Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Büyük Dairesi’nin eski Halkların Demokratik Partisi Eş Genel Başkanı Selahattin Demirtaş ile ilgili verdiği “derhal serbest bırakılmalı” kararı, gözleri AİHM kararlarının uygulanma süreci ve uygulanmaması halinde yapılacak yaptırımlara çevirdi. İktidarın, “Tanımıyoruz, bizi bağlamaz” dediği karar ile ilgili süreç, hukukçulara göre şöyle işliyor:
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde kararların yerine getirilmesinin zorunlu olduğu konusu açıkça belirtiliyor. 46. maddeye göre, sözleşmeye taraf devletler, mahkemenin nihai kararına uymayı taahhüt ediyor.
- Kararların yerine getirilmesi konusunda, denetim mekanizması içinde kararların icrası için bir bölüm var.
- Bu bölümde görev alan hukukçular, bu kararların yerine getirilip getirilmediğini inceliyor.
- Kararların denetlenmesinden, yerine getirilmeyen bir karar varsa, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne kararın yerine getirilmediği bildiriliyor. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin alt düzeydeki birimlerinden olan Delegeler Komitesi, siyasi olarak AİHM kararlarının yerine getirilmesinden sorumlu birim.
- Bakanlar Komitesi her yıl dört kez toplanıyor. Komite 2021’de ilk kez mart ayında toplanacak. Toplantıda Bakanlar Komitesi, kararın yerine getirilmemesinden dolayı sözleşme hükümlerine göre bazı tavsiye kararları alıyor.
- Alınan tavsiye kararları Avrupa Konseyi’ne bildiriyor. Avrupa Konseyi de bu kararlarla ilgili yaptırım kararları alabiliyor.
- Bu yaptırım kararlarının sözleşmeye taraf her ülke tarafından mutlak surette yerine getirilmesi gerekiyor. Bu yaptırımlar kimi zaman siyasi, kimi zaman ekonomik olabiliyor.
- En ağır yaptırım kararı, ülkenin Konsey’den çıkarılması.
- Bir ülkenin, AİHM kararı uygulamayan ve yaptırım uygulanacak olan bir ülke için lobi faaliyeti yapması mümkün değil. Yaptırım kararına şerh koyulamadığı gibi karar ne ise onun uygulanması gerekiyor.
- Türkiye Avrupa Konseyi’nin kurucu üyesi. Kurucu üye olduğu için Türkiye’yi AİHM kararı uygulamadığından dolayı konseyden çıkarmak demek, Türkiye’nin her anlamda çok olumsuz etkilenmesi demek.
- Bugüne kadar AİHM’nin bir kararına sadece Azerbaycan direndi. Ama Bakanlar Komitesi’nin kararı ve yaptırımlar ile karşılaşınca kararı uygulamak durumunda kaldı.
- AİHM kararlarına ilişkin Türkiye’deki süreçte Adalet Bakanlığı bünyesindeki İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı, AİHM kararları ve kararların icrası ve takibinden sorumlu. Kararların icrası ve takibini bu dairenin denetlemesi gerekiyor.
