Koronavirüs için tartışmalı bir tedavi ortaya atan Didier Raoult bilim dünyasının yıldızı olmayı sürdürüyor mu?

New York Times’tan Scott Sayare’nin Fransız mikrobiyolog Didier Raoult hakkındaki haberinin özetini sizlerle paylaşıyoruz:

Trump’ın “en sevdiği” ve mucize tedavi olarak lanse ettiği kanıtlanmamış koronavirüs tedavisinin arkasındaki isim, tutuculuğa saldırarak harika bir kariyer yaptı. Mikrobiyolog Didier Raoult’nun yüzde yüz tedavi oranı iddiası, dünyanın dört bir yanındaki bilim insanlarını şoke etti ve Raoult’yu uluslararası üne kavuşturdu. Raoult, çalışmalarına eleştirel bakan meslektaşlarının fikirlerinin “entelektüel şıklık”tan ibaret olduğunu iddia ediyor.

Marsilya’daki Institut Hospitalo-Universitaire (IHU) Méditerranée Infection adlı araştırma hastanesini kuran ve yöneten Raoult şöhretini, iddialı kişiliğinin yanı sıra, belli bir yaratıcılığa sahip olmasına da borçlu.

Kimsenin bakmadığı yerlere bakıp, kimsenin kullanmadığı yöntemlerle yeni şeyler bulan Raoult, sadece 10 yılda, yaklaşık 500 yeni insan kaynaklı bakteri türünün tanımlanmasına yardımcı oldu. Raoult, çalışmalarının kalitesi meslektaşları tarafından sorgulanıyor olsa bile, özellikle son sekiz yılda yayımladığı 100 makale ile -2020’de şimdiden 54-  kariyeri boyunca ortalama 100 makale yazan Fransız bilim insanlarından ayrılıyor. Yakın zamana kadar, ilk “dev virüs”ün, ona göre bir mikrobun keşfiyle yeterince tanınıyordu. Bu keşfi ona 2010 yılında Fransa’nın en büyük bilim ödüllerinden biri olan Grand Prix Inserm’ i kazandırmıştı.

Raoult, Darwinci evrimin öne sürdüğü hayat ağacı kavramının “tamamen yanlış” olduğuna inanıyor. Bir araştırmaya göre, Raoult özellikle aşırı popülist tarafın dikkatlerini üzerine çekmesiyle, Fransa’nın en bilinen “politik” karakterlerinden biri haline geldi. Raoult aksini iddia etse de, şöhretinin tadını çıkarıyor gibi gözüküyor.

“Ben dışlanmış değilim, önde ve en uzak olanım”

Bir gazetecinin ana akım bilimsel düşüncenin tersine yönelme eğilimi hakkındaki sorularına “Ben dışlanmış değilim, önde ve en uzak olanım” yanıtını veren Raoult’yu meslektaşları, “her zaman kendisi hariç herkesin değersiz olduğuna inanan biri” diye tanımlıyor. 

Raoult koronavirüs tedavisi için antimalaryal bir ilaç olan hidroksiklorokin ve yaygın bir antibiyotik olan azitromisin kombinasyonunu ortaya attı. Bu ihtimali sevinçle kucaklayan tek kişi Trump değildi. Raoult’nun tedavisinin bazı versiyonlarına Fransa, İtalya, Çin, Hindistan ve birçok ülkede test ve kullanım için izin verilmişti. Kayıtlı her beş ilaç deneyinden birisinde hidroksiklorokin test ediliyordu.

Raoult mart ayında, hastanesinin gönüllü olan herkesi test edip tedavi edeceğini duyurduğunda hastane girişinde uzun kuyruklar oluştu. 16 Mart’ta Raoult yüzde yüz iyileşme oranına sahip küçük bir klinik araştırma sonucunu açıkladı. İlerleyen günlerde dünyanın dört bir yanında sağlık çalışanları ve bilim adamları bu çalışmayı tartıştı.

Hidroksiklorokin ve azitromisin iyi karakterize edilmiş, iyi tolere edilmiş ve yaygın olarak reçete edilen ilaçlar olarak biliniyor. Azitromisin 40 yıl önce eski Yugoslavya’da geliştirildi ve bugün ABD’de en yaygın reçete edilen ikinci antibiyotik. Hidroksiklorokin, daha toksik analog klorokin ile birlikte, birkaç on yıldır dünyada en çok reçete edilen antimalaryal ilaç ve şimdilerde romatoid artrit ve lupus tedavisinde yaygın olarak kullanılıyor. Her üçü de Dünya Sağlık Örgütü’nün Temel Model Listesi’nde, “öncelikli koşullar için en etkili, güvenli ve uygun maliyetli ilaçlar” olarak belirtiliyor.

Raoult’nun kombinasyonu Zika ve Whipple için standart tedavi

2018’de Raoult ve bir araştırma ekibi, azitromisinin Zika virüsü ile enfekte olmuş hücrelerde güçlü aktivite gösterdiğini bildirdi. Raoult 1990’larda yaptığı bir deneyde, hücre içi bir bakterinin neden olduğu ve  sıklıkla ölümcül bir durum olan Q ateşi üzerinde hidroksiklorokinin etkisini test etti. Hücre içi bakteriler de virüsler gibi konak hücrelerinin içinde çoğalırlar. Raoult, hidroksiklorokinin konak hücrelerde asitliği azaltarak bakteriyel büyümeyi yavaşlattığını buldu. Q ateşini hidroksiklorokin ve doksisiklin kombinasyonu ile tedavi etmeye başladı. Daha sonra bu kombinasyonu, aynı tür bir hücre içi bakterinin neden olduğu ölümcül Whipple hastalığı için de kullandı. Bu kombinasyon günümüzde her iki hastalık için de standart bir tedavi olarak kabul ediliyor.

Klorokinin SARS koronavirüsünün üremesini yavaşlattığı 2002’de biliniyordu. Hücre içi bakteriler ve virüsler arasındaki benzerlikler göz önüne alındığında, Raoult klorokin ve hidroksiklorokinin antiviral etkilere sahip olabileceğini düşündü. 

İddialı YouTube videosu: “Coronavirus: Game Over!”

Koronavirüs salgını başladığında, dünya genelindeki sağlık otoriteleri uygun tedavinin geliştirilmesinin aylar sürebileceğine dair uyarıda bulunuyordu. Ancak şubat ortalarında Çin’den gelen raporlar Raoult’nun klorokin ile ilgili umutlarını doğrular nitelikteydi. Aklı başında her bilim insanı Çin’den gelen verileri gözden geçirip kendi test ortamına uygulardı, Raoult da bunu yaptı. Ancak YouTube’da “Coronavirus: Game Over!” (Koronavirüs: İşin bitti!) adındaki iddialı videosuyla klorokin ile ilgili göz alıcı gelişmeleri dünyaya duyurmaktan da geri kalmadı.

Mart ayı başında yaklaşık 800 çalışanı olan IHU’ya koronavirüs hastaları gelmeye başladı. Raoult, hidroksiklorokin için küçük bir klinik araştırma izni aldı. Viral solunum yolu enfeksiyonları genellikle ikincil bakteriyel enfeksiyonlara yol açtığından Raoult bazı hastalarda ek bir antibiyotiği test etmek istedi. Bunun için daha önce Zika’ya karşı test ettiği azitromisini seçti. 

Testlerin hasta başına iki hafta sürmesi planlanmıştı, ancak sadece altı gün sonra sonuçlar o kadar olumluydu ki Raoult durumun aciliyetini de göz önüne alarak deneyi sona erdirmeye ve sonuçları yayımlamaya karar verdi.

Kendisini öncelikle bir hekim olarak gören Raoult, bilimsel ve güvenilir veri üretmek yerine hastalarını iyileştirmeyi öncelikli ahlaki görev olarak kabul ediyordu. Özellikle ölümcül enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde, plasebo kullanımıyla kontrol testlerinin yapılmasını etik dışı ve gereksiz bulduğu için yapmadı.

Raoult’un makalesinde 36 hasta sonucu yayımlandı. Bunların 14’ü hidroksiklorokin sülfat ile, altısı hidroksiklorokin sülfat ve azitromisin kombinasyonu ile tedavi edilmiş ve 16 tanesi kontrol grubu olarak ayrılmıştı. Deneyin altıncı gününde 16 kontrol hastasının 14’ü pozitif iken hidroksiklorokin alan 14 hastadan sadece altısı pozitif olarak, belirgin şekilde daha iyiydi. En ümit veren ise hidroksiklorokin ve azitromisinin kombinasyonuyla tedavi olan altı hastanın tamamının virüsten kurtulması idi.

Birçok tanınmış Fransız doktor, sonuçların doğrulanması ve olası yan etkiler hakkında uyarı yapılması gerektiğini belirtti. Fransa Sağlık Bakanı deneyi umut verici bulmuş ancak daha fazla test çağrısında bulunmuştu.

16 Mart’ta Fox News’un, ucuz ve kolay bulunabilen klorokinin koronavirüs tedavisinde kullanılabileceği haberi, Elon Musk’tan ABD Başkanı Donald Trump’a kadar pek çok kişinin ilgisini çekti. Trump 19 Mart’ta Beyaz Saray’da yaptığı basın açıklamasında, bunun çok güçlü ve umut vaat eden bir yöntem olduğunu duyurdu. Ancak bu yorumların hiçbirinde azitromisinden bahsedilmemişti.

Pek çok doktor gibi, Paris’te iki devlet hastanesinin enfeksiyon hastalıkları birimini yönetmekte olan Jean- Michel Molina da Raoult’nun çalışmalarına şüpheyle yaklaşıyordu. Kendi hastalarının 11’inde hidrosiklorolin ve azitromisini test etti. Beş gün içinde hastalardan biri öldü, ikisi yoğun bakıma sevk edildi. Diğer bir hastasında, kardiyak sorunları başlangıcı sebebiyle tedavi durduruldu. Tedavi sonunda hayatta kalan 10 hastadan sekizi hâlâ pozitifti. Tedaviden alınan fayda ile hastalığın ilerleme seviyesinin ilişkisi hakkında açıklama yapan Dr. Molina, klinik faydası görülemese de -eğer kullanılan ilaç antiviral ise- antiviral aktivite gözlemlenmesi gerektiğini ancak bunu gözlemleyemediğini vurguladı.

Raoult’nun çalışması klinik sonuçlar hakkında veri sunmayıp sadece viral yükü ölçmüştü. Hastaların gerçek semptomları ve hatta hastaların tedavi sonunda hayatta kalıp kalmadıkları dahi belirtilmemişti. Başlangıçta 26 hastanın hidroksiklorokin almak için başvurmasına rağmen sonuç raporunda sadece 20 hastanın sonuçlarına yer verildi. Raporda yer verilmeyen altı hasta için “tedavi erken kesildi” notu düşülmüştü ancak gerekçeleri kuşku uyandırıcıydı. Bir hasta bulantı geliştirdiği, üç hasta yoğun bakıma kaldırıldığı, bir diğeri farklı bir hastaneye gitmeyi tercih ettiği ve biri de hayatını kaybettiği için çalışmadan çıkartılmıştı. Bu çalışma hakkında geniş çapta bir blog yazan Elisabeth Bik, “Yani tedavi alan 26 hastanın dördü hiç de iyileşmiş gözükmüyordu” notunu düştü.

Rapordaki tutarsızlık ve hatalar

Rapor ayrıca tutarsızlıklar ve görünür hatalarla da doluydu. Seçim kriterleri 12 yaş ve üzerindekileri kapsasa da, kontrol deneklerinin üçü daha gençti. Kontrol hastaları ile ilgili veriler sadece IHU’dan değil, aynı zamanda bakım standardı ve test protokollerinin farklı olabileceği diğer iki şehirdeki hastanelerden gelmişti. Altı günün sonunda kontrol grubundaki 16 hastanın 14’ünün pozitif olduğu bildirilmişti. Ancak, ilk rapora göre, bu 14 kişinin beşinden o gün veri toplanmamıştı. Hidroksiklorokin ve azitromisin alan altı kişiden birinin “virolojik olarak iyileşmiş” olarak kaydedilmesine rağmen iki gün sonra virüsü taşıdığı ortaya çıkmıştı.

Fransız devleti adına çalışmayı inceleyen Fauzi, sonuçları defalarca “anekdot” olarak adlandırdı ve açıklanan etkinin “hidroksiklorokin ile tedavi edilebilir” şeklinde yorumlanmasının imkansız olduğunu yazdı.

Molina ancak geniş çaplı, rassal (rasgele) test içeren, plasebo kontrollü çalışmalarla bilimsel verinin elde edilebileceğini belirtti. Hidroksiklorokin ve azitromisinin koronavirüs tedavisinde etkili olması mümkün ancak Raoult’nun çalışması, herhangi bir tedavi almadan neredeyse kesin olarak hayatta kalabilecek insanların aynı zamanda Fransız mikrobiyoloğun önerdiği ilaçlarla da hayatta kalabileceğini gösterdi.

Raoult’nun daha sonra 1000 hastayla yaptığı çalışmasının ilk sonuçları nisan ayı ortalarında yayımlandı. 1061 hasta hidroksiklorokin ve azitromisin kombinasyonuyla tedaviye alındı. Rassal kontrollü deney yönteminin kullanılmadığı çalışmada sekiz hasta hayatını kaybetti, beşi hastanede yatmaya devam etti. Toplam 46 kişide “kötü klinik sonuç” gözlemlendi. Bulgular “şimdiye kadar yüzde 98,7 iyileşme” olarak özetlendi. Açıklanan iyileşme oranının hastalığın doğal seyri ile neredeyse aynı olduğuna dikkat çeken bilim insanları, uygulanan tedavinin güvenli ve etkili bir yol olmadığını iddia etti.

Çalışmaları etik kuruldan onay almadan yaptı

Raoult’nun ikinci ve üçüncü çalışmalarının eyalet etik kurulunun onayı olmadan gerçekleştirildiği, ilk çalışma için ise yalnızca hidroksiklorokin için onay aldığı yakın zamanda ortaya çıktı. Yani Raoult azitromisin ile kombinasyonunu sistematik test etmek için onay almamıştı. Fransız tıbbi düzenleme kurumunun bilimsel olarak doğrulanmamış tedavilerin durdurulacağı uyarısını üstüne dahi alınmayan Raoult, buna karşın soğukkanlılığını kaybetmeye ve eleştirileriyle etrafına saldırmaya başladı.

Hidroksiklorokin üzerine yapılan diğer çalışmalarda Raoult’nun elde ettiği sonuçlar tekrarlanamadı, Molina’ya göre tekrarlanamayacak da. Önceden  “güvenli ve verimli” olarak adlandırılan bu ilaç kombinasyonu, şimdilerde sadece “güvenli” olarak tanımlanıyor. Raoult da ilk YouTube videosunun başlığını  “Coronavirus: Game Over?” (Koronavirüs: İşin bitti mi?) olarak değiştirdi. Raoult’nun kullandığı yeni dil daha ölçülü ve artık ünlem işareti yerine bir soru işareti var.