Başörtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle ahlak polisleri tarafından gözaltına alınan ve gözaltındayken hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümü, İran genelinde protestolara yol açtı. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ve yargı erki başkanının uyarılarına rağmen İranlılar, 10 gündür sokakta ve protestolarına devam ediyor. Resmi açıklamalara göre protestolarda 41 kişi hayatını kaybederken bazı kaynaklara göre sayı belirtilenden daha fazla.
İran’ın yargı erki başkanı Gholam-Hossein Mohseni-Eje, ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybeden Mahsa Amini için başlayan protestoların “tahammülsüz şekilde kararlı bir eylemle” bastırılması gerektiğini söylemişti. Yargının bu uyarısına rağmen İranlılar, Mahsa Amini’nin ölümünü protesto etmek için 10 gündür sokaklarda.
Resmi rakamlara göre, protestoların başlamasının ardından güvenlik güçleri ve protestocular dahil toplam 41 kişi hayatını kaybetti. Bağımsız kaynaklar ise ölüm sayısının resmi rakamdan çok daha yüksek olduğunu aktarıyor. Örneğin Norveç merkezli İran İnsan Hakları (UST) grubu, İran’da devam eden protestolarda hayatını kaybeden sayısının 57’ye çıktığını açıkladı. Ancak UST, devam eden elektrik kesintileri nedeniyle bu sayıları güncellemekte zorluk çektiklerinin altını çizdi.
Güvenlik güçleri gerçek mermi kullanıyor, ölenlerin sayısı artıyor
İran’da üç yıldır gerçekleşen en geniş katılımlı protestolarda, güvenlik güçlerinin eylemcilere karşı gerçek mermi kullandığı biliniyor. Öte yandan protestocular da güvenlik güçlerine taş fırlatarak bazı devlet binalarını ateşe veriyor.
Devlet medyası protestoların başlamasından bu yana 12 banka şubesinin tahrip edildiğini ve 219 ATM’nin hasar gördüğünü duyurdu. Ayrıca İran medyası dün (25 Eylül) Tahran’da gerçekleşen protestoların videolarını yayınlayarak protestocuların Kuran’a hakaret ettiğini ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından yönlendirildiklerini iddia etti.
Protesto gösterilerinde kadın eylemciler, “kadın, yaşam ve özgürlük” sloganlarıyla başörtülerini çıkararak saçlarını kesiyor. Dünyanın birçok ülkesinde kadınların İranlı kadınlarla dayanışarak saçlarını kestiği videolar da sosyal medyada gündem oldu.
İranlı yetkililer ve siyasi figürler Amini’nin ölümünün nedenlerini araştırma sözü verdi. Fakat yetkililer, yabancı ülkeleri ve sürgündeki muhalefet grupları huzursuzluğu körüklemekle suçluyor. Düzene ve rejime yönelik isyanın arkasında “dış güçler” olduğu iddiası devlet medyasında devamlı olarak işleniyor. İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi “kaos isteği” olarak nitelendirdiği protestoların kabul edilemeyeceğini vurguladı. Reisi, protestolarla kararlı bir şekilde baş edileceği sözünü vermişti.
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Protestolar boyunca internet kesintisi yaşanıyor
Dünyanın birçok yerindeki elektrik kesintilerini ve siber saldırıları inceleyen NetBlocks, İran’da WhatsApp, Skype ve Instagram’ın engellendiğini ve internet bağlantısında “yoğun kesintiler” yaşandığını aktardı.
Avrupa Birliği (AB) Dışişleri ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, “Şiddet içermeyen protestoculara karşı yaygın ve orantısız güç kullanımı haksız ve kabul edilemez” diyerek İran genelindeki internet kısıtlamalarını “ifade özgürlüğünü açıkça ihlal etmek” olarak nitelendirdi.
İran’a karşı tepkiler büyüyor
Uluslararası kamuoyunda İranlıların protestosuna destek artarken Tahran yönetimi, İngiltere’deki ve Norveç’teki büyükelçilerini geri çekti. İran Dışişleri Bakanı Hossein Amirabdollahian, ABD’yi protestoculara destek vermekle suçladı.
ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan, ülkesinin ahlak polisine yaptırım uygulamak için “somut adımlar” attığını söylemişti. İngiltere Dışişleri Bakanlığı da medya özgürlüğünü savunduğunu ve İran’ın “protestocular, gazeteciler ve internet özgürlüğü üzerindeki baskısını” kınadığını açıklamıştı.
Öte yandan Mahsa Amini’nin öldürülmesine yönelik protestolar İran dışına da taşındı. Atina, Berlin, Brüksel, İstanbul, Madrid, New York ve Paris gibi şehirlerde İranlı kadınlarla beraber birçok kadın, protesto eylemleri gerçekleştirdi.
- İzleyin: İran’daki #MahsaAmini protestolarına Demirtaş’tan destek
- İzleyin: MahsaAmini’nin öldürülmesini protesto edenlere polis müdahalesi
İran’daki büyük eğitim sendikalarından biri, öğretmenleri ve öğrencileri bugün ve çarşamba günü (28 Eylül) toplu grev düzenlemeye çağırdı. Sendika, öğretmenleri, sendikaları, gazileri ve sanatçıları “bu zor ama umutlu günlerde öğrencilerin ve adalet arayanların yanında durmaya” çağırdı.
İranlı Oscar ödüllü yönetmen Asghar Farhadi, dünyanın dört bir yanındaki aktivist ve sanatçılara, “devletin yıllardır reddettiği basit ama temel haklarını arayan” protestoculara destek verme çağrısında bulundu.
Farhadi Instagram hesabından yaptığı paylaşımda, “Maruz bırakıldıkları tüm vahşete rağmen özgürlük ve kendi kaderlerini seçme hakları için mücadele edenlere derin saygı duyuyorum” dedi.
Londra’da Mahsa Amini protestolarında 12 kişi tutuklandı
İngiltere’nin başkenti Londra’nın farklı bölgelerinde dün (25 Eylül) İran karşıtı protestolar düzenlendi. Sosyal medyada yayımlanan paylaşımlarda protestocular ve Londra polisi arasında çıkan bir çatışmanın görüntülerine yer verildi. Protestocuların polis kordonunu aşmaya çalıştıkları anda çekilen videoların birinde iki polis memuru, kordonu aşmaya çalışan bir protestocuyu yere indiriyor. Londra polis teşkilatı yetkilileri, gösterileri “düzeni bozmak için belirli bir örgütlenme” olarak nitelendirdi. Protestolara katılan 12 kişi düzeni bozdukları gerekçesiyle tutuklandı.
Ne olmuştu?
Başörtüsü kurallarına uymadığı gerekçesiyle ahlak polisi tarafından gözaltına alınan ve gözaltında hayatını kaybeden 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ölümü ülke genelinde protestolara yol açtı. Başkent Tahran’da bir araya gelen kadınlar, başörtülerini çıkardı ve “Diktatöre ölüm” sloganları attı.
Okuyun: İran’da Mahsa Amini’nin ölümü
Amini’nin gözaltına alındıktan sonra ahlak polisi tarafından dövüldüğü ve işkenceye maruz kaldığı, bu nedenle komaya girdiği iddia ediliyor. Yetkililer ise Amini’ye kötü muamele uygulandığını reddediyor. Babasının, Mahsa Amini’nin dizlerinde yaralar olduğunu söylemesine rağmen polisler, genç kadının kalp krizinden öldüğünü ileri sürüyor.
Tahran Emniyet Müdürü, Amini’nin ölümünü “tekrarlanması istenmeyen talihsiz bir olay” olarak tanımlamıştı.
Kaynak: Guardian, Reuters, BBC
Derleyen: Burak Siperli
