“İki Brezilya” sandığa gidiyor: Seçmenler Lula mı Bolsonaro mu diyecek?

Brezilya’da halk, yarın (30 Ekim) devlet başkanlığı seçimi için ikinci kez sandık başında olacak. Brezilyalılar, çekişmeli geçen birinci turun ardından ikinci tura kalan eski Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva ve şimdiki Devlet Başkanı Jair Bolsonaro arasında seçim yapacak. Peki seçim kampanyası boyunca Brezilya’da neler yaşandı?

Brezilya’da halk, yarın (30 Ekim) devlet başkanlığı seçiminin ikinci turunda sandık başına gidecek. İkinci turda devlet başkanlığı için eski Brezilya Devlet Başkanı Luiz Inácio Lula da Silva ve Brezilya’nın mevcut aşırı sağcı Devlet Başkanı Jair Bolsonaro yarışıyor.

Birinci turda anketlerde gösterilenden daha fazla oy alan Bolsonaro beklenmedik bir çıkış yapmıştı. Birinci turda birinci çıkan aday Lula ise seçim sonuçlarını “siyasete geri dönüşü için iyi bir sonuç” olarak değerlendirmişti.

İkinci tur seçimi için başlayan kampanyada Brezilya siyaseti gittikçe sertleşirken halk arasında Bolsonaro’nun iktidardan inmeyeceğine dair korkular da artmaya başladı.

Anketler güven vermiyor

Güncel Datafolha anketine göre Lula ikinci turda yüzde 53 oy alırken rakibi Bolsonaro ise yüzde 47 oy alıyor. Birçok anketin gösterdiğine göre Lula, ikinci tur seçimlerini kazanarak Brezilya’da tekrar devlet başkanı olacak.

Ancak Brezilyalı siyasetbilimciler ve halk için anketler güvenilir değil. Birinci turda Bolsonaro ile Lula arasında yaklaşık 14 puanlık bir fark olduğunu gösteren çoğu anketin yanılmasından sonra ikinci tur için yapılan anketlerin de yanılabileceği endişesi gün geçtikçe artıyor. Brezilyalılar, Bolsonaro’nun anketlerde gösterilenden daha fazla oy alarak iktidarda kalabileceğini düşünüyor.

Birinci turda kamuoyu araştırmalarının yanılması üzerine Bolsonaro’nun anketleri “yalan” olarak adlandırmasını eleştiren siyasetbilimciler, anketçiliğin kesinlik veren bir bilim olmadığının altını çiziyor. Quaest anket şirketinin CEO’su ve siyasetbilimci Felipe Nunes, konu hakkında şöyle konuştu:

“İnsanlar, neye inanmak istiyorlarsa ona inanıyorlar. Ortadaki durumu anlamalarına yardımcı olacak kanıtlara inanmak yerine kendi inandıklarını doğrulayan anketlere inanıyorlar. Araştırmacılar olarak bizim, bunu anlamamız gerekiyor. Çok titiziz, bilimsel yöntemler kullanıyoruz ancak bazen yanılıyoruz. Bazen gerçeklik, beklediğimiz gibi olmaz. Bu da biz araştırmacının diğer rolüne dikkat çeker. O da yöntemlerimizi geliştirirken neyin iyi gitmediğini anlamak.”

Anketlere güvensizliğin arttığı bir seçim kampanyası sırasında ise hem Lula hem de Bolsonaro kendi seçmenlerini kazanabileceklerine ikna etmeye çalışıyor.

Adayların duruşları değişti, kampanya süreci gittikçe çirkinleşti

Genellikle Katolik Brezilyalılardan oy alan Lula ve Brezilya’da gittikçe güçlenen Evanjelik Hıristiyanlardan oy alan Bolsonaro, seçim kampanyası boyunca dindar seçmenlere göz kırptı.

Seçim kampanyası, ortaya çıkan birçok sahte haberlerle adayların kendileri hakkında ortaya atılan sahte iddiaları yalanlamaya çalıştığı bir sürece dönüştü. Hakkında “kiliseleri yıkacağı” ve “satanizmle bağlantılı olduğu” iddiaları ortaya atılan Lula, kampanyası boyunca, seçmeni kendisinin dindar biri olduğuna ikna etmeye çalıştı.

Öte yandan Bolsonaro’nun bir mason locasında “yamyamlık” ile ilintili videosunun sosyal medyada viral olması ise kampanyada dikkat çeken başka bir an olarak Brezilya siyasetine girdi.

Seçim kampanyasına hâkim olan din tartışmaları Brezilya’da gittikçe yaygınlaşırken Katoliklerin lideri Papa Francis, Brezilyalılara hoşgörülü olmayı ve nefretten uzak durmayı öğütledi. Brezilya’nın Sao Paulo kentinin Evanjelik Kilisesi Papazı Valdinei Ferreira ise dinin siyasallaşmasını sert bir dille eleştirdi.

Bolsonaro’nun iktidarı bırakmayacağına dair endişeler büyüyor

Bolsonaro’nun senatör oğlu Flávio Bolsonaro, birinci turun ardından babasının “tarihte görülmemiş derecede büyük bir seçim sahtekârlığının kurbanı” olduğunu söylemesi üzerine Brezilya’da halk, Bolsonaro’nun seçim sonuçlarını tanımayacağından endişe ediyor.

Flávio Bolsonaro’nun kullandığı dil, Bolsonaro’nun en büyük müttefiklerinden eski Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Donald Trump’ın 2020’deki seçimler için söyledikleriyle neredeyse aynı. Birçok seçmen, Bolsonaro’nun ikinci tur seçimini kaybetmesi durumunda Trump’ın 2020’de uyguladığı senaryonun aynısını uygulayabileceğinden endişeli.

ABD’de seçimlerden haftalar sonra, Trump yanlısı Amerikalılar, 6 Ocak 2021’de ABD Kongresi’ni basmıştı.

Rio’da Brezilya siyaseti uzmanı olarak çalışan Thomas Traumann, kendisinin de aynı endişeleri paylaştığını belirterek şunları söyledi:

“Seçimlere itiraz edecek, buna hiç şüphem yok. Asıl soru, bu itirazın boyutu nasıl olacak? Trump, Bolsonaro’nun idolü. Peki, Trump ne yaptı? İtiraz etti, yenilgiyi kabul etmedi, insanları sokağa çağırdı ve şiddetli protestoları teşvik etti. Ardından geri adım atmadan iktidarı bıraktı ve yeni hükümetin otoritesini tanımamaları için takipçilerini ikna etmeye devam etti. Böylece tabanını korudu. Bu benim için Bolsonaro’nun yol haritası.”

Bolsonaro’nun seçim kampanyasındaki formülü: “Gizli bütçe”

Bolsonaro’nun hâlâ çok yüksek oy alarak Lula için güçlü bir rakip olmasının ardında yatan en önemli nedenlerden birisi ise hükümetin “gizli bütçe” adı verilen fondan milletvekillerine para dağıtması.

Hükümetinin bu fonuna gizli bütçe denmesinin en büyük sebebi milletvekillerine verildikten sonra paranın takibinin yapılmıyor olması. Brezilya’da normalde devlet projelerinin önce ihaleye çıkarılması ve ihaleyi kazanan şirketlerin onaylanmadan önce temel yasal kontrollerden geçmesi gerekiyor. Söz konusu gizli bütçe ise bu tür şeffaflıktan kaçınmak için tasarlandı. Sermayeye yakın ve güçlü milletvekilleri, istediklerine para dağıtabiliyor.

Brezilyalı ekonomist Monica de Bolle, gizli bütçeden Bolsonaro’nun müttefiklerine nakit para dağıtılması nedeniyle gelecek yılın sosyal programlarının bütçesinin de oldukça kısıldığının altını çizdi. Birçok bölgede kanserle ve AIDS’le mücadele için gerekli olan bütçenin kesildiği belirtiliyor. De Bolle, “Bütün bunlar, milletvekillerine para dağıtabilmek için” dedi.

“İki Brezilya’nın savaşı”

Lula ve Bolsonaro arasındaki sert geçen seçim kampanyası, Brezilya halkını ikiye bölmüş durumda. Quaest’in yaptığı bir ankete göre seçmenlerin yüzde 50’si Bolsonaro’nun ikinci bir şansı hak ettiğini düşünüyor. Lula için de durumun aynı olduğunu belirten Nunes, “Tam bir bölünme durumu yaşıyoruz” diye konuştu.

Nunes, bu seçimin iki adayın devlet başkanlığı seçimi olmadığının altını çizerek, “iki farklı dünya görüşünün savaşı” olduğunu vurguladı.

Guardian gazetesinin haberine göre seçim, sadece Brezilya halkını değil ülke içindeki mafya ve kaçakçıları da ikiye ayırdı. Çoğu mafya üyesi veya kaçakçı Bolsonaro iktidarında hayatlarının daha kolay olduğunu söylese de ülkelerindeki yoksullar için Bolsonaro’nun iyi bir seçenek olmadığını düşünüyor.

Guardian gazetesi, bir silah kaçakçısı, bir banka hırsızı ve bir uyuşturucu kaçakçısının Rio de Janeiro’da bir meydanda ülke siyaseti hakkında konuşurken silah kaçakçısının “Hayat, Bolsonaro iktidarının altında daha kolaydı. Silah almak çok daha kolaydı” dediğini yazdı. Konuşmasına devam eden silah kaçakçısı şunları söyledi:

“Ancak, fakirleri yöneten, fakirliği bitiren ise Lula’ydı. Benim için ve ailem için en iyi seçenek Bolsonaro. Peki ama benim köklerim? Şu çevrede fakirlikle boğuşan çocuklar? Bolsonaro zenginlerin ve aptalların başkanı. Fakirlerin değil.”

Bir insan taciri ise çevresindeki fakirlikten yakınarak “Lula çalabilir ancak en azından fakirlerin tabaklarına yemek koyuyor” dedi.

Başka bir mafya üyesi ise Lula’nın Amazon Ormanları’nı sattığını iddia ederek, kesinlikle Bolsonaro’ya oy vereceğini belirtti.

Nunes, Brezilya’da mafyaları bile ikiye ayıran bu seçimi şu sözlerle tanımlıyor:

“Bu iki Brezilya’nın savaşı.”

Kaynak: BBC, Guardian

Derleyen: Burak Siperli