine taşıyan yasal partilerden ilki olan Halkın Emek Partisi’nin (HEP) kuruluşu 1989 yılından başlatılabilir. Ekim 1989’da Paris’te gerçekleşen Kürt Konferansı’na katılan SHP milletvekilleri Kenan Sönmez, İsmail Hakkı Önal, Ahmet Türk, Mehmet Ali Eren, Adnan Ekmen, Mahmut Alınak, Salih Sümer aynı yıl partiden ihraç edildi. İhraç kararlarını protesto eden Abdullah Baştürk, Fehmi Işıklar, Cüneyt Canver, Mehmet Karaman, Arif Sağ, İlhami Binici, Kemal Anadol, Hüsnü Okçuoğlu, Tevfik Koçak, Kamil Ateşoğulları ve Aydın Güven Gürkan partiden istifa ettiler. Aralarında istifa eden milletvekillerinin de bulunduğu isimler Halkın Emek Partisi’ni (HEP) kurdu. Fehmi Işıklar Genel Başkan seçildi ve 1991 seçimlerinde SHP ile seçim ittifakı yaparak 18 milletvekili ile mecliste yerlerini aldılar. TBMM’deki yemin töreninde HEP Milletvekili Leyla Zana’nın yemin etmesinin ardından Kürtçe, “Bu yemini Türk ve Kürt halkı adına ediyorum” demesi TBMM’de ortalığı karıştırdı. HEP devam ederken kapatılma ihtimaline karşı 25 Haziran 1992’de Özgürlük ve Eşitlik Partisi(ÖZEP) kuruldu. 18 milletvekili ÖZEP’e geçse de bir süre sonra ÖZEP kendini feshederek HEP’e katıldı. 3 Temmuz 1992’de HEP’e kapatma davası açıldı. HEP’in kapatılma ihtimaline karşı 19 Ekim 1992’de Özgürlük ve Demokrasi Partisi (ÖZDEP) kuruldu. Kısa süre sonra ÖZDEP’e de kapatma davası açıldı. Parti yöneticileri davanın sonucunu beklemeden fesih kararı aldılarsa da, 14 Temmuz 1993’de ÖZDEP Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

Leyla Zana TBMM'de 1991'de yemin ederken
Leyla Zana TBMM’de 1991’de yemin ederken

DEP: Demokrasi Partisi

Kuruluş: 7 Mayıs 1993

Kapatılış: 16 Haziran 1994

Kapatılma Gerekçesi: “Devletin ülkesi ve milleriyle bölünmez bütünlüğünü bozma amacını taşımak ve bu yolda faaliyette bulunmak”

HEP’in kapatma davası devam ederken Yaşar Kaya başkanlığında Demokrasi Partisi (DEP) kuruldu. HEP’in halefi olarak (ÖZEP ve ÖZDEP girişimlerinden sonra) DEP’in siyasi hayatı da bir yıl bir ay sürdü. 2 Mart 1994 günü DEP milletvekilleri Hatip Dicle, Orhan Doğan, Leyla Zana, Ahmet Türk, Sırrı Sakık ve Bağımsız Şırnak Milletvekili Mahmut Alınak’ın dokunulmazlıkları kaldırıldı. Aynı gün Hatip Dicle ve Orhan Doğan TBMM bahçesinde gözaltına alındı. Diğer milletvekilleri, arkadaşları serbest bırakılana kadar Meclis’ten ayrılmamaya karar verdi. İki gün sonra 4 Mart sabahı DEP’li milletvekilleri kendi istekleriyle Ankara DGM’ye götürüldü. Türkiye’de faili meçhul cinayetlerin en yoğun yaşandığı bu dönemde DEP Milletvekili Mehmet Sincar Batman’da öldürüldü. Aynı zamanda çok sayıda parti yöneticisi ve üyesi öldürüldü. DEP, 16 Haziran 1994’te Anayasa Mahkemesinin kararı gereğince kapatıldı ve üye milletvekillerin üyelikleri düşürüldü.

DEP Milletvekili Orhan Doğan TBMM Bahçesi'nde gözaltına alınırken.
DEP Milletvekili Orhan Doğan TBMM Bahçesi’nde gözaltına alınırken.

HADEP: Halkın Demokrasi Partisi

Kuruluş: 11 Mayıs 1994

Kapatılış: 13 Mart 2003

Kapatılma Gerekçesi: “Partinin PKK’ya yardım yataklık ettiği ve yasadışı eylemlerin odağı haline gelmesi”

HADEP, 11 Mayıs 1994’te kuruldu, Murat Bozlak genel başkan seçildi. 2 Haziran 1994 tarihinde HADEP kurucusu ve Parti Meclisi üyesi Muhsin Melik ve şoförü Mehmet Ayyıldız Urfa’da uğradıkları saldırı sonucu yaşamını yitirdi. 24 Haziran 1994 tarihinde gerçekleştirilen parti kongresinde Türkiye bayrağı indirildiği ve Abdullah Öcalan’ın flamalarının bulunduğu gerekçesiyle Genel Başkan Murat Bozlak ve 50 parti meclisi üyesi (PM) kongre salonunda gözaltına alındı. 4 Temmuz 1996 tarihinde Bozlak ve İstanbul İl Başkanı Hikmet Fidan altı yıl hapis cezasına çarptırıldı. 19 Kasım 1998’de Murat Bozlak bu kez basın açıklaması nedeniyle tutuklandı ve HADEP’e kapatma davasının açılmasıyla sonuçlanan süreç bu gelişmeyle başladı. Bozlak, 16 Kasım 1998 yaptığı basın açıklamasında, İtalya’da olan Abdullah Öcalan’ın iadesinin yeni acılara sebep olacağını, İtalya’dan beklenenin barışa hizmet edecek bir karar alması olduğunu söylemişti.

HADEP, 18 Nisan 1999’da, yapılan yerel seçimlerde bir büyükşehir ve altı il belediyesinin aralarında olduğu (Diyarbakır, Ağrı, Batman, Bingöl, Hakkari, Siirt, Van) toplam 37 belediye kazandı. Aynı tarihte yapılan genel seçimde ise yüzde 10 barajı nedeniyle parti TBMM’ye giremedi. HADEP 13 Mart 2003 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

 DEHAP: Demokratik Halk Partisi

Kuruluş: 27 Ekim 1997

Kapatılış: 19 Kasım 2005

11 Ocak 1998 yılında gerçekleştirilen 1. Olağan Kongresi’nde Veysel Aydın genel başkanlığa seçildi. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Veysel Aydın’ın üyeliğinin düşürülmesinin ardından 9 Mayıs 1998 tarihinde yapılan 1. Olağanüstü Kongresi sonucunda Mehmet Abbasoğlu parti başkanlığına getirildi.

3 Kasım 2002 tarihinde HADEP, DEHAP listelerinden seçime girdi. Parti, yüzde 6.13 oy aldı ama yüzde 10 barajı aşılamadığı için meclise milletvekili gönderemedi. 13 Mart 2003 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, DEHAP hakkında “örgütlenmesini tamamlamadan seçimlere girdiği” iddiasıyla kapatma davası açtı. 13 Mart 2003 tarihinde HADEP’in kapatılmasının ardından, 26 Mart 2003’de 35 HADEP’li belediye başkanı DEHAP’a geçti. 29 Nisan 2003 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Sabih Kanadoğlu, ‘yasadışı örgütün odağı olduğu’ iddiasıyla DEHAP’ın kapatılması için ikinci kez Anayasa Mahkemesi’nde dava açtı. 28 Mart 2004 tarihinde gerçekleştirilen yerel seçimlerde, DEHAP, SHP, ÖDP, EMEP, SDP ve Özgür Parti’nin kurdukları “Demokratik Güç Birliği” ile katıldığı seçimlerde 5 il, 33 ilçe ve 31 belde belediye başkanlığı kazandı. 19 Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirilen 3. Olağanüstü Kongresi’nde alınan kararla DEHAP kendini feshetti.

DTP: Demokratik Toplum Partisi

Kuruluş: 9 Kasım 2005

Kapatılış: 11 Aralık 2009

Kapatılma Gerekçesi: “Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı eylemlerin odağı haline gelmesi”

Aysel Tuğluk ile Ahmet Türk’ün eşbaşkan seçildiği DTP, Türkiye’de ilk defa eşbaşkanlık sistemini uygulayan parti oldu. Ancak Yüksek Seçim Kurulu’nun aldığı karar ile eşbaşkanlık sistemine son verildi. Genel başkan olarak Ahmet Türk seçildi. DTP, 22 Temmuz 2007’de gerçekleştirilen genel seçimlerde, yüzde 10 seçim barajını aşmak için bağımsız adaylarla seçime katıldı ve 20 milletvekili çıkardı. Seçilen milletvekilleri TBMM çatısı altında DTP grubunu kurdu. 16 Kasım 2007’de DTP hakkında kapatma davası açıldı. 29 Mart 2009 günü yapılan yerel seçimlerde 99 belediye başkanlığı kazanan DTP, 11 Aralık 2009 tarihinde Anayasa Mahkemesi tarafından kapatıldı.

BDP: Barış ve Demokrasi Partisi

Kuruluş: 2 Mayıs 2008

Kapatılış: 28 Nisan 2014

2 Mayıs 2008 tarihinde kurulan BDP’nin ilk başkanı Mustafa Ayzit idi. Ardından 7 Eylül 2008 tarihinde Muş’un Varto ilçesi Eski Belediye Başkanı Demir Çelik parti başkanlığı koltuğuna oturdu. 1 Şubat 2010 tarihinde yapılan olağanüstü kongrede genel başkanlığa Selahattin Demirtaş seçildi. 11 Nisan 2011 tarihine kadar başkanlık görevini sürdüren Demirtaş’tan sonra Hamit Geylani 21 Nisan 2011’de bu göreve seçildi ve 4 Eylül 2011’e kadar görevini sürdürdü. Son olarak 4 Eylül 2011’de eş başkanlar olarak göreve gelen Selahattin Demirtaş ve Gültan Kışanak partinin kapanacağı tarihe kadar genel başkanlar olarak görev yaptı.

29 Mart 2009 tarihinde DTP’nin kapatılmasından sonra bu partinin mensupları, BDP’de siyaset yapmaya başladı. DTP’nin siyasi yasaklı dört belediye başkanı haricindeki 94 belediye başkanı 23 Aralık 2009’da Diyarbakır’da yapılan bir törenle BDP’ye katıldı. 12 Haziran 2011’de yapılan genel seçimlere bağımsız adaylarla giren BDP, 35 milletvekili ile TBMM’de grup kurdu. BDP, 28 Nisan 2014 tarihinde kendini fes etti ve BDP’li milletvekilleri HDP’ye geçtiler.

HDP: Halkların Demokratik Partisi

Kuruluş: 15 Ekim 2012

15 Ekim 2012 tarihinde kurulan HDP’nin ilk eş başkanları Fatma Gök ve Yavuz Önen oldu. 27 Ekim 2013’te gerçekleştirilen Olağanüstü Kongre’de eş genel başkanlık görevlerine Sebahat Tuncel ve Ertuğrul Kürkçü seçildi. 22 Haziran 2014 tarihinde gerçekleşen 2. Olağanüstü Kongresi’nde yapılan seçimleri kazanan Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş HDP’nin yeni eş genel başkanları oldular. Kürtlerin yasal siyaset zemininde seslerini duyurdukları partiler arasında yüzde 10 seçim barajını aşan ilk parti HDP oldu. 7 Haziran 2015 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde yüzde 13.12 oy alan HDP, 80 milletvekili ile TBMM’ye girdi. Bir yıl önce yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde HDP adayı Selahattin Demirtaş’ın yüzde 9.6 oranında oy almıştı.

2013-2015 tarihleri arasında devam eden “çözüm süreci”nde HDP, Türkiye’nin iç siyasetinde önemli bir aktör olarak kendisini gösterdi. 28 Şubat 2015 tarihinde HDP ve hükümet heyetinin Dolmabahçe Mutabakatı’nı okumasının ardından HDP ve AKP arasında gerilim yükseldi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın konuşmalarında HDP hedefti. Selahattin Demirtaş’ın Erdoğan’a yanıtı 17 Martt 2015’de “Seni başkan yaptırmayacağız” oldu. Mart 2015 ile Haziran 2015 tarihleri arasında HDP parti binaları, seçim büroları ve çalışanları saldırılara uğradı. 7 Haziran 2015 genel seçimlerinden iki gün önce HDP’nin Diyarbakır Mitingi’ne bombalı saldırı gerçekleştirildi. 7 Haziran seçimlerinin ardından hükümet kurulamadı. Temmuz ayından itibaren ise PKK ile Türk güvenlik güçleri arasında çatışmalar tekrar başladı. 1 Kasım 2015 tarihinde yenilenen genel seçimlerde HDP yüzde 10.8 oy aldı TBMM’deki sandalye sayısı 80’den 59’a düştü

HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş 2016 Kasım'ından bu yana tutuklu.
HDP Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş 2016 Kasım’ından bu yana tutuklu.

20 Mayıs 2016 tarihinde TBMM’de yapılan oylamada AKP, MHP ve bazı CHP milletvekillerinin oylarıyla o tarihe kadar haklarında fezleke bulunan milletvekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılmasını öngüren Anayasa değişikliği kabul edildi. Dokunulmazlıkları düzenleyen Anayasa değişikliğinden 5 ay sonra 4 Kasım 2016 tarihinde HDP’li milletvekillere yönelik yapılan operasyonda eş genel başkanlar Demirtaş ve Yüksekdağ’ın da aralarında bulunduğu 12 milletvekili gözaltına alındı. Gözaltına alınan milletvekillerinden HDP Eş Genel Başkanı Figen Yüksekdağ ve Selahattin Demirtaş ile HDP Grup Başkanvekili ve Diyarbakır Milletvekili İdris Baluken ile milletvekilleri Abdullah Zeydan, Ferhat Encü, Gülser Yıldırım, Leyla Birlik, Nihat Akdoğan, Nursel Aydoğan, Selma Irmak tutuklanırken; İmam Taşçıer, Ziya Pir, Sırrı Süreyya Önder denetimli serbestlik ile serbest bırakıldı. HDP’li yedi ismin milletvekillikleri düşürüldü. HDP’nin TBMM’deki milletvekili sayısı da 52’ye düştü.

 

 

 

 

 

 

 

Bize destek olun

Medyascope sizlerin sayesinde bağımsızlığını koruyor, sizlerin desteğiyle 50’den fazla çalışanı ile, Türkiye ve dünyada olup bitenleri sizlere aktarabiliyor. 

Bilgiye erişim ücretsiz olmalı. Bilgiye erişim eşit olmalı. Haberlerimiz herkese ulaşmalı. Bu yüzden bugün, Medyascope’a destek olmak için doğru zaman. İster az ister çok, her katkınız bizim için çok değerli. Bize destek olun, sizinle güçlenelim.