2011’de başlayan Suriye iç savaşının zamanla bölgedeki çıkarlarını korumak isteyen güçler arasındaki bir vekalet savaşına dönüşmesiyle, Suriye hava sahası da tarafların hava kuvvetleri arasındaki şiddetli çatışmalara sahne oluyor. Geçtiğimiz hafta düşürülen Rus, İran, İsrail ve Türk hava kuvvetlerine ait hava araçlarıyla birlikte tekrardan gündeme gelen hava savaşları, Suriye’de alan hakimiyeti mücadelesinde önemli bir yer tutuyor. Hatırlanacağı gibi, özellikle Rusya ve Türkiye arasındaki uçak krizi, hem iki ülke ilişkileri hem de Suriye iç savaşının akıbeti açısından önemli bir kırılma noktası olmuştu.
Savaşın taraflarından alınan farklı veriler bir araya getirildiğinde, 2011’den bu yana Suriye’de 150 civarında hava aracının düşürüldüğü belirtiliyor. Bunların büyük çoğunluğunu Suriye Hava Kuvvetleri’ne ait hava araçları oluştururken, Rusya’nın 11, ABD’nin 5, İran’ın 3 ve Türkiye’nin de 2 hava aracı Suriye’de düşürüldü.
Türkiye ve Suriye arasındaki uçak krizi
Türkiye’nin Suriye iç savaşında rejime karşı ayaklanan muhaliflere açıktan destek vermesinin ardından, Türkiye ve Suriye, askeri olarak ilk kez 2012’de karşı karşıya geldi. 22 Haziran günü Malatya’dan havalanan TSK’ya ait bir F4 keşif uçağı, silahsız ve tanıtma sistemi açık olduğu halde sınır ihlali gerekçesiyle Suriye tarafından ihtar yapılmadan düşürüldü. Olayın ardından BM ve NATO’yu acil toplantıya çağırıp Suriye’ye yaptırım kararı çıkartan Türkiye, Suriye’ye karşı angajman kurallarını değiştirip sınır boyunca bugüne kadar devam ettireceği askeri hazırlığa başladı.
Uçağın düşürülmesi konusunda ortaya atılan iddialardan bir tanesi ise, uçağın aslında Rusya tarafından düşürüldüğüydü. Uçağın Suriye’de bulunan Rus Üssü’nden ateşlenen füze ile düşürüldüğü haberleri çıksa da kamuoyunda pek yer bulmadı. Rusya ise bu haberleri yalanlamış ve Türk uçağını düşürmediklerini açıklamıştı.
Mart 2014’te ise bu kez Türkiye, Suriye Hava Kuvvetleri’ne ait bir MIG savaş uçağını düşürdü. Türkiye, uçağın Türk hava sahasını ihlal ettiğini ve düşürülmeden önce dört kez uyarıldığını bildirmiş, Suriye ise uçağın Suriye hava sahasında, isyancılara karşı yürüttüğü bir operasyon sırasında düşürüldüğünü savunarak bu olayın Türkiye’nin iç savaşta bir taraf olduğunun kanıtı olduğu açıklamasını yapmıştı.
Rus uçağı krizi
Suriye’de iç savaşın başından beri rejime destek veren Rusya ile muhaliflere destek veren Türkiye, Suriye’nin geleceği noktasındaki net fikir ayrılıklarına rağmen 2015’teki uçak krizine kadar askeri olarak karşı karşıya gelmemişti. 24 Kasım günü Rus Hava Kuvvetleri’ne ait Su-24 savaş uçağı, sınır ihlali gerekçe gösterilerek Türkiye tarafından düşürüldü. Rusya’nın Suriye iç savaşına dahil olduğu günden itibaren ilk ciddi kaybını yaşadığı bu olayla birlikte 1950’li yıllardan beri ilk kez bir Rus uçağı NATO üyesi bir ülke tarafından düşürülmüş oldu.
Uçak kriziyle birlikte Türkiye-Rusya ilişkileri ciddi bir çıkmaza girdi. Türkiye’nin, pilotların cenazelerinin teslimi, dini tören yapılması gibi hem eylem hem de söylem düzeyinde yumuşamaya gitmeye çalışsa da Rusya misilleme olarak başta ekonomi ve dış ticaret olmak üzere birçok konuda Türkiye’ye yaptırım uygulamaya başladı. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi yüzde 35 azalırken, Türkiye’yi ziyaret eden Rus turist sayısı yüzde 87 geriledi.
İlişkilerde normalleşme sürecine dair ilk sinyaller Mayıs ayında geldi. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin birkaç kez Türkiye’yle ilişkilerin düzelmesine açık olduklarını fakat ilk adımın Ankara’dan gelmesi gerektiğini vurguladı. Normalleşmeyi hızlandıran en önemli adımsa 27 Haziran’da atıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Putin’e mektup göndererek düşürülen Rus uçağı ve öldürülen pilotla ilgili üzüntülerini iletti. Putin ise 29 Haziran’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı arayarak teşekkür etti ve ilişkilerin normalleşmesi için adım atılmasına karar verildi. Bu görüşmenin ardından Kremlin, Rus tur operatörlerine koyduğu Türkiye yasağını kaldırdı ve ticari ilişkiler de zamanla normalleşti.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Son günlerdeki uçak krizleri
2018’in başından itibaren, bir süredir büyük devletler arasında bir vekalet savaşına dönen Suriye iç savaşına aktörlerin özellikle hava kuvvetleriyle daha çok dahil olduğu gözlemleniyor. Türkiye’nin Afrin’e başlattığı askeri operasyonun ardında ilk kez bölgede bir Rus savaş uçağı düşürüldü. İdlib’e düşen uçağın El Kaide ile bağlantılı Ceyş el-Nasr grubu tarafından düşürüldüğü, uçak vurulduktan sonra paraşütle atlayan pilotun ise indiği yerde militanlarca öldürüldüğü belirtildi. Afrin operasyonuyla bölgedeki alan hakimiyeti kuran Türkiye’nin de Rusya tarafından suçlandığına yönelik Rus basınında çıkan haberlerin ardından Türkiye Rus pilotun cenazesinin iadesi için gerekli tedbirleri aldı ve gerçekleştirdi.
Son günlerde meydana gelen son uçak krizi ise İran ve İsrail arasında gerçekleşti. İsrail, Golan Tepeleri’ne giren İran’a ait bir İHA’yı düşürüp Suriye’deki İran hedeflerini vurunca Suriye, Suriye hava savunma sistemleri de İsrail’ ait bir F16 savaş uçağını düşürdü. İsrail’in kuzeyinde düşen F16’nın pilotları yaralı kurtuldu. “Gerilimi tırmandırmak peşinde değiliz, sabahki saldırılarımız savunma amaçlıydı” açıklamasını yapan İsrail’in böylece ilk kez Suriye iç savaşı kapsamında bir uçağı düşürülmüş oldu.
