Işın Eliçin yazdı: Wagner’in paralı askerleri Rus ordusuna karşı

Amerikan istihbarat çevrelerine göre, Wagner’in patronu Prighozhin ve Putin’in bir diğer savaş taşeronu olan Çeçenistan Devlet Başkanı Ramazan Kadirov, cephedeki medyatik başarılarıyla Rus Ordusu’nun imajına zarar vermeye başlayınca Rusya Savunma Bakanlığı karşı atağa geçti.

ABD, Rus özel güvenlik şirketi Wagner Grubu’nu “ulusaşırı suç örgütü”* olarak tanıyacağını duyurdu. Bu kapsama alınan diğer örgütlere yapıldığı gibi, Wagner’in Grubu’nun da ABD’deki varlıkları dondurulacak ve Amerikan vatandaşlarının gruba mal, fon veya hizmet sağlaması yasaklanacak.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in yakın arkadaşı olduğu bilinen ve bizzat Putin’in desteğiyle Rus oligarklar arasında yükselen Prigozhin, en az dokuz ülkede -Ukrayna, Mali, Mozambik, Suriye, Libya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Sudan, Venezuela ve Madagaskar- paramiliter faaliyetler için asker bulunduruyor. Amerikan istihbaratına göre grubun halen Ukrayna’da savaşan asker sayısı ise 50 bin civarında. Wagner Grubu Ukrayna’ya 2014’te de, Kırım’ın ilhakına katkı sunmak üzere “küçük yeşil adam”larını göndermiş, bu taşeron askerler Donbass’ta Rus ayrılıkçılara destek vermişti.

Wagner Grubu’nun ulusaşırı suç örgütü ilan edildiğini duyuran Beyaz Saray Ulusal Güvenlik Konseyi Stratejik İletişim Koordinatörü John Kirby, Prigozhin’in paralı askerlerinin başta Ukrayna, gittikleri her ülkede insan haklarını ihlal eden pratiklerden sorumlu olduğunu söyledi; Ukrayna’ya konuşlandırılmış olanların da neredeyse yüzde 80’inin hapishanelerden çıkarılmış hükümlüler olduğunu ileri sürdü.

ABD geçen ay Wagner’i Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ambargosunu çiğneyerek Kuzey Kore’den roket ve füze satın almakla suçlamış; Prigozhin ve Kuzey Kore yetkilileri ise “bize iftira ediyorlar” demişti. Kirby basın toplantısında, Rusya’dan Kuzey Kore’ye boş gidip, silahlarla dolu dönen tren vagonlarının fotoğraflarını suçlamaya kanıt olarak gösterdi.

Kirby’nin açıklamaları içinde en ilginç olanı ise, kanımca, Rus Savunma Bakanlığı ile Wagner Grubu arasında bir tür rekabet ve gerilim başgösterdiğine dair olandı. Kirby, Rus Savunma Bakanlığı’nın Ukrayna cephesine hükümlülerin gönderilmesinden rahatsız olduğunu söyledi. Amerikalı sözcü gerilime iki gerekçe gösterdi.

İlk olarak, Rus Savunma Bakanlığı yetkilileri cepheye hükümlülerin gönderilmesinden hoşnut değil, dedi Kirby, çünkü düzenli ordu birlikleriyle karşılaştırıldığında daha gözü kara savaşabildikleri için, örneğin Doğu’daki stratejik Bakhmut ve Solidar kentlerinin ele geçirilmesinde Wagner Grubu daha etkili olmuştu. Putin’in son dönemde habire komutan değiştirdiği de hatırlanırsa, Kirby’nin aslında düzenli ordu ile düzensiz ordu arasında bir rekabet olduğuna işaret ettiği anlaşılabilir.

İkinci olaraksa Kirby, söz konusu iki kentin aynı zamanda madencilik açısından önemine vurgu yaparak, Prigozhin’in Ukrayna cephesinde aslında kendi kişisel çıkarlarını öncelediğini belirtti, “maden çıkarma hakkı” peşinde dedi. Biden yönetimi Prigozhin’in Sudan ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nde “özel güvenlik sağladığı” bir dizi maden sahasını, çıkan madenlerin satışından komisyon alarak kişisel servetine servet katmak üzere kullandığını ileri sürmüş ve aynı gerekçeyle Eylül 2020’de Prigozhin ve Wagner’i yine bir dizi yaptırıma tabi tutmuştu.

Yazının bundan sonraki bölümünde Ukrayna işgalinin Rusya’nın savaş/savunma mimarisini oluşturan kesimler arasında nasıl bir bölünmeye yol açtığına dair Amerikan istihbarat çevrelerinin değerlendirmelerini aktaracağım. Ama tam da burada, bu savaşın, aynı zamanda Ukrayna’nın zengin kaynaklarının paylaşım kavgası olduğuna dair, ülkenin zenginliklerini sıraladığım yazımı da nazarınıza sunmak istiyorum.  

Rusya’nın nizamî ve gayri-nizamî harp daireleri arasında rekabet ve gerilim

Amerikan Dış Politika Araştırmaları Enstitüsü’nden Alexander Rabin’e göre Putin’in Prigozhin’e özel bir ordu kurdurmaktaki temel amacı, ihtiyaç duyan ülkelerle liderlerine “nüfuz, jeostratejik yayılma fırsatı ve doğal kaynaklarla ilgili ayrıcalıklar” karşılığında “askeri destek satmak”tı. Wagner’in bugüne kadar ki faaliyetleri incelendiğinde, Putin’in bu amaca büyük ölçüde ulaştığı görülebiliyor.

Fakat Ukrayna işgali, Moskova’nın umduğu gibi kısa sürede tamamlanamayınca, dahası giderek Putin hükümdarlığının sonunu getirebilecek bir çıkmaz yol görünümü kazandıkça Prigozhin’in de işi zorlaşıyor. Rus ordusu yaşadığı ağır kayıpları nasıl seferberlik ilan ederek karşılamaya mecbur kaldıysa, Wagner’in de savaşacak adam bulmak için hapishaneleri boşalttığını, Ukrayna’daki 50 bin Wagner mensubundan 40 bininin Rusya’da çeşitli suçlardan hüküm giymiş kişiler olduğunu söylüyor Amerikan istihbaratı.

Cumhuriyetçi kanattan Amerikalı istihbaratçıların düşünce kuruluşu Institute For The Study of War (ISW), abonelerine yolladığı 11 Ocak tarihli raporunda, Putin’in savaş/savunma mimarisini oluşturan -benim -ben nizamî ve gayri-nazamî harp daireleri olarak ikiye ayırdığım- yapı içinde “hizipleşme” baş gösterdiğini yazdı. Buna göre, Prighozhin ve Putin’in bir diğer savaş taşeronu olan Çeçenistan Devlet Başkanı Ramazan Kadirov, cephedeki medyatik başarılarıyla Rus Ordusu’nun imajına zarar vermeye başladılar ve bu nedenle Savunma Bakanlığı yetkilileri karşı atağa geçti.

ISW, 10 Ocak’ta Doğu Kharkiv ve kuzey Donetsk bölgeleri komutanı Albay General Aleksandr Lapin’in, Rus Kara Kuvvetleri Kurmay Başkanlığına atanmasını buna örnek gösteriyor. Zira Lapin önceki görevinde bir dizi muharebede başarısız olmuş ve bu nedenle Kadirov tarafından defalarca kamuya açık şekilde eleştirilmiş biri. ISW, bu sicile rağmen terfi ettirilmiş olmasını Rusya Savunma Bakanlığı’nın Lapin’i terfi ettime kararını “Prigozhin-Kadirov liderliğindeki bir hizip” ile arasında büyüyen çatlağa bağlıyor ve  , bakanlığın esas kendi itibarını iyileştirmeyi hedeflediğini ileri sürüyor:  “Kamuoyu algısı Prigozhin ve Kadirov’un askerlerinin cephede düzenli orduya göre çok daha yetkin, çok daha motive ve çok daha etkili olduğu yönünde. Bakanlık yetkilileri bu hizibin en azından enformasyon savaşı babında artan etki ve nüfuzunu dengelemek için harekete geçmiş olabilir.”

Geçen kasım ayında da Ukrayna İstihbarat Servisi (GUR), Rus yetkililerin, Ukrayna’da Rus işgali altındaki topraklardaki hapishanelerin yeni yöneticisi olarak Kremlin yanlısı Ermeni iş insanı Armen Sarkisyan’ı atadığını ve Sarkisyan’ın bu yetkiyi mahpuslardan oluşma “yeni bir özel güvenlik şirketi” kurmak için kullanacağını duyurmuştu. GUR Sarkisyan’a finansörlük edecek kişinin de Gazprom’un alt yüklenicilerinden Tashir Holding’in sahibi yine Ermeni asıllı Rus iş insanı Samvel Karapetyan olduğunu bildirdi. ISW’ye göre, Sarkisyan’ın yeni bir özel askeri yapı oluşturma girişiminin arkasında Rusya Savunma bakanlığı var ve nedeni, Prigozhin’in fiili “özel ordu” tekeline karşı bir ağırlık oluşturmak.

Bu arada Reuters’in 18 Ocak tarihli Prigozhin’in ülkede You Tube’u yasaklamadıkları için Putin yönetimini eleştirdiğine dair haberi de hizipler arası çatışmanın sertleşeceğine işaret ediyor. Reuters, Rusya Savunma Bakanlığı’nın Soledar’ın ele geçirildiğini duyururken Wagner’in adını anmamasına Prighozhin’in çok kızdığını, son çıkışının arkasında öfke olduğunu yazdı.

Peki harp düzeneğinde çatlak yaratan ikiliğe, çekişmeye Putin nasıl yaklaşıyor? World Politics Review’dan Frida Ghitis’e göre Prighozhin -hatta Kadirov da- artık Putin’e baş ağrısı vermeye başladı. Hem Wagner’in şöhreti Rus ordusununkini gölgelediği için Putin’e nizamî harp dairesinden bir sürü şikayet yağıyor, hem de Proghizhin başka ülkelerde şahsi madencilik yatırımlarıyla kişisel servetini sağlama alarak, belki de Putinsiz bir geleceğe hazırlık yapıyor. Kadirov’un ise artık “Çeçen savaşçı” bulmakta zorlandığı, Çeçenistan’da artan tepkilerin iktidarına olası olumsuz etkilerini de göz önüne alarak seferberlik ilanını genişletmeye yanaşmadığına dair haberler var. Amerikan istihbaratına göre Putin de boş durmuyor ve şu sıralar ağırlığını Savunma Bakanlığı tarafından koyarak burunlarının sürtülmesini bekliyor.

*Amerikan yönetimi ulusaşırı suç örgütlerini (Transnational Crime Organisatons/TCO), kısmen veya tamamen yasa dışı yollarla güç, nüfuz, parasal ve/veya ticari kazanç elde etmek amacıyla birden fazla ülkede faaliyet gösteren bireylerin kendi kendini idame ettiren suç şebekeleri olarak tanımlıyor. Japon mafyası YAKUZA Amerikan yaptırımlarına tabi ulusaşırı suç örgütlerinden bir diğeri.