Vladimir Vladimiroviç Putin, Ağustos 1999’da Rusya Başbakanı oldu. 1999’u 2000’e başlayan gece yarısından itibaren de durumu kritik olan Boris Yeltsin’in halefi olarak devlet başkanlığı görevini üstlendi. 25 yıldır dünya siyasetinde ismini duyduğumuz Putin, 2030’a kadar iktidarda kalmayı hedefliyor. Peki Putin’in iktidarındaki önemli anlar, kırılma noktaları neler?
Yeltsin’in varisi
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) dağılmasının ardından dönemin Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Ağustos 1999’da Putin’i Kremlin’e çağırdı. Putin o dönemlerde az tanınıyordu fakat KGB’nin yerini alan FSB’nin başına getirilmişti. Yeltsin, Kremlin’de Putin’e, “Vladimir Vladimiroviç, bir karara vardım, sizi başbakanlığa getirmek istiyorum” dedi.
Beş ay kadar sonra Yeltsin istifa etti ve Putin önce başkanvekili, ardından da Mart 2000’de yapılan oylama ile seçilmiş lider olarak Yeltsin’in yerine geçti.
Üçlü felaket
Putin, ilk sınavını 12 Ağustos 2002’de ver(eme)di.
Adını Kursk şehrinden alan Rus Donanması’nın Oscar II sınıfı nükleer denizaltısı K-141 Kursk, 118 kişilik mürettebatı ile birlikte, Barents Denizi’nde yürütülen tatbikat sırasında battı. “Batmaz” bir denizaltı olarak görülen Kursk’un, SSCB’nin dağılmasından sonra düzenlenen ilk büyük tatbikatta batması, bazı soru işaretlerini de beraberinde getirdi. Putin’in bu felakete verdiği sessiz tepki çok ağır şekilde eleştirildi.
Putin ayrıca Çeçen militanlar tarafından iki saldırıyı ele alışı nedeniyle de eleştirilerin odağındaydı. Güvenlik güçleri her iki kurtarma operasyonunda da başarısız olmakla suçlanıyor. 2002’de Moskova Tiyatrosu’nda 130 kişi öldürülmüş ve 2004’te de Beslan’da 186’sı çocuk olmak üzere 330 kişi bir okul baskınında Çeçen militanlar tarafından öldürülmüştü.
Çeçenistan’da savaş
Tiyatro ve okul saldırıları, Putin’in çoğunluğu Müslüman olan Kuzey Kafkasya bölgesindeki Çeçen ayrılıkçılara karşı başlattığı İkinci Çeçen Savaşı (Eylül 1999-Nisan 2009) sırasında meydana geldi. 10 yıl süren savaş, Rus zaferi ile sonuçlanmış ve Çeçen başkenti Grozni yerle bir olmuştu. Savaşın ardından bölgede Rus yanlısı Çeçenistan hükûmeti kuruldu.
Oligarklar bir yana, Putin diğer yana
Putin 2004’te yeniden seçildikten sonra iktidarını güçlendirdi. Zaman içerisinde kendisine yakın oligarklar kenara iten Putin’in ilk hedefi, Mihail Hodorkovski oldu.
Hodorkovski, 1990’larda Rusya’nın özelleştirme sürecindeki fırsatları değerlendirerek Yukos adlı enerji şirketini kurdu. Yukos, Rusya’nın en büyük petrol ve doğalgaz şirketlerinden biri haline geldi ve Hodorkovski, Rusya’nın en zengin iş insanlarından biri oldu. Ancak Hodorkovski, Kremlin ile yaşadığı anlaşmazlıklar nedeniyle 2003 yılında tutuklandı. Hodorkovski’nin tutuklanması, bazıları tarafından Kremlin’in politik bir hamlesi olarak değerlendirildi.
2005 yılında Hodorkovski ve iş ortağı Platon Lebedev, vergi kaçakçılığı ve hırsızlık suçlamalarıyla mahkûm edildi. Bu olay, Rusya’da devletin iş dünyası üzerindeki kontrolü ve hukukun üstünlüğü konularında tartışmalara yol açtı. Hodorkovski’nin tutuklanması, bazıları tarafından Kremlin’in politik bir hamlesi olarak değerlendirildi.
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Hodorkovski, cezasının bir kısmını tamamladıktan sonra Putin tarafından ilan edilen af sonucu 2013 yılında serbest kaldı ve ardından Almanya’ya sürgüne gitti. Hodorkovski, serbest bırakılmasının ardından Kremlin’e karşı eleştirel bir duruş benimsedi ve muhalefetteki önemli figürlerden biri haline geldi. Hodorkovski şuan İngiltere’de yaşıyor.
2006’da araştırmacı gazeteci Anna Politkovskaya’nın öldürülmesi ve eski Rus casusu Alexander Litvinenko’nun Londra’da ölümcül bir şekilde zehirlenmesi de geniş çaplı bir öfkeye yol açtı.
Kremlin’e ufak bir ara ve Gürcistan savaşı
Rus Anayasası üçüncü bir başkanlık dönemini yasakladığından Putin başbakan olmak için Dimitri Medvedev ile yer değiştirdi. Medvedev 2008’de başkan seçildi. Her ne kadar Putin başbakan da olsa, önemli bir nüfuza sahip olmaya devam etti.
Ağustos 2008’de Rus ordusu, Rusya yanlısı Güney Osetya ve Abhazya bölgelerini desteklemek için eski Sovyet cumhuriyeti Gürcistan’a müdahale etti. Beş gün süren savaşta her iki taraftan da aralarında çok sayıda sivilin bulunduğu yüzlerce kişi öldü. Savaşın ardından Gürcistan Rusya ile tüm diplomatik ilişkilerini kesti ve Bağımsız Devletler Topluluğu’ndan ayrıldı.
Putin “hep başkan“
Putin 2012’de bir dönemliğine ara verdiği başkanlık koltuğuna geri döndü ve 2018’de de tekrar seçildi. Anayasa, 2020’de değiştirilerek başkanlık süresi dört yıldan altı yıla çıkarıldı ve Putin’in önceki görev sürelerinin göz ardı edilerek ve seçimlerde yeniden aday olması için temiz bir sayfa açıldı.
Zehir, sinir gazları ve suikastler: Putin’in düşmanlarının başına gelenler
Putin’in ikinci kez devlet başkanı olması muhalefete karşı daha geniş çaplı bir baskıyı da beraberinde getirir. 2015’te Putin’i eleştiren eski başbakan yardımcısı Boris Nemtsov, Kremlin’in dışında vurularak öldürüldü. İngiliz istihbaratına sırlarını aktaran eski bir Rus çifte ajan olan Sergey Skripal ve kızı Yulia, Mart 2018’de Salisbury’deki bir alışveriş merkezinin dışındaki bir bankta bilinçlerini yitirmiş halde bulundu.
Rusya’nın en önde gelen muhalefet lideri olan Aleksey Navalny, Batılı uzmanların askeri sinir gazı Novichok olduğu sonucuna vardıkları bir madde ile Sibirya’da zehirlendikten sonra Ağustos 2020’de tıbbi tedavi için Almanya’ya uçtu. Navalny, 2021’de gönüllü olarak Rusya’ya döndüğü için dünya çapında takdir topladı ama bu onu Rusya’ya gittiği gibi tutuklanmaktan kurtarmadı. Dolandırıcılık ve diğer suçlamalar nedeniyle toplam 11,5 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Sadece bu da değil, Kremlin’in seçimlere dair sicili de pek parlak değil. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD), Donald Trump’ı iktidara getiren 2016’daki seçimlere müdahale etmek ile suçlanan Kremlin, bu iddiaları reddediyor.
Kırım’ın ilhakı ve Suriye’de dengeleri değiştiren hamleler
Şubat 2014’te Rusya’nın Soçi kentinde düzenlenen 50 milyar dolarlık Kış Olimpiyatları, modern bir süper gücün kartpostalı gibiydi. Ancak bir ay kadar sonra Putin, Kırım’ı yasadışı ilhak ve işgal etti.
Tüm bunları yaparken Putin, eski Sovyet bloğunun ötesinde de Rus etkisini pekiştirmeye çalıştı. 2015’te Suriye iç savaşına dahil olan Putin, Devlet Başkanı Beşar Esad’ın yanında yer aldı. Rusya’nın Suriye’deki isyancıların elindeki bölgelere düzenlediği hava saldırılarıyla bölgedeki dengelerin Beşar Esad rejimi lehine değişmesine yardımcı oldu.
“Putin’in savaşı”: Rusya’nın Ukrayna’yı işgali
Rusya, 24 Şubat 2022’de Ukrayna’da “özel bir askeri operasyon” başlattıklarını duyurdu. Kremlin’e göre Ukrayna’nın işgalinin nedeni bölgeyi “Nazilerden arındırmak”.
Başta Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olmak üzere Batı ülkeleri, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana bir Avrupa ülkesinin işgaline tepki olarak Rusya’ya çok sert siyasî ve ekonomik yaptırımlar uyguladı. Rus ordusunun hedefi birkaç gün içerisinde başkent Kiev’i ele geçirmekti fakat bekledikleri gibi olmadı. Ağırlıklı olarak Rus paralı asker grubu Wagner askerlerinden oluşan Rus birlikleri, Kiev’i ele geçiremese de Ukrayna’nın doğu ve güneyindeki geniş bir bölgeyi işgal etti.
Ölümle sonuçlanan başkaldırı
Haziran ayında 24 saatlik bir kalkışma düzenleyen Wagner lideri Yevgeni Prigojin, Belarus lideri Alexander Lukaşenko’nun arabuluculuğunda düzenlenen müzakerelerin ardından başkent Moskova’ya ilerlemeyi durdurmuştu. Putin’e başkaldıran Prigojin, iki ay sonra özel jetinin düşmesi sonucu öldü.
Putin, Prigojin’in vefatının ardından şu açıklamaları yaptı:
“Prigojin yetenekli bir iş adamıydı, sadece ülkemizde değil, yurt dışında özellikle de Afrika’da çalıştı. Petrol, gaz, değerli metaller ve taşlarla uğraştı. Dün Afrika’dan döndü ve burada bazı yetkililerle görüştü. Soruşturma Komitesinin başkanı bu sabah bana rapor verdi. Soruşturma Komitesi Tver’deki uçak kazasına ilişkin ön soruşturma başlattı, sonuna kadar gidilecek. Bundan şüphem yok. Yakın gelecekte araştırmacıların ne söyleyeceğini göreceğiz. Biraz zaman alacak.”
Putin tüm yaşananlara rağmen ayakta. Batı’nın ambargosuna rağmen Rusya’nın petrol gelirleri artıyor ve yaptırımlar, beklendiği gibi Rus ekonomisini yerle bir etmedi. Rusya ile ticaret her ne kadar küçülse de birçok Avrupalı şirket hâlâ Rusya’da iş yapıyor. Gıda, ilaç ve kimya endüstrileri yaptırımlardan etkilenmiyor.
Öte yandan hakkında tutuklama kararı çıkmasına ve Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından aranmasına rağmen Putin, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan’ı ziyaret etti.
Putin’in göreve gelmesinden 25 yıl sonra NATO yeni bir silahlanma hamlesine hazırlanıyor. Rus saldırganlığına karşı savunma artık ittifakın ana görevi haline geldi.