Rusya, ABD vatandaşı Wall Street Journal muhabiri Evan Gershkovich’i ajanlık suçlamasıyla tutukladı. Gershkovich için gerçekleşebilecek muhtemel bir esir takası, Rusya ve ABD’nin geçmişte yaptığı takasları ve çıkan tartışmaları hatırlattı.
29 Mart’ta Yekaterinburg’da bir restorana giren Evan Gershkovich’in telefonu iki saat sonra kapandı ve kendisinden uzun süre haber alınamadı. Wall Street Journal muhabirinin FSB (Rusya Federal Güvenlik Servisi, KGB’nin yerini alan kurum) tarafından tutuklandığı açıklandı. Rus istihbaratı, Gershkovich’i ajanlıkla suçluyor. Bu, Soğuk Savaş’tan beri ilk kez ABD’li bir gazetecinin Rus topraklarında ajanlık suçlamasıyla tutuklanması anlamına geliyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vedant Patel, Bakan Antony Blinken’ın Gershkovich’in Rusya tarafından “haksız yere tutuklandığı” konusunda kararlı olduğunu belirtti. ABD’de Gershkovic’in haksız yere tutuklandığı kanısına varıldığı için olayla, Rehine İşleri Özel Kalemi ilgilenecek. Bu, ABD hükümetinin de olaya daha fazla odaklandığı anlamına geliyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamanın devamında Gershkovich’in derhal serbest bırakılması talep edildi ve “Kremlin’in Rusya’da düşünce özgürlüğü ve bağımsız seslere karşı açtığı savaş” kınandı. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın iddiasına göre ABD Büyükelçiliği’ne tutuklu gazeteci ile görüşmeleri imkanı tanınmadı ve bu uluslararası hukukun çiğnenmesi anlamına geliyor.
Gershkovich’in ABD’ye iadesi için tek yol, esir takası olarak görünüyor. Rusya, başta ABD olmak üzere batıyla daha önce de esir takasları yapsa da, Ukrayna işgalinin ardından konu daha da hassas hale gelmiş durumda. Gershkovich için de olası bir takas ihtimali, Rusya ve ABD’nin daha önce yaptığı esir takaslarını ve bu takasların öznelerini akıllara getirdi.
Brittney Griner – Viktor Bout takası
Kariyerini Rus takımı Ekaterinburg’da sürdüren ABD’li kadın basketbolcu Brittney Griner, 17 Şubat 2022’de Şeremetyevo Havaalanı’nda gümrük kontrolü esnasında gözaltına alındı. Griner’ın gözaltına alınma nedeni, Arizona’dan getirdiği ve reçeteli olan ama Rusya’da yasak olan kenevir yağıydı. ABD’li yetkililer, Griner Ukrayna’nın işgalinden bir hafta önce tutuklandığı için Rusya’nın onu bir koz olarak kullanabileceğini belirtmişti. Rus mahkemeleri Griner’a dokuz yıl hapis cezası verdi.
Forbes’un haberine göre, takas teklifi Mayıs 2022’de Biden yönetimi tarafından geldi. ABD’nin teklifi, Rusya’ya Griner karşılığında Viktor Bout’u vermekti. “Ölüm Taciri” lakaplı Viktor Bout, Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından Afrika, Asya ve Güney Amerika’da faaliyet gösteren bir silah tüccarıydı. Bout, 2008’de Tayland’da ABD Narkotik Polisi (DEA) tarafından tutuklanmış ve ABD’de yargılanarak hapse atılmıştı.
Biden yönetiminin ilk teklifi Bout’a karşılık Griner’la beraber eski ABD askeri Paul Whelan’ın da verilmesiydi ama Rusya tarafı, Whelan’ı ajanlıkla suçladığı için buna yanaşmadı. Ruslara göre Bout ve Griner birbirlerine yakın seviyede suçlar işledi. Whelan’ı ABD tarafına vermek için karşılığında Bout’tan daha önemli birini istediler.
Griner – Bout takası 8 Aralık 2022’de gerçekleşti. Takas, başta Cumhuriyetçiler olmak üzere Biden yönetimine tepki olarak döndü. Eski Başkan Donald Trump takası, “salakça ve vatanseverlikten uzak” olmakla suçladı. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Cumhuriyetçi üyelerinden Michael McCaul takası, “Putin’in ABD’li masumları siyasi piyon olarak kullanmaya devam etmesine teşvik” olarak yorumladı.
Trevor Reed – Konstantin Yaroshenko takası
Eski ABD’li denizci Trevor Reed, 2019’da alkollü bir haldeyken bir Rus polis memuruna karşı şiddette bulunmuş ve dokuz yıl hapis cezası almıştı. Siyasi nedenlerle tutuklandığı iddia edilen Reed için takaslanacak isimse, bir uyuşturucu kaçakçısı olan Konstantin Yaroshenko’ydu. Yaroshenko iddialara göre, 100 milyon dolar değerinde kokaini ABD’ye kaçıran bir uçak pilotu. Liberya-ABD-Güney Amerika hattında çalışan Yaroshenko, 2010 yılında tutuklandı ve ABD’de 20 yıla mahkûm edildi.
Reed ve Yaroshenko, 27 Nisan 2022’de takas edildi. Bu takas, ABD Başkanı Joe Biden’ı bile tam tatmin etmiş değil. Biden takastan sonraki açıklamasında, “Takas, hafife alamayacağım zor kararlar gerektiriyordu. Yurtdışında haksız yere esir tutulan vatandaşlarımızın sapasağlam evlerine dönmelerini sağlamak, bizim yönetimimizin bir önceliği” dedi.
Takas işlemi, Türkiye’de gerçekleştirilmişti.
Naama Issachar – Aleksey Burkov takası
ABD ve Rusya arasındaki esir takaslarına diğer ülkeler de dahil oluyor. İsrailli turist Naama Issachar, 2019’da Rusya’da uyuşturucu bulundurmaktan tutuklandı. Rusya, Issachar’ın özgürlüğü için İsrail’den, 2015’te ABD’nin talebiyle tutuklanan hacker Aleksey Burkov’u istedi. Burkov, İsrail’den ABD’ye nakledildi ve Issachar da Rusya tarafından iki ay sonra İsrail’e iade edildi. ABD’de tutuklu bulunan Burkov da, cezasının bitmesine bir yıldan fazla bir süre kala serbest bırakıldı.
Rusya, Gershkovich için kimi isteyebilir?
Şu an ABD’de, Rusya adına ajanlık yapmakla yargılanan veya tutuklu kimse yok. Yine de ABD’de, Rusya adına önemli sayılabilecek, farklı suçlardan tutuklu kişiler var.
Roman Seleznev: Rus bir milletvekilinin oğlu olan Seleznev, “tarihteki en büyük kredi kartı hırsızlarından biri” olarak tanınıyor. 2016’da Seattle’da, yüzlerce şirketin verilerini çalmak ve satmaktan hüküm yiyen Seleznev, 2036’ya kadar ceza aldı.
Vladislav Klyushin: ABD’deki bilgisayar ağlarından sağladığı ve halka açık olmayan verilerden 90 milyon dolarlık dolandırıcılık yaptığı için Boston’da federal mahkeme tarafından cezalandırıldı.
Alexander Vinnik: Kripto para borsalarında dolandırıcılık yaptığı için 2017’den beri tutuklu. Avukatları, esir takası için başvuruda bulundu.
Kaynak: WSJ, National Post
Griner & Bout’un takas edildiği anları izlemek için tıklayın.
