Trump’ın koronavirüs yalanları: Trump’ın ulusal acil durum süresince sonu gelmez yalanlarının bir derlemesi

The Atlantic’ten Christian Paz, 13 Temmuz günü kaleme aldığı yazıda, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump’ın koronavirüs salgını boyunca verdiği yanlış bilgileri derledi. Haberin özetini aktarıyoruz.

Salgının doğası

Tarih: 7 Şubat Cuma ve 19 Şubat Çarşamba

Başkanın iddiası:

Koronavirüs; türünden dolayı, sıcak havalarda, nisan ayına girerken zayıflayacak.

Gerçek: Sıcak havalarda virüsün yayılma etkisinin azalacağını söylemek için çok erken. Solunum yoluyla bulaşan virüsler mevsimsel olabilir ancak Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bu yeni koronavirüsün “sıcak ve nemli alanlar dahil tüm bölgelere yayılabileceğini” belirtiyor.

Tarih: 27 Şubat Perşembe

Başkanın iddiası:

Salgın bir gün ansızın mucizevi bir şekilde yok olacak.

Gerçek:

Başkanın bu sözünden günler sonra, Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Başkanı Anthony Fauci, haftalar geçtikçe çok daha fazla vaka görüleceğine dair uyarıda bulundu.

Tarih: Pek çok defa

Başkanın iddiası:

Ekonominin durması devam ederse intihar vakaları, koronavirüsün sebep olduğu ölümlerden kesinlikle katbekat daha fazla olacaktır.

Gerçek:

Beyaz Saray, koronavirüsten dolayı 100 bin ila 240 bin Amerikalı’nın hayatını kaybedebileceğini öngörürken diğer tahminler bu sayının 1,1 milyon ila 1,2 milyon arasında olacağı yönünde. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre intihar, ABD’deki ölüm nedenlerinde en ön sıralarda ancak 2017’de intihar eden insanların sayısı yaklaşık olarak 47 bin ve koronavirüs ile ilgili yapılan tahminlerin yanından bile geçmiyor.

Tarih: Pek çok defa

Başkanın iddiası:

Trump, pek çok defa “Koronavirüs vakalarının sayısı neredeyse ülkenin her yerinde gittikçe iyiye gidiyor”, 17 Haziran’da “Salgın uzaklaşıyor” ve 2 Temmuz’da “Salgın kontrol altına alınıyor” dedi.

Gerçek:

Koronavirüs vakaları eyaletlerin çoğunda ya artış gösterdi ya da yatay çizgide ilerledi. Trump’ın 2 Temmuz’da salgının kontrol altına alındığına ilişkin söylemi sırasında, ülkenin günlük vakaları yaklaşık 50 bine ulaşmıştı ve salgının başlangıcında görülen günlük vaka sayısından daha fazlaydı.

Tarih: 4 Temmuz Cumartesi

Başkanın iddiası:

Koronavirüs vakalarının yüzde 99’u “tamamen zararsız”.

Gerçek:

Virüs hastayı öldürmese dahi muazzam bir acıya sebep olabilir. DSÖ, vakaların yaklaşık yüzde 15’nin ciddi, bunun yüzde 5’inin ise kritik seviyede olabileceğini açıkladı. Fauci, eldeki kanıtlara dayandırarak virüsün insanı öldürmese bile ciddi biçimde hasta edebileceğini söyleyerek Trump’ın iddiasını reddetti.

Tarih: 6 Temmuz Pazartesi

Başkanın iddiası:

“Şu anda dünyadaki en düşük ölüm oranına sahibiz.”

Gerçek:

ABD, ne en düşük ölüm oranına ne de en düşük vaka-ölüm oranına sahip. 13 Temmuz itibarıyla yüzde 4,1 olan vaka-ölüm oranı ABD’yi dünya sıralamasının tam ortasında konumlandırıyor. Johns Hopkins Üniversitesi’ne göre ABD, 100 bin kişide 41,33’lük ölüm oranı ile dünyanın en kötü dokuzuncu ölüm oranına sahip.

Trump, Obama yönetimini suçluyor

Tarih: 4 Mart Çarşamba

Başkanın iddiası:

Trump yönetimi, laboratuvar testlerine bir tür sınırlama getiren Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) mevzuatını geri çekti. Trump “Obama yönetimi, testlerle ilgili şu anda yapmakta olduğumuz şeye zarar veren bir karar almıştı” dedi.

Gerçek:

Obama yönetimi, eyaletler tarafından yürütülen laboratuvar testlerine ilişkin kurallarda değişiklik tasarısı hazırladı ancak asla uygulamadı.  Trump’ın yaptığı değişiklik ise özel laboratuvarların CDC onayı olmayan kendilerine ait koronavirüs testlerini kullanmak üzere almaları gereken FDA onayını bekleme zorunluluğu şartını yumuşattı. 

Tarih: 13 Mart Cuma 

Başkanın iddiası:

Trump, “Obama yönetiminin H1N1 salgınına karşı aldığı tedbir tam bir felaketti. Binlerce insan öldü ve testler konusundaki problemi çözmeye dair anlamlı hiçbir şey yapılmadı” dedi ve ayrıca pek çok defa Obama yönetiminin ulusal medikal malzeme stokunda bomboş raflar bırakmış olduğunu vurguladı.

Gerçek:

Kaliforniya’da rapor edilen ilk  H1N1 salgını vakasından iki hafta sonra Obama, Halk Sağlığı Acil Durumu ilan etmişti. Trump, Vaşington eyaletinde rapor edilen ilk koronavirüsten yedi hafta sonra Ulusal Acil Durum ilan etti. Ayrıca 2009’daki H1N1 salgını N95 maske stokunu tüketmiş ve yeniden maske ikmali yapılmamıştı ancak Obama yönetimi diğer medikal malzeme stokunu yeni yönetime boş devretmemişti.

Koronavirüs testleri

Tarih: 6 Mart Cuma, 11 Mayıs Pazartesi

Başkanın iddiası:

Trump, “Teste ihtiyacı olan herkes test alabilir. Biz buradayız, testlerimiz burada. Ve testlerimiz çok güzel” ve “Şu anda test edilmek isteyen biri varsa, test edilebilir” dedi.

Gerçek:

Trump bu sözleri iki ay arayla söyledi, ancak gerçek şu ki ABD’nin yeterli test kiti yok.

Tarih: 11 Mart Çarşamba

Başkanın iddiası:

Trump, özel sağlık sigortası şirketleri için “Koronavirüs tedavilerinde sigorta kesintisi yapmamayı kabul ediyorlar” dedi.

Gerçek:

Şirketler yalnızca koronavirüs testi masraflarında kesinti yapmama konusunda anlaştılar.

Tarih: 13 Mart Cuma

Başkanın iddiası:

Google mühendisleri, Amerikalılar için koronavirüs testi yapıp yapmamaları gerektiğini saptayacak ve onları en yakın test merkezine yönlendirecek bir web sitesi hazırlıyor.

Gerçek:

Bu duyuru Google için de sürpriz oldu. Trump’un sözünü ettiği web sitesi aslında Veily, yani Google’ın çatı kuruluşu Alphabet’in ayrılmış bir kolu tarafından oluşturulmaktaydı. Daha sonra Google, Trump’ın duyurusunu gerçekleştirmek için Veily’nin projesi ilerlerken ayrı, yeni bir web sitesinin oluşturulmasının süreci hızlandırabileceğini duyurdu.

Tarih: 11 Mayıs Pazartesi 

Başkanın iddiası:

Trump, “ABD dünyada emsalsiz ve rakipsiz bir test yapma kapasitesine ulaştı” ve “ABD tüm ülkelerin toplamından daha fazla test yaptı” dedi. Ayrıca pek çok defa koronavirüs vakalarının artmasını en çok test yapan ülke olmalarına bağlamıştı.

Gerçek:

ABD hâlâ yeterince test yapmıyor ve diğer ülkelerin ulaştığı test yapma ve takip etme kapasitesinin gerisinde kalıyor. Fauci ve başkanın testlerden sorumlu adamı Brett Giroir, 12 Mayıs tarihli Senato sorgusunda ülkenin sonbahara kadar güvenli bir normalleşme için yapması gereken 50 milyon testi yapamayacağını söyledi. Trump’ın dünyanın toplamından daha fazla test yaptıklarına dair iddiasına rağmen 27 Mayıs itibarıyla ABD’de 14 milyon test kaydı bulunuyor.

Seyahat kısıtlamaları

Tarih: 11 Mart Çarşamba ve 31 Mart Salı

Başkanın iddiası:

Trump, ABD’nin Birleşik Krallık hariç Avrupa’dan gerçekleşen tüm seyahatleri 30 gün içinde askıya alabileceğini söyledi ve daha sonra da Avrupa’dan yapılan tüm seyahatleri durdurduğunu ilan etti.  Ayrıca daha sonra seyahat kısıtlamasının ticaret ve kargoların çok büyük bir kısmını da kapsayacağını beyan etti.

Gerçek:

Seyahat kısıtlaması sadece Schengen bölgesini kapsadı ve başkanın iddia ettiği gibi tüm Avrupa’ya uygulanmadı. Ayrıca Trump daha sonra yazdığı tweette ticaret ve kargoların kısıtlamaya tabi olmadığını söyledi.

Tarih: Pek çok defa

Başkanın iddiası:

Trump, Çin’den yapılan seyahatlerin kısıtlanmasından yana görüşünü herkesin yanlış bulduğunu belirtti. Ayrıca Çin üzerindeki seyahat kısıtlamasına ilişkin olarak da yasağın tüm ABD’yi kapsadığını vurguladı.

Gerçek: 

Aslında seyahat kısıtlaması Sağlık ve İnsani Hizmetler Departmanı’nın önerisiydi. Koronavirüs Çalışma Kolu Koordinatörü Deborah Birx ve Fauci de bu kararı onaylamışlardı. Trump’ın tüm ABD’yi kapsayan Çin seyahatleri kısıtlaması iddiasına rağmen The New York Times’ın haberine göre 2 Şubat tarihinden itibaren Çin’den ABD’ye yaklaşık 40 bin yolcu geldi.

Salgını ciddiye almak

Tarih: 17 Mart Salı ve 26 Mart Perşembe

Başkanın iddiası:

“Bunun bir salgın olduğunu bilerek onu her zaman çok ciddiye aldım. Öyle kabul edilmeden önce bile bunun bir salgın olduğunu biliyordum. Ayrıca bu tür bir salgının olacağı kimsenin aklına gelmezdi.”

Gerçek: 

Koronavirüsü ele alışıyla ilgili kendisine yapılan eleştirileri şaka olarak görmesinden, virüsü yaygın bir gribe benzetmesine, vakaların artmasına sebep olabileceği korkusuyla yolcu gemisinden Amerikalılar’ın indirilmesine dair endişesini dile getirmesine kadar  Trump, salgını ciddiye alıp almadığına dair kafa karışıklığına sebep oldu. Salgının öngörülmesine ilişkin olarak da Uri Friedman’in de bildirdiği gibi federal hükümet son on yıldır pek çok defa küresel düzeyde yıkıcı bir salgın ihtimaline ilişkin alarm vermişti.

Koronavirüs tedavisi ve aşısı

Tarih: 2 Mart Pazartesi

Başkanın iddiası:

İlaç firmaları çok yakında aşıyı bulacak.

Gerçek:

Trump’ın duyuruyu yaptığı gün, Beyaz Saray’da ilaç firmaları liderleriyle yapılan toplantıda başkanın kendi uzmanları, aşının bir yıl ila 18 ayda geliştirilebileceğini söylediler.

Tarih: 19 Mart Perşembe

Başkanın iddiası:

Yaptığı basın açıklaması sırasında Trump, Gıda ve İlaç Dairesi’nin (FDA) koronavirüse karşı klorokin içerikli sıtma ilacının kullanımını onayladığını söyledi.

Gerçek:

Aynı toplantıda bulunan FDA yetkilisi Stephen Hahn, ilacın hâlâ test edilmesi gerektiği vurgusunu yaptı ve başka bir FDA temsilcisi, Bloomberg’e ilacın onaylanmadığı haberini verdi. Aynı gün Fauci, CNN’e mucizevi bir ilacın var olmadığını, güvenli ve etkili bir tedavinin de bulunmadığını söyledi.

Tarih: 8 Mayıs Cuma

Başkanın iddiası:

Koronavirüs bir süre sonra aşı bulunmadan bir daha dönmemek üzere yok olacak.

Gerçek:

Fauci, koronavirüsün aniden yok olmayacağını, bilimsel, güvenli ve etkili bir aşı bulunmadan salgının bitmeyeceğini söyledi.

Tarih: Pek çok defa

Başkanın iddiası:

Koronavirüs tedavisi için hidroksiklorokin almak güvenli ve pek çok doktor ve hastane çalışanı önlem amaçlı bu ilacı kullanıyor. Söz konusu ilacın faydasız olduğunu iddia eden Gazi İşleri Departmanı’nın yaptığı “kötü çalışma”, bir Trump-karşıtı eylemdir.

Gerçek:

Trump’ın FDA’daki kendi temsilcisi, azitromisin içerikli antibiyotik olmaksızın sıtma ilacının kullanımına karşı uyarıda bulundu. Sağlık çalışanlarının bu ilacı önlem amaçlı almalarına yönelik denemeler yapıldı ancak kullananların sayısına ilişkin kesin bir veri yok. İlacın faydasına ilişkin olarak da New York, Fransa ve Çin’de yapılan geniş, gözleme dayalı çalışmalar hidroksiklorokin ilacını kullanmanın bir yararının olmadığı ve başka bir çalışma da ilacı alan hastalarda ölüm ve kalp ritmi problemi riskini artırdığı sonucuna vardı. Ayrıca Gazi İşleri Departmanı’nın raporunun da siyasi bir komplo olduğuna dair bir kanıt yoktu ve rapor diğer çalışmaların sonuçlarıyla uyumluydu.

Savunma Üretim Kanunu

Tarih: 20 Mart Cuma ve 21 Mart Cumartesi

Başkanın iddiası:

Trump, belirli ürün ve materyalleri halk yararına üretmesi için federal hükümetin özel sanayiye yetki vermesini sağlayan Kore Savaşı’yla ilgili bir yasal düzenleme olan Savunma Üretim Kanunu’nu yürürlüğe soktuğunu iki defa duyurdu. Ayrıca Trump, otomobil şirketlerinin solunum cihazı gibi medikal malzeme üretmek üzere gönüllü olarak “şu anda çalışmakta olduklarını” söyledi.

Gerçek:

Federal Acil Durum Yönetim Kurumu yöneticisi Peter Gaynor, 22 Mart’ta CNN’e, başkanın özel şirketlerin herhangi bir şey üretmelerini sağlayacak Savunma Üretim Kanunu’nu kullanmadığını söyledi. Otomobil şirketlerinin üzerinde çalışmakta olduklarına dair Trump’ın sözünü ettiği Ford ve General Motors, Kuzey Amerika’daki tüm fabrika üretimini durdurduğunu ve solunum cihazı üretimine muhtemelen aylar sonra başlayacaklarını duyurdular.

Çin

Tarih: 14 Nisan Salı ve 29 Mayıs Cuma

Başkanın iddiası:

Çin’in gösterdiği şeffaflığı övmesiyle ilgili bir soru sorulduğunda Trump, böyle bir övgü yapmadığını söyledi. Başkan ayrıca DSÖ’nün, tıp dergisi The Lancet’in aralık ayında yayımladığı raporunun da içinde olduğu Vuhan’daki yeni virüse ilişkin “güvenilir raporları” görmezden geldiğini söyledi. Trump, ocak ayı ortalarında DSÖ’nün koronavirüsün insandan insana geçmediğini bildirdiğini de iddia etti.

Gerçek:

Trump, ocak sonu ve şubat başında Çin hükümetini övücü tweetler attı ve Çin’in salgın konusundaki şeffaflığının altını çizdi. Yayımlanan raporlarla ilgili olarak da The Lancet dergisi aralık ayında böyle bir rapor yayımlamadığını belirtti. DSÖ ise Çin tarafından yapılan erken incelemelerin virüsün insandan insana geçtiğine dair açık bir kanıt sunmadığını 12 Ocak’ta ifade etmiş ancak iki gün sonra insanlar arasında sınırlı bir bulaşmanın mümkün olduğunu duyurmuştu.

Demokratlar

Tarih: Pek çok defa

Başkanın iddiası:

Temsilciler Meclisi Sözcüsü Nancy Pelosi, San Fransisko’daki Çin mahallesinde virüsün olmadığını göstermek için insanları parti yapmaya ve yürüyüş düzenlemeye teşvik etti.

Gerçek: Pelosi, koronavirüsten korkulmaması için halkı cesaretlendirmek üzere şubat ayının sonunda Çin mahallesini ziyaret etti, ancak insanları partiye veya bir yürüyüşe katılmaları için teşvik etmedi.

Protestolar

Tarih: 19 Nisan Pazar ve 21 Nisan Salı

Başkanın iddiası:

Sosyal mesafeye karşı hafta sonu birkaç eyalette toplanan göstericiler sosyal mesafeyi korudu ve birbirlerinden 6 fit (yaklaşık 2 metre) uzakta durdular.

Gerçek:

15 Nisan’da Michigan’daki gösteriden sonra en az yedi eyalette protestocular sokakları doldurdu. Kaliforniya, Colorado, Maryland, Kuzey Carolina, Pensilvanya ve Virginia’daki göstericilerin CDC güvenlik protokolüne uymadıkları yerel haber kaynakları tarafından bildirildi ve bu durum fotoğraf ve video kayıtlarıyla tespit edildi.