Çarpık kentleşme, şehirlerin denetim gücü olmadan plansız ve rastgele inşa edilmesi sonucu ortaya çıkan duruma deniyor. Deprem ülkesi olan Türkiye’nin gündeminde de çarpık kentleşme her zaman konuşuluyor. Çarpık kentleşmenin nedenlerini, sonuçlarını daha iyi anlamak için okunması gereken kitapları uzmanlara sorduk.
- Gecekondulu, Dolmuşlu, İşportalı Şehir (İlhan Tekeli, Yiğit Gülöksüz, Tarık Okyay): “Türkiye’de özellikle 1950 sonrası tarımsal faaliyetten kopuşla kırsaldan büyük kentlere kitlesel göçler neticesinde kentlerde ikili yapının oluşumunu çarpıcı olarak ortaya koyan temel eserdir. Bir yandan yasal, planlı, ruhsatlı kentsel oluşumlar ile ona tezat nitelikte enformel kentleşmenin yayıldığı alanlar arasında dramatik ilişkiler arasında etkileşimleri ortaya koymuştur. Türkiye modeli kentleşmenin çözümlemesini yapması açısından kentleşme literatüründe de kurucu bir eser olarak klasikler arasında yer alıyor.”
- İstanbul, Küresel ile Yerel Arasında (Çağla Keyder): “Sanayi sonrası toplumun yeni sosyal süreçlerini resmetmesi ve neoliberal kalkınmacı pratiklerin metropol şehirlerini nasıl dönüştürdüğünü ele alması açısından çağdaş sosyalbilimlerin önde gelen eserleri arasında yer alıyor. İstanbul’un enformel kentleşmiş alanlarıyla uluslararası sermaye birikim ve akışlarıyla entegre olan yeni alt merkezleri arasındaki karşılıklı varoluşsal birlikteliğin nasıl kurulduğunu anlatıyor.”
- Gecekondu Gezegeni (Mike Davis): “Dünya genelinde enformel kentleşmenin yasadışı yerleşim ve konut alanlarının demografik, sosyoekonomik ve kültürel yapılarını karşılaştırma olması bakımından referans bir yayımdır. Ayrıca bu alanların rehabilite edilmesi amacıyla uluslararası finans kurumları marifetiyle dönüşümlerinde doğan sorunların çarpıcı analizlerini yapmıştır.”
- Nöbetleşe Yoksulluk (Oğuz Işık, M. Melih Pınarcıoğlu): “2000’li yılların başında kentsel fakirlik ve sosyal adalet çalışmalarını detaylı saha gözlemleriyle birleştirerek Türkiye’de kentleşme seyri neoliberal politikalara terk edildi. Kırılma anında İstanbul’un çeperlerini mercek altına almıştı, çalışma özgün tespitleri kadar yaptığı çok bileşenli analizleriyle kentsel çalışmalara canlı bir yöntem kazandırdı.”
- Kentleşme Politikası (Ruşen Keleş): “Türkiye’de kentlerin oluşumu, büyümesi ve dönüşmesinin arka planındaki makro-siyasi karar ve tercihleri bir tarihsellik içinde ele alması açısından alanının kurucu eserleri arasında yer alıyor. Türkiye’de tarımdan kopuşun, kırdan kente göçlerin, şehirlerde sanayi istihdamının enformel alanlarda ucuz işgücü olarak yaşamasının meta anlatısı yapılmıştır.”
- İstisna Mekan – Hukukun Eşiğindeki Kent (Tayfun Kahraman): “Yaklaşık 500 gündür haksız, hukuksuz, gerekçesiz bir şekilde cezaevinde tutulan meslektaşımız ve onur kurulu üyemiz Tayfun Kahraman’ın yazdığı bu kitapta, hukukun egemen lehine geçici ya da kalıcı olarak askıya alınması ile oluşan ‘istisna hali’nin nasıl kentsel mekanda yapılan müdahalelere öncülük eden siyasal bir tercih haline geldiği tüm açıklığıyla ortaya konuluyor. Kentsel mekâna müdahale ederken bu müdahaleyi biçimlendiren, kentsel rantın nasıl paylaşılacağını belirleyen egemenin elinde tuttuğu güç ve yasa haline getirdiği istisnalar ile iktidarın mekân üretim sürecinde şeklen hukuk düzeni içerisinde ama hukuku dışlayarak oluşturduğu egemenlik alanını kavrayabilmek için bir başucu kaynak niteliğindeki bu kitap, aynı zamanda iktidarın kentsel mekânla olan ilişkisini, dönüştürme pratiklerini ve tüm bunları nasıl hayata geçirdiğini de gözler önüne sermekte.”
- Mülk, Mahal, İnsan – İstanbul’da Kentsel Dönüşüm (Derleyen: Asuman Türkün): “AKP döneminde, inşaata dayalı kalkınma paradigmasının bir parçası olarak kentsel dönüşüm uygulamaları yoğunlaşmış ve mekan üretim süreçlerinin hakim yöntemlerinden biri olmuştur. ‘Konut stokunu güvenli hale getirme’, ‘çöküntü bölgelerini yeniden kentsel hayata katma’ gibi iddialarla ülkenin dört bir yanında insanlar yerlerinden edilmiş ve mülksüzleştirilmiştir. Önerdiğimiz bu kitap, tüm bu çerçevede hem kentsel dönüşüm konusunu etraflıca ele almakta, hem de İstanbul’da farklı mahallelerdeki saha araştırmaları sonucunu özgün bir değerlendirmeyle sunmaktadır.”
- Türkiye’de Kentleşmenin Toplumsal Arkeolojisi (Erbatur Çavuşoğlu): “Toplumsal çelişkileri ve etnisite, toplumsal cinsiyet, sınıfsal pozisyon gibi farklı boyutlarda üretilmiş olan tahakküm ilişkilerini, Cumhuriyet tarihinden bugüne belli bir sistematikle dönemselleştiren, tüm bu süreç içerisinde mekânın nasıl bir aktör olduğunu, mekân üretiminin toplumsal ilişkilerin yeniden üretilmesinde nasıl bir yaratıcı araç olduğunu açıklamaya çalışan değerli bir çalışma.”
- Kentsel Çelişki ve Siyaset – Kapitalist Kentleşme Süreçlerinin Eleştirisi (H. Tarık Şengül): “Kent mekânının ve yerel devletin özgünlüğü, küreselleşme-yerelleşme, sosyal adalet, katılım ve demokratikleşme sorunlarını kuramsal açıdan olduğu kadar, Türkiye deneyimi çerçevesinde de tartışan; kentleşme süreçlerini kapitalist üretim ve sermaye birikim süreçleriyle ilişkisi bağlamında ele alan değerli bir çalışma.”
- Kentleri Savunmak – Mekan, Toplum ve Siyaset Üzerine (Derleyenler: Esra Kaya, Çare Olgun Çalışkan, Aysun, Koca, Gürkan Akgün): “Meslek örgütleri, akademi, sendikalar, kentsel hareketler, yerel inisiyatifler gibi bizzat konunun uzmanı ve muhatabı olan 50’nin üzerinde yazar tarafından, kentlerin gündemine gelen yasa, uygulama, proje vb. müdahaleleri anlamaya ve genel okuyucunun kavrayabileceği şekilde ifade etmeye çalışan bu kitapta, kentsel dönüşümden, kırda yeniden yapılanmaya; ekolojik tahribattan, kentsel/toplumsal muhalefete kadar birçok konu, teorik boyutu ve güncel gelişmeleri ile ortaya konuluyor.”
- Dolmuşlu, Gecekondulu, İşportalı Şehir (İlhan Tekeli, Yiğit Gülöksüz, Tarık Okyay)
- Dolmuşun Öyküsü (İlhan Tekeli, Tarık Okyay)
- “Mış Gibi Site” Ankara’da Bir TOKİ-Gecekondu Dönüşüm Sitesi (Tahire Erman)
- Mekan, Kimlik ve Politika (Şükrü Aslan)
- Limontepe’de Yaşamak, Büyümek, Beklemek (Leyla Bektaş Ata)
- Bir Şehir Kurmak: Turgut Cansever’le Konuşmalar (Aynur Can / Mahmut Doğan): “Üç kez Ağa Han Mimarlık Ödülü alan mimar ve şehir plancısı merhum Turgut Cansever’in ortaya koyduğu Batı ve İslam mimarisi arasındaki sorgulayıcı yaklaşım üzerinden Türkiye’de şehirleşme sürecinin meseleleri tartışılmaktadır. Kitapta ‘Modern Türkiye kendine özgü ev tipini ve şehir biçimlenmesini oluşturabilmiş midir?’, ‘Türk kamu idare sisteminin merkezi niteliği, şehirleşme serüvenimizde ne gibi sorunlara yol açmıştır?’, ‘Yeni şehirler, hangi kriterler doğrultusunda kurulmalı?’ sorularının cevapları aranmaktadır. Çevrenin sorumluluğunun insana yüklendiği, insanın görevinin de çevreyi güzelleştirmek olduğu vurgulanmaktadır.”
- İstanbul Yazıları – Kent ve Mimari Üzerine Düşünceler (M. Sinan Genim): “’Fetihten Lâle Devri’ne kadar İstanbul’un İskânı, İskân Özellikleri ve Mesken Tipleri’ başlıklı teziyle doktor unvanı alan mimar Sinan Genim’in ‘Kent ve Mimari Üzerine Düşünceler’ kitabında, binlerce yıllık tarihiyle üç imparatorluğa ev sahipliği yapmış İstanbul’un son çeyrek asırda karşı karşıya kaldığı trafik, su, hava kirliliği, göç, kalabalık, düzensiz yapılaşma gibi sorunlarına vurgu yapılmakta. Genim, doğup büyüdüğü İstanbul’u bir mimar gözüyle okuyucuya aktarmakta.”
- Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarisi (Prof. Dr. Metin Sözen): “Türkiye’deki doğal, tarihsel ve kültürel mirasın önemine uygun korunması, değerlendirilmesi ve tanıtılması amacıyla yoğun çaba harcayan ÇEKÜL Vakfı Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, Türk mimarlığının tarihsel süreçte geçirdiği evreleri okuyucuya aktarmakta. Kentlerimizin bilinçsizce biçim değiştirmesinin kök nedenlerinin vurgulandığı kitapta, ‘Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı’nın toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel gelişmelerin göstergesi olduğu, sorunların büyük bir bölümünün, Osmanlı toplumunun ‘batılılaşma‘ sürecine girdiği yıllara kadar uzandığı, Hassa Mimarlar Ocağı ve Mimar Sinan’ın etkilerinin azalmasıyla, Osmanlı toplumunun yenileşme istekleri, mimarlık alanında da kendisini gösterdiği hususları açıklanmıştır.”
- 100 Soruda Türkiye’de Kentleşme, Konut ve Gecekondu (Ruşen Keleş): “Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Hukuk Fakültesi mezunu Prof. Dr. Ruşen Keleş, özellikle 1950’li yıllardan sonra kırsaldan kentlere yoğun göçün olduğunu vurgulamakla birlikte, çarpık, sağlıksız ve düzensiz bir kentleşmede, yalnız toplumsal ekonomik ve kültürel sorunları değil, aynı zamanda, fiziksel gelişme ve çevreyle ilgili sorunları da konuşmamız gerektiğini açıklayıp, bu sorunların çözüm yollarını da okuyucuya sunmakta.”
- Türkiye Kentleşmesinin Toplumsal Arkeolojisi (Erbatur Çavuşoğlu): “İnsan ve toplum, kentleşme, modernleşme, siyaset-politika konularında eserler yazan Erbatur Çavuşoğlu, Türkiye’deki kentleşmenin arkeoloji bilimi gibi ayrıntılı araştırmasını yapmakta. Kitapta günümüzde kentlerin insanlara mutlu ve huzurlu bir yaşam sunmadığı bunun sebebi olarak da kentli kimliğin birer parçası olan etnik aidiyetin, inançsal tercihin, toplumsal cinsiyetin ve sınıfsal konumun, yaşanılan gündelik pratiklerin önemli bir parçası olduğu vurgulanmakta.”
- Ten ve Taş (Richard Sennett)
- Dolmuşun Öyküsü (İlhan Tekeli, Tarık Oktay)
- Nöbetleşe Yoksulluk (Oğuz Işık, M. Melih Pınarcıoğlu)
- İstanbul’la Yüzleşme Denemeleri (Jean François Perouse)
- Çağdaş Kapitalizmin Mekansal Örgütlenmesi (Hakkı Yırtıcı)
Şehir planlamacısı Prof. Dr. Himmet Murat Güvenç‘in Medyascope okurları için önerdiği kitaplar şöyle:
- İstanbul’da Bir Kent Kondu: Ümraniye (Sema Erder)
- Dolmuşun Öyküsü (Prof. Dr. İlhan Tekeli)
- Yeni İstanbul Çalışmaları: Yersiz, Havasız, Mülksüz Kent (Ayfer Bartu Candan)
- Barakadan Gecekonduya: Ankara’da Kentsel Mekanın Dönüşümü: 1923-1960 (Tansı Şenyapılı)
- İstanbul / Küresel ile Yerel Arasında (Der: Çağlar Keyder)
Cihan Uzunçarşılı Baysal, “Benim çarpık kentleşmeden anladığım ve kitap seçimlerinde göz önüne aldığım kabaca şu projelerdir; Bölgenin ekolojisini tahrip eden, toplumsal ve çevresel etmenler yerine kentsel ranta odaklanan, orta-alt ve alt gelir gruplarını yerlerinden eden, yoksullaştıran, kentsel müşterekleri, kentsel kamusal alanları ve binaları özelleştirerek gasp eden, somut ve somut olmayan kültürel mirası korumayan” diyerek önerilerini sıraladı.
Medyascope'u destekle. Medyascope'a abone ol.
Medyascope’u senin desteğin ayakta tutuyor. Hiçbir patronun, siyasi çıkarın güdümünde değiliz; hangi haberi yapacağımıza biz karar veriyoruz. Tıklanma uğruna değil, kamu yararına çalışıyoruz. Bağımsız gazeteciliğin sürmesi, sitenin açık kalması ve herkesin doğru bilgiye erişebilmesi senin desteğinle mümkün.
- İnşaat Ya Resulullah (Tanıl Bora)
- İstanbul 2023 (Sinan Logie ve Yoann Morvan)
- İhanet. İstanbul’a Karşı İşlenen Suçlar (Hazal Ocak)
- Kentin Tozu: Kent Hakkı Üzerine Konuşmalar (Cihan Uzunçarşılı Baysal)
- Mülk, Mahal, İnsan. İstanbul’da Kentsel Dönüşüm ( Editor: Asuman Türkün)
