AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin bugün Rusya’nın Soçi kentinde bir araya gelecek. Peki Erdoğan ile Putin, 24 Kasım 2015 tarihinde Rus Su-24 uçağının düşürülmesinden ve literatüre “Türkiye-Rusya uçak krizi” olarak geçen bu olaydan sonra kaç kez yüz yüze görüştü? Görüşmelerde en önemli konular neydi?
AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bugün Rusya’nın Soçi kentinde bir araya gelecek. Görüşmedeki temel meselenin İdlib olması bekleniyor fakat S-400, doğalgaz, Dağlık Karabağ, Kırım ve Libya gibi konuların da ele alınacağı düşünülüyor.
Erdoğan ile Putin’in bugünkü görüşmesi 2021 yılındaki “ilk yüz yüze görüşme” olma niteliği taşıyor. İki lider en son, 5 Mart 2020 tarihinde Rusya’nın başkenti Moskova’da görüşmüşlerdi.
Medyascope’un açık kaynaklardan derlediği bilgilere göre, 24 Kasım 2015 tarihinde Türkiye’nin Rusya’ya ait Su-24 uçağını düşürmesinin ardından geçen 70 ay içinde Erdoğan ve Putin, 26 kez yüz yüze görüştü.
Görüşmelerin kronolojisi, kaç saat sürdüğü ve görüşmelerdeki önemli konu başlıkları şu şekilde:
5 Mart 2020 – Moskova
Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Putin, İdlib’deki gerilimi ele almak için Moskova’da bir araya geldi. Erdoğan ile Putin’in ikili görüşmesi altı saate yakın sürdü. İkili ve heyetlerarası görüşmelerin ardından Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile Rus mevkidaşı Sergey Lavrov, Türkiye ile Rusya’nın üzerinde anlaştığı mutabakat metnini basın ve kamuoyu ile paylaştı. Mutabakat uyarınca Suriye’nin İdlib vilayetinde ateşkes ilan edildi.
8 Ocak 2020 – İstanbul
Erdoğan ve Putin, Rus doğalgazını Türkiye’ye ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıyacak TürkAkım Boru Hattı’nın açılışı için İstanbul’da bir araya geldi. Haliç Kongre Merkezi’ndeki görüşme bir saat 35 dakika sürdü. Görüşmede, Suriye, Irak ve Libya’daki son durum ele alınırken, Erdoğan Putin’e “Doğu Akdeniz Denkleminde Stratejik Adım: Türkiye-Libya Mutabakatı” adlı kitabı hediye etti.
22 Ekim 2019 – Soçi
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Rusya lideri Putin, Soçi’de bir araya geldi. Altı buçuk saat süren bu görüşme, iki lider arasındaki en uzun süren görüşme olarak kayıtlara geçti. Görüşmenin asıl konusu Barış Pınarı Harekâtı’ydı. Harekât sonrası Suriye’deki durumla ilgili önemli kararlar alındı ve kamuoyuna 10 maddelik Soçi Mutabakatı duyuruldu.
Putin ve Erdoğan’dan sonra iki ülkenin dışişleri bakanları Sergey Lavrov ve Mevlüt Çavuşoğlu, iki liderin imza koyduğu mutabakat metnini okudu. 22 Ekim 2019 tarihli Soçi Mutabakat Muhtırası‘nın maddeleri şöyleydi:
- Her iki taraf Suriye’nin siyasi birliği ve toprak bütünlüğünün muhafazasına ve Türkiye’nin milli güvenliğinin korunmasına olan bağlılıklarını teyit ederler.
- Terörizmin tüm şekil ve tezahürleriyle mücadele etme ve Suriye topraklarındaki ayrılıkçı gündemleri boşa çıkarma yönündeki kararlılıklarını vurgularlar.
- Bu çerçevede, Tel Abyad ve Ras Al Ayn’ı içine alan 32 kilometre derinliğindeki mevcut Barış Pınarı Harekâı alanındaki yerleşik statüko muhafaza edilecektir.
- Her iki taraf Adana Anlaşması’nın önemini teyit eder. Rusya Federasyonu mevcut koşullarda Adana Anlaşması’nın uygulanmasını kolaylaştıracaktır.
- 23 Ekim 2019, öğlen saat 12.00’den itibaren, Rus askeri polisi ve Suriye sınır muhafızları, Barış Pınarı Harekât alanının dışında kalan Türkiye-Suriye sınırının Suriye tarafına, YPG unsurları ve silahlarının Türkiye-Suriye sınırından itibaren 30 kilometrenin dışına çıkarılmasını temin etmek üzere girecektir. Bu işlem 150 saat içinde tamamlanacaktır. Aynı saat itibarıyla, mevcut Barış Pınarı Harekât alanı sınırlarının batısı ve doğusunda 10 kilometre derinlikte Kamışlı şehri hariç Türk-Rus ortak devriyeleri başlayacaktır.
- Münbiç ve Tel Rıfat’tan bütün YPG unsurları silahlarıyla birlikte çıkarılacaktır.
- Her iki taraf terörist unsurların sızmalarının önlenmesinin temini için gerekli tedbirleri alacaktır.
- Mültecilerin güvenli ve gönüllü şekilde geri dönüşlerini kolaylaştırmak maksadıyla ortak çalışma yapılacaktır.
- Bu muhtıranın uygulanmasını gözetmek ve koordine etmek amacıyla müşterek bir denetim ve doğrulama mekanizması ihdas edilecektir.
- Taraflar Astana Mekanizması çerçevesinde Suriye ihtilafına kalıcı bir siyasi çözüm bulunması amacıyla çalışmalarını sürdürecek ve Anayasa Komitesi’nin faaliyetlerini destekleyecektir.
Görüşmenin ardından Milli Savunma Bakanlığı (MSB), Suriye’nin kuzeydoğusunda yeni bir askeri harekâta gerek olmadığını duyurdu.
16 Eylül 2019 – Ankara
Suriye konulu Türkiye-Rusya-İran Üçlü Zirve Toplantısı için Ankara’da bulunan Rusya Devlet Başkanı Putin ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ikili görüşmesi bir buçuk saat sürdü. Suriye’nin kuzeydoğusundaki güvenlik ve istikrarın egemenliğe saygı temelinde sağlanabileceği vurgusu yapılan zirvede Türkiye, YPG güçlerinin bölgeden çekilmemesi durumunda Suriye’nin kuzeydoğusuna operasyon başlatacağını vurguladı. Zirve sonrası Suriye için atılan en önemli adımlardan biri, Anayasa Komitesi üyeleri konusunda fikir birliğine varılmasıydı.
27 Ağustos 2019 – Moskova
Putin ve Erdoğan, Moskova’daki Jusovskiy Uluslararası Havalimanı’nda bir araya geldi. Liderlerin baş başa görüşmesi bir saat 20 dakika sürdü. İkilinin görüşmesindeki gündem maddesi savunma sanayi ve S-400 hava savunma sistemlerinin teslimatıydı.
Putin ile İdlib’de yaşanan son gelişmeleri de konuştuklarını vurgulayan Erdoğan, “Eylül ayında Soçi’de vardığımız mutabakatla İdlib’de nispi istikrarı sağlamıştık. Geçen sene Sayın Putin ile çok hassas bir dönemde kritik bir adım atarak İdlib’de insani trajedinin önüne geçmiştik. Ancak rejimin mayıs ayından beri sivilleri ve sivil altyapıyı hedef alan saldırıları İdlib’de tesis ettiğimiz sükuneti maalesef bozdu” diye konuşmuştu.
29 Haziran 2019 – Osaka
İki lider G20 Liderler Zirvesi kapsamında Japonya’nın Osaka kentinde bir araya geldi. 55 dakika süren ikili görüşmede Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı S-400 hava savunma sistemlerinin teslimatı konuşuldu.
8 Nisan 2019 – Moskova
İki lider Kremlin Sarayı’nda iki saat 15 dakika görüştü. Görüşmede ağırlıklı olarak ekonomik ve ticari ilişkiler ele alındı.
14 Şubat 2019 – Moskova
Suriye konulu Üçlü Zirve Toplantısı’nın dördüncüsüne katılmak için Rusya’ya giden Erdoğan’ın, Putin ile görüşmesi 50 dakika sürdü. Görüşme sonrası Erdoğan’ın, binecekleri aracı işaret ederek “Zırhlı mı?” diye sorması ve Putin’in “Sadece araç değil, tüm bölge zırhlı” demesi zirvedeki ilginç diyaloglardan biri olarak hafızalara kazındı.
23 Ocak 2019 – Moskova
İki liderin Moskova’daki görüşmesi bir saat 50 dakika sürdü. Görüşmede Erdoğan’ın dile getirdiği konu sınırın Suriye tarafında kurulacak güvenli bölge iken, Rusya ise İdlib’teki durumu dile getirdi. Liderlerin görüşmesinde herhangi bir mutabakat veya anlaşma sağlanmadı.
1 Aralık 2018 – Buenos Aries
İki lider G20 Liderler Zirvesi için bulundukları Arjantin’in başkenti Buenos Aires’te bir araya geldi. Baş başa görüşme bir saat sürdü. Görüşme sonrası basına açıklamalarda bulunan Putin, kendisine yöneltilen “Neden Erdoğan ile bu kadar sık görüşüyorsunuz?” sorusuna şu karşılığı verdi: “Suriye’deki durumun çözümü dahil, görüşmek ve konuşmak için her türlü imkanı kullanıyoruz. Anayasa Komitesi’nin oluşturulmasını kastediyorum. Çalışma çok hassas ve büyük sabır gerektiriyor. Gerçekten bunu hayata geçiriyoruz ve çok dikkatli ilerliyoruz.”
19 Kasım 2018 – İstanbul
Putin’in TürkAkım Projesi Deniz Bölümünün Tamamlanması Töreni için Türkiye’ye gelmesi üzerine iki lider, İstanbul’da görüştü. Görüşmenin ana gündem maddesi enerjiydi.
27 Ekim 2018 – İstanbul
İki lider İstanbul’da bir araya geldi ve görüşme 45 dakika sürdü. Görüşmenin ana gündem maddesi İdlib’di.
17 Eylül 2018 – Soçi
Erdoğan ve Putin, Soçi’de bir araya geldi ve görüşme bir saat 50 dakika sürdü. Görüşme sonrasında iki lider, 15 Ekim’e kadar İdlib’de silahlardan arındırılmış bir bölge oluşturulmasına karar verildiğini açıkladı. Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu da İdlib’e askeri operasyon düzenlemeyeceklerini söyledi.
7 Eylül 2018 – Tahran
Putin ve Erdoğan, Türkiye ile ABD arasında Rahip Brunson krizinin devam ettiği günlerde İran’ın başkenti Tahran’da bir araya geldi. Bu görüşmede iki taraftan da ikili ticarette milli para birimlerinin kullanılmasına yönelik bazı çalışmalar yapıldığına dair açıklamalar geldi.
Suriye konusunda ise ana gündem maddesi, Suriye ordusunun İdlib’i büyük çoğunluğunu cihatçı örgütlerin oluşturduğu silahlı grupların elinden geri almak üzere yapmayı planladığı askeri operasyondu.
Bu arka planda, 7 Eylül’de İran’ın başkenti Tahran’da Erdoğan, Putin ve Ruhani arasında yılın üçüncü zirvesi düzenlendi. Zirve kapsamında Erdoğan hem Putin hem de İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ile baş başa görüşmelerde bulundu. Erdoğan, Suriye ordusunun olası operasyonunu engellemek için ateşkes ilan edilmesinin Tahran zirvesinin en önemli adımlarından biri olacağını söylerken Putin, masada cihatçı örgütlerin temsilcilerinin olmadığını belirterek, kimsenin onlar adına konuşmaması gerektiğini vurguladı.
26 Temmuz 2018 – Johannesburg
Erdoğan ve Putin, Güney Afrika’nın Johannesburg şehrinde düzenlenen BRICS Zirvesi kapsamında bir araya geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Rusya ile aralarındaki dayanışmanın “birilerini gerçekten kıskandırdığını” söyledi. İki lider, yüz yüze görüşmelerine dört ay gibi bir süre ara vermiş olsalar da bu dönem içinde birçok kez telefonda görüştü. Bu görüşmelerin ana gündem maddesi ise Suriye idi.
Erdoğan ve Putin, nisan ve mayıs aylarında yaptıkları telefon görüşmelerinde, Suriye ordusunun o dönem başkent Şam yakınlarında silahlı örgütlerin elinde bulunan son yerler olan Doğu Guta ve Duma’daki durumla ilgili yoğun temaslarda bulundu. Nisan ayı sonunda Doğu Guta ve Duma, Suriye ordusu tarafından geri alındı ve varılan anlaşma uyarınca buradaki çoğu cihatçı örgütlere mensup savaşçıların İdlib’e yerleşmesine izin verildi.
Ayrıca, ilgili dönemde ABD, İngiltere ve Fransa’nın Suriye ordusuna yönelik hava operasyonu da görüşmelerde gündeme geldi. Erdoğan, bu hamleyi doğru bulduğunu söylerken, Putin ise bu konuya olumsuz yaklaştı. Yine bu dönemde yapılan telefon görüşmelerinde, eski ABD Başkanı Donald Trump’ın ABD’nin İsrail Büyükelçiliğini Kudüs’e taşıma kararı ve yine Trump’ın İran ile daha önce yapılan nükleer anlaşmadan çekilme kararı ele alındı.
3 Nisan 2018 – Ankara
İki lider, Mersin’de yapılacak Akkuyu Nükleer Santrali’nin temel atma töreni için Ankara’da bir araya geldi. Erdoğan törende yaptığı konuşmada, Türkiye ile Rusya arasında bir “işbirliği ruhu” olduğunu söylerken, Putin de Erdoğan’a “Değerli dostum” diye hitap etti. İki liderin baş başa görüşmesinden ise S-400’lerle ilgili önemli bir karar çıktı. Putin, basına yapılan ortak açıklamada, Türkiye’nin S-400 füze savunma sisteminin teslim süresinin kısaltılması yönündeki talebini kabul ettiklerini söyledi.
11 Aralık 2017 – Ankara
Putin, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ve Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah Sisi ile görüşmesinin ardından, Ankara’da Erdoğan ile bir araya geldi. Görüşmede Suriye’deki son durum ele alındı. İkinci bir Soçi Zirvesi’nin toplanacağını belirten Erdoğan, “Astana garantörleri olarak Cenevre’deki sürece katkı sağlayacağız” dedi.
22 Kasım 2017 – Soçi
İki lider, Suriye konulu üçlü zirve için Soçi’de bir araya geldi. Zirvede, İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani de hazır bulundu. Putin, Erdoğan ve Ruhani, Suriye’de çözüm çabaları için bir yol haritası niteliğinde olan ortak bir bildiri yayımladı.
13 Kasım 2017 – Soçi
İki liderin Soçi’deki görüşmesi iki saat 10 dakika sürdü. Görüşmenin ardından Putin, ilişkilerin “uçak krizi” öncesi düzeyine döndüğünü ilan etti. Erdoğan da savunma alanındaki işbirliğini artırmaya dönük adımlar atılacağını belirtti.
28 Eylül 2017
12 Eylül 2017’de Türkiye, Rusya’dan S-400 hava savunma sisteminin satın alınması için anlaşmanın imzalandığını ve kaparo yatırıldığını açıkladı.
İki liderin bu görüşmesinde Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) bağımsızlık referandumu ve Suriye ele alındı. Erdoğan, Irak ve Suriye’nin toprak bütünlüğünün korunması konusunda Putin ile mutabık kaldıklarını söyledi. Putin de Suriye’deki çözüm çabalarına yaptığı katkılardan dolayı Erdoğan’a teşekkür etti ve daha önce üzerinde uzlaşmaya varılan çatışmasızlık bölgesi girişiminin sonuç vermesinden dolayı “önemli bir başarıya imza atıldığını” belirtti. Putin ayrıca, Suriye’de çözüm için siyasi şartların artık oluştuğunu da vurguladı.
8 Temmuz 2017 – Hamburg
İki lider, Almanya’nın Hamburg kentinde düzenlenen G20 Liderler Zirvesi’nde bir saat görüştü. Erdoğan, “Suriye, Irak, bununla ilgili bölgedeki beklentiler çok yüksek. Ben görülmemizi bu bakımdan da önemiyorum” derken, Putin de Türkiye’nin rolü sayesinde Suriye’deki durumun daha da iyiye gittiğini ve “terörle mücadelede önemli bir mesafe” alındığını belirtti.
3 Mayıs 2017 – Soçi
Davet üzerine Rusya’nın Soçi kentine giden Erdoğan’ın Putin ile görüşmesinin ardından, Türkiye ile Rusya arasındaki vize ve domates ihracatı haricinde tüm kısıtlamaların kaldırıldığı açıklandı. Bu görüşme sonrası Türk-Rus ilişkilerinde normalleşme sürecinin tamamlandığı dile getirildi.
10 Mart 2017 – Moskova
İki liderin Moskova’da iki saat 40 dakika süren görüşmesinde ekonomi alanındaki işbirliği ele alındı. Görüşmenin ardından Rusya’nın başta inşaat olmak üzere Türk şirketlerine uygulanan kısıtlamaların kaldırılması ve çalışanlara yönelik vize yasağına son verilmesi kararı aldığı açıklandı.
10 Ekim 2016 – İstanbul
23. Dünya Uluslararası Enerji Kongresi’ne katılmak üzere İstanbul’a gelen Putin ile Erdoğan’ın görüşmesi bir saat 40 dakika sürdü. Görüşme sonrası Rusya, Türkiye’den domates hariç ihraç ettiği tüm tarım ürünlerindeki kısıtlamaları kaldırdı.
Görüşmenin ardından enerji bakanları, iki hattan oluşacak olan ve toplam 31,5 milyar metreküp kapasiteye sahip olan Türk Akımı Doğalgaz Boru Hattı projesinin anlaşmasını imzaladı.
3 Eylül 2016 – Hangzhou (Çin)
İki lider, G20 Liderler Zirvesi’ne katılmak üzere gittikleri Çin’de bir araya geldi. Görüşmede iki lider, siyaset, ekonomi ve enerji alanlarında atılabilecek adımları ele aldı.
9 Ağustos 2016 – St. Petersburg
İki liderin 9 Ağustos 2016’daki görüşmesi, Türkiye’nin 24 Kasım 2015’te hava sahasını ihlal ettiği gerekçesiyle bir Rus Su-24 savaş uçağını düşürmesiyle başlayan krizin sonrası ilk yüz yüze görüşme oldu. Bu ayrıca, Erdoğan’ın 15 Temmuz darbe girişiminin ardından yurtdışına yaptığı ilk ziyaretti.
Görüşme sonrasında ticaret, yatırım ve enerji alanlarında somut adımlar atıldı. Ayrıca Rusya’nın Türkiye’ye uyguladığı tur satış yasağı kaldırıldı ve charter uçuşları da yeniden başladı.
Öte yandan Suriye’de krizin çözümüne ilişkin görüş ayrılıklarının giderilmesi ve mutabakat sağlanması amacıyla sürecin iki ülkenin dışişleri bakanlıkları ve istihbarat birimlerinin katılımıyla yürütülmesine karar verildi.
Derleyen: Senem Görür & Gökalp Badak
