Rahim ağzı kanseri nedeniyle 1951 yılında yaşamını yitiren siyah Henrietta Lacks’ten bilgisi ve rızası olmadan alınan kanserli hücreler birçok bilimsel çalışmanın temelini attı. Hücreler, HIV, HPV, çocuk felci ve koronavirüs gibi hastalıkların tedavilerine olanak sağladı. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), İsviçre’nin Cenevre kentinde düzenlenen törenle, Henrietta Lacks’in onuruna ailesine ödül verdi. DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, “Hiç şüphe yok ki Henrietta, çektiği acının başkalarını kurtarmasına sevinirdi. Ancak amaçlar, araçları haklı çıkarmaz” dedi.
Henrietta Lacks’ten alınan kanserli hücreler 75 bin araştırmada kullanıldı
The New York Times’ın haberine göre Henrietta Lacks, 1951 yılında ilerlemiş rahim ağzı kanseri teşhisiyle Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) Baltimore kentinde bulunan Johns Hopkins Hastanesi’ne yatırıldı. Doktorlar, bilgisi ve rızası olmadan Lacks’in rahim ağzındaki tümörden bir hücre örneği çıkardı. Doktorların amacı, süresiz şekilde yaşayan hücreler keşfederek bunlar üzerinde deney yapmaktı.
Bu durum dünyayı değiştiren bir keşfe yol açtı. Lacks’ten alınan hücrelerin daha önce hiçbir insan hücresinin yapmadığını yaparak laboratuvarda geliştiği ve çoğaldığı tespit edildi. Lacks’in kanserli hücreleri, milyarlarca kez yeniden üretildi ve yaklaşık 75 bin araştırmada kullanıldı. HIV ve AIDS tedavisinde kullanılan ilaçların ve HPV aşısının üretim sürecinde kullanıldı. Ayrıca, bu hücreler son zamanda koronavirüs aşısının geliştirilmesine de yardımcı oldu.
“Renkli koğuş”ta öldü, isimsiz bir mezara gömüldü
Henrietta Lacks, 4 Ekim 1951’de Johns Hopkins Hastanesi’nde siyah ve Latin Amerika kökenli ABD vatandaşlarının beyazlardan ayrı olarak tedavi edildiği “renkli koğuş”ta öldü ve isimsiz bir mezara gömüldü. Ölümünden yetmiş yıl sonra 13 Ekim Çarşamba günü, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) bilim ve tıbba yaptığı katkı nedeniyle Lacks’i onurlandırdı. DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, Cenevre’deki törende, Lacks öldüğünde henüz 16 yaşında olan oğlu Lawrence Lacks‘e ödülü akdim etti.
Lacks, 1951 yılında şiddetli vajinal kanama geçirdikten sonra Johns Hopkins Hastanesi’ne gitmiş, rahim ağzı kanseri olduğunu öğrendikten sekiz ay sonra 31 yaşında hayatını kaybetmişti. Öte yandan kendisine ve ailesine, tümörden alınan doku örneklerinin Johns Hopkins Hastanesi’ndeki araştırmacı Dr. George Gey‘e verildiği söylenmemişti.
Lacks’in torunları tarafından kurulan Henrietta Lacks Girişimi’ne göre, örnekteki hücreler benzersiz bir şekilde esnekti ve her 24 saatte bir sayıları ikiye katlanıyordu. Hücreler ayrıca, insan vücudunun dışında 36 saatten fazla büyüyebiliyordu. Bu bulgular, bilim insanlarını ilk çocuk felci aşısını geliştirmek, Parkinson, lösemi ve grip gibi diğer hastalıklar için ilaç üretmek adına çok heyecanlandırdı.
Lacks’in ailesi 1973 yılına kadar olaydan habersizdi
Öte yandan, Lacks’in kimliği araştırmacılar tarafından gizli tutuldu. Rebecca Skloot‘un tarafından kaleme alınan “Henrietta Lacks’in Ölümsüz Yaşamı” isimli kitaba göre, ailesi genleri incelenmek için kan örnekleri vermeye çağrıldığı 1973 yılına kadar hücrelerin kullanıldığını bilmiyordu.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Aile, Lacks’e ait hücreler ticarileştirildiği için çok öfkeli
Lacks’in ailesi, alınan hücre örnekleri sayesinde yapılan bilimsel gelişmelerle gurur duyduklarını ancak hücrelerin Lacks’in rızası dışında alınarak isimsiz bir şekilde kullanılmasında öfkeli olduklarını belirtti. Aile ayrıca Lacks’in doktorlar tarafından nasıl tedavi edildiğine dair öfkelerini de dile getirdi. Ailenin öfkesi, Lacks’e ait kanserli hücrelerin ticarileştirilmesi nedeniyle daha da arttı. Lacks’in hücrelerini inceleyen ilk kişi Dr. Gey, araştırmadan kâr elde etmedi ancak daha sonra hücreler, on yıllar boyunca biyoteknoloji şirketleri tarafından ticarileştirildi ve Lacks’in ailesine hiçbir ödeme yapılmadan satıldı.
Dr. Tedros: “Hücreler sayesinde bilim çok ilerledi ancak amaçlar, araçları haklı çıkarmıyor”
DSÖ Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom, çarşamba günkü (13 Ekim) törende, “Olan oldu, bilim ilerledi, Nobel ödülleri kazanıldı ve en önemlisi birçok hayat kurtarıldı” dedi ve ekledi: “Hiç şüphe yok ki Henrietta, çektiği acının başkalarını kurtarmasına sevinirdi. Ancak amaçlar, araçları haklı çıkarmaz.“
Lacks’in torunları, 4 Ekim’de, “Henrietta Lacks’in canlı dokusunu satmak ve seri üretmek için bilinçli bir seçim yapmakla” suçladıkları biyoteknoloji şirketi Thermo Fisher Scientific’e dava açtı. Aile, Thermo Fisher’dan 9,9 milyon dolar tazminat talep ederken, Lacks’e ait hücrelerin ticarileştirerek elde ettiği net kârın tamamını Lacks’in mülkiyetine aktarılması gerektiğini söyledi.
“Adaletsizlik ve ayrımcılıkla başlayan süreç, yoksul ülkelerin geliştirilen tedavilere erişememesiyle devam ediyor”
Dr. Tedros, Cenevre’deki törende, Lacks’in hücrelerinin bilgisi dışında alınmasıyla adaletsizlik ve ayrımcılıka başlayan bu sürecin, yoksul ülkelerin geliştirilen tedavilere erişememesiyle devam ettiğini söyledi. Tedros, rahim ağzı kanserini önlemeye ve koronavirüse karşı korunmaya yardımcı olan aşıların yoksul ülkeler tarafından erişilemediğini örnek vererek, mevcut adaletsizliğin altını çizdi.
Derleyen: Ayşen Yaman
