Airfryer bilmecesi çöz çözebilirsen! Yararlı mı zararlı mı?

Artık herkes airfryer’ın ne olduğunu öğrendi. Kısaca, sağlıklı bir pişirme yöntemi sunan airfryer, pek çok markanın cihazlarını piyasaya sürmesiyle dikkat çekti. Pek çok eve giren, evinde olmayanların da sosyal medya pazarlamasıyla öğrendiği airfryer’ların haznelerinin en alt kısmına akan yağların yanarak kanserojen bir etki yarattığı bilgisi bir süredir konuşuluyor.

Peki, işin aslı astarı nedir? Gerçekten de cihazın alt kısmına akan yağlar, yanarak kişinin kanser olma riskini artırıyor mu?

Kısa cevap: Bunu kesin olarak söylemek mümkün değil, ancak doğru kullanıldığında böyle bir ihtimal yok.

Bu söylentinin yayılmasının en büyük sebebi başta Philips olmak üzere farklı markaların airfryer’larının temizlenemiyor oluşu hurafesinde yatıyor. Bu sebeple pek çok kişi, deterjan ile yıllarca temizlenmeden cihazı kullanmanın zararlı olacağını iddia ediyor.

Söylenene göre airfryer temizlendiğinde garanti kapsamından çıkıyor. Bu sebeple çoğu kişi cihazı temizlemeden ya da sadece bez ile silerek kullanmaya devam ediyor, en azından söylenti bu yönde. Ancak Philips’in kullanım kılavuzu ve temizleme önerilerine baktığımızda bu iddianın asılsız olduğunu görüyoruz.

Kullanım kılavuzunda cihazın suyla ya da köpükle temizlenebileceği, hatta sepetinin ve haznesinin bulaşık makinesinde yıkanabileceği aktarılıyor. Burada cihazı garanti kapsamından çıkaran durum, ürünün sert lifli ya da aşındırıcı etki yapacak bir süngerle temizlenmesi.

Kullanımı ve temizlik: Sağlığınızı koruyun!

Bunun dışında dikkat edilmesi gereken başka noktalar da yok değil.

Yemek yapılan bir cihazı uzun süre temizlememek hijyenik değil. Üstelik alt kısımda biriken fazla yağlar ya da yemek artıkları yandığında tehlikeli hale gelebiliyor. Daha önce bu cihazlarla pişirmenin, akrilamid içeriğini derin yağda kızartmaya kıyasla yüzde 90 oranında azalttığı gözler önüne serilmişti.

Akrilamid, daha çok nişastalı yiyeceklerin yüksek sıcaklıklarda pişmesinden kaynaklanan bir kimyasal sonuç olarak tanımlanıyor. Bu kimyasal, yiyeceği gevrek bir hale getirirken aynı zamanda kahverengileşmesini de sağlıyor. Pek çok araştırmanın da aktardığına göre bu reaksiyon, kanser riskini artırabiliyor.

Airfryer pratik, lezzetli bir kullanım sunuyor. Öte yandan kızartma ya da tavada yüksek ısıda pişirmeye oranla sağlıklı olsa da, bir doktor TikTok hesabı üzerinden konu hakkında paylaşım yaptı.

Doktor paylaşımında cihazın yanlış kullanımının insan sağlığı açısından “toksik” olabileceğini belirtiyor. TikTok’ta yaptığı paylaşımlarla tanınan National Health Service doktoru Dr. Karan Rajan, airfryer’ların doğru kullanıldığı sürece sağlık açısından sorun yaşatmayacağını söylüyor.

Yapışmaz kaplamalar güvenli mi? Airfryer kaplamaları hakkında bilinenler

Rajan, airfryer’ların diğer yapışmaz tavalar gibi polifloroalkil (PFOA-PFAS) maddelerle kaplı olduğunun altını çiziyor. Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı’na göre bu tarz kimyasallar endometriyal, yumurtalık, pankreas, meme ve boğaz dahil olmak üzere bazı kanserlerle bağlantılı olabilir.

Teflonlarda kullanılan PFOA, kanserle ilişkilendirildiği için teflon ürünlerin satılması aslında 2014’te yasaklandı. Yapışmaz kaplamalar için artık teflon değil, daha güvenli olduğu söylenen GenX adlı yeni bir malzeme kullanılıyor. Yine de tartışma halen bilimsel bir temele oturmuş değil.

Çünkü yapışmaz kaplamaların kullanıldığı tavaları ya da ürünleri kullanan kişilerde buna bağlı bildirilen herhangi bir sağlık sorunu henüz yok.

CNET’in araştırmasına göre 2013 yılından önce üretilen teflon tencereler zehirli bile olabilir.

Öte yandan bu durum yalnızca airfryer’ın kaplamasının soyulması noktasında tehlikeli gibi görünüyor. Onun dışında bir tehlike içermediği özellikle söyleniyor.

Bunun da zaten Philips de dahil olmak üzere benzer kaplamalar bulunan airfryerlarda sünger ya da aşındırıcı maddelerin kullanılmamasıyla oluyor. Airfryer’ı temizlerken su ve deterjan kullanılabilir. Hatta Philips’in modelleri bulaşık makinesinde bile yıkanabilir. Yalnızca burada dikkat edilmesi gereken şey, cihazın kirlendiğinde doğru şekilde düzenli olarak temizlenmesi.

Öte yandan bu yapışmaz kaplamalar dışında seramik, cam hazneli ya da paslanmaz çelik Airfryer modelleri de var. Bunları tercih etmek, “Acaba sağlıksız mı?” sorusuna bir nebze cevap olabilir.

Bir diğer yandan 2023 yılının Aralık ayında ABD’de bildirildiği kadarıyla yüzbinlerce hava fritözü, yanma riski taşıdığı için geri çağrıldı. PowerXL markasının iki modeli yanma tehlikesi sebebiyle toplatılıyor. ABD Tüketici Ürün Güvenliği Komisyonu (CPSC) tarafından aktarıldığı kadarıyla kullanıcılar PowerXL markasının iki airfryer modelinde hatalı bileşenler nedeniyle yanma bildirmeye başladı.

Burada PowerXL DUAF-10 ve DUAF-005 Vortex Çift Sepetli Hava Fritöz modelleri etkileniyor.

Sorunun, cihazların içinde yer alan iki sepeti birleştirmek için kullanılan bağlantı noktasının plastik olması ve kullanım sırasında kırılması ya da yanması sonucu ortaya çıktığı aktarıldı.

Airfryer kullanırken güvenlik önlemleri: Nelere dikkat edilmeli?

• Bu cihazlar öncelikle, düzenli olarak temizlenmeliler.

Airfryer’ları kullandıktan sonra temizlerseniz, alt kısımda yağ birikmez ve sağlık açısından da tehlike oluşturmaz. En azından yanık yemek artığı ya da yağ açısından…

Ayrıca alt kısımda biriken önceki yemeğin artıkları cihazın yanma ihtimalini de artıracaktır.

• Üst kısım da temizlenmeli!

Cihazın sepeti ve haznesini düzenli temizlemekten bahsettim. Ancak üst kısımda kalan bobin ya da minik ızgara da temizlenmeli. Pişirme sırasında bu kısma da yağ, sos ya da yemek kırıntıları sıçrayabilir.

Buradaki temizlikte sabun kullanmamak en iyisi. Yalnızca su ve cihaza zarar vermeyecek bir bez kullanmak daha doğru olabilir.

• Kullanılmadığı zaman cihazın fişini prizden çekin, diğer elektronikleri de çektiğiniz gibi…

Airfryer ve kanser riski: Akrilamid gerçekten tehlikeli mi?

Aslında, yeniden ısıtılan ve pek çok kez kullanılan yağlar potansiyel olarak kanserojen görülüyor. Burada asıl tehlike, derin kızartma yapıldığında ortaya çıkıyor. En büyük endişe ise pişirme sürecinde oluşan akrilamidler ve polisiklik aromatik hidrokarbonlar oluyor. Bunların ikisi de potansiyel kanserojenler olarak görülüyor.

Akrilamidin ne olduğundan birkaç paragraf yukarıda ve önceki airfryer yazımda bahsetmiştim. Ancak burada da kısaca değineyim:

Kızartma, kavurma ya da fırınlama gibi yüksek sıcaklıklarda pişirme yöntemleri sırasında bazı gıdalar pembeleşir. Hatta kahverengileşir. Yani yanmaz ama yanan bazı yerleri olur.

İşte bu yemeğe lezzetini verdiği söylenen kahverengilikler, kanserojen etki yaratabilir.

Akrilamidler yemek yapılan yağın kendisinden değil, şeker ve asparagin adı verilen bir amino asitten oluşuyor. Örneğin, akrilamid sigara dumanında da oluşuyor.

• Herkesi şefe dönüştüren teknoloji: Air Fryer almalı mı, almamalı mı?

Akrilamid, B2 grubu kanserojen olarak sınıflandırılıyor, yani “muhtemel insan kanserojeni.”

Kanser oluşturabileceğine dair hayvan deneylerinde yeterli, insan araştırmalarında ise yetersiz kanıtlar var. Henüz kesin olmaktan uzak.

En büyük risk ise tahmin edebileceğiniz gibi sigara dumanından kaynaklanan akrilamid.

Akrilamid, yiyecek tarafında ise en fazla kızartma yağında oluşur ve yemekleri çok zararlı hale getirir. Kavurma ya da fırınlama yöntemlerinde ise çok düşük oranda oluşur. Buharda ya da mikrodalga yöntemlerinde ise neredeyse hiç oluşmaz.

Airfryer kullanırken az da olsa yağ eklendiği için akrilamid oluşumu söz konusu oluyor.

Bir diğer yandan ise polisiklik aromatik hidrokarbonlar yani kısaca PAH’lar da yüksek sıcaklıkta oluşuyor. Organik bileşiklerin eksik yanması sonucu ortaya çıkan toksik ve kanserojen etkiye sahip yine organik yapıda bileşikler pişirme dumanında aerosol haline geliyor ve solunan potansiyel kanserojenleri üretiyor. Bu kanserojenler de Grup B1 veya B2 olarak sınıflandırılmış durumda.

Kızartmanın farklı kanser türlerine yol açabilecek kanserojenlerin üretimiyle ilişkili olduğuna dair kanıtlar var. Ancak airfryer çok daha az yağ kullanılarak hazırlanan yemekler yaptığı için ihtimal oldukça düşük duruyor. Yine de hazırladığınız yemeklerin içeriğine dikkat etmekte fayda var.