Topun oyunda kalma süresi, futbol maçlarının izlenebilirliğini doğrudan etkiliyor. Özellikle Video Yardımcı Hakem (VAR) sisteminin yavaş yavaş tüm dünya çapında uygulanmaya başlaması, getirdiği faydaların yanında maçların daha fazla duraklamasına da sebebiyet verdi. Eski FIFA kokartlı hakem Vahap Beyaz, VAR uygulamasının Süper Lig’deki kullanımı hakkındaki görüşlerini, Medyascope Spor Servisi’nden Doğa Üründül’e anlattı.
Süper Lig’de VAR uygulamasının kullanımı tartışmalara yol açıyor
İlk olarak 2016 yılında Fransa ile İtalya arasında oynanan hazırlık karşılaşmasında kullanılan Video Yardımcı Hakem-Video Assistant Referee (VAR) sistemi, 2018-2019 sezonunun başlaması ile Süper Lig’e “Merhaba” dedi. Ancak tartışmalara konu olan ofsayt, kırmızı kart gibi pek çok önemli sorunun çözüme kavuşacağı düşünülürken; futbol dünyası yeni bir sorun ile karşı karşıya kaldı: “VAR’ın pozisyonları inceleme süresi.” Bu durumun en acı örneği ise 21 Şubat Pazartesi akşamı İzmir’de yaşandı. Galatasaray’ın deplasmanda Göztepe’yi 3-2 mağlup ettiği maçta topun oyunda kalma süresi 42 dakika olarak kayıtlara geçti. Buna karşın sadece VAR’da geçirilen süre 20 dakikayı buldu. Maç ise ilk yarıda 3, ikinci yarıda 13 olmak üzere toplam 16 dakika uzadı.
beIN Sports’un 21 Aralık 2021 tarihinde yayınladığı verilere göre, ortalama bir Süper Lig maçının toplam süresi, 99 dakikayı bulmuş durumda. Öyle ki ortalama bir Bundesliga maçı Süper Lig maçlarından dört dakika daha kısa sürmesine rağmen yaklaşık 54 dakika top sahada kalabiliyor. Bu sürenin gelecek sezonlarda artıp artmayacağı ise bilinmezliğini koruyor.
Eski FIFA kokartlı hakem Vahap Beyaz, Süper Lig’de VAR uygulamasının kullanımı hakkındaki görüşlerini, Medyascope Spor Servisi‘nden Doğa Üründül’e anlattı.
Doğa Üründül: “Türkiye’de VAR düzgün çalışıyor mu?“
Vahap Beyaz: “Maalesef çalışmıyor. Çalışmaması için birileri birilerine telkinlerde bulunuyor, birileri birilerine şirin gözüküp yıllık kazancını elde edip geleceğini kurtarmaya çalışıyor. Bu sebeplerden ötürü, Türkiye’de VAR sistemi, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi uygulanmıyor.”
D.Ü: “Fenerbahçe-Trabzonspor maçı ile birlikte Mete Kalkavan ve Zorbay Küçük üzerinden bazı iddialar ortaya atıldı. Genel görüşünüz olarak; VAR hakemlerinin daha tecrübeli, orta hakemlerin ise daha tecrübesiz olması sizce futbolu etkileyen bir faktör mü?”
V.B.: “Böyle bir düşünceye sahip hakem camiası olursa hiçbir zaman futbola katkı sağlanamaz. Ne demek yani? ‘Kıdemli abi, kıdemsiz çocuğa etki edecek sahada veya sahadaki kıdemli, VAR’daki kıdemsize itibar etmeyecek.’ Böyle bir şey olabilir mi? Herkesin bir görevi var. Amaç nedir zaten? Bakın… VAR, Türkiye’de yanlış uygulanıyor! VAR’daki amaç neydi? ‘Sahadaki hakeme minimum müdahale; futbola katkı maksimum değerde olacak.’ FIFA, bu sistemin ilk çıkış amacını böyle açıkladı. Yazmıyor kitaplarda ama açıklaması buydu. Hatta şöyle bir şey söyleniyordu: ‘Kararı sadece hakem verecektir ve inceleme isteğini de yalnızca hakem başlatacaktır.’ Türkiye’deki VAR protokolünde bu yazmıyor. Ancak FIFA’yı açın; İngilizcesinde bu yazıyor en başta. Diyor ki: ‘Karar, tamamen hakeme aittir. Doğru veya yanlış mı olduğunu VAR değerlendirecektir. Eğer inceleme gerekiyorsa; incelemeyi sadece hakem başlatabilecektir.’ Ancak bizim MHK ne yapıyor, Yusuf Namoğlu zamanında başladı bu uygulama, başımıza bela… Çünkü ilk olarak Yusuf Namoğlu yaptı bu uygulamayı.
“Hakemlerin 25-26 tanesini isim olarak kaldırır atarım”
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
İlk uygulamaya ilaveler ilaveler derken; hep birilerini memnun etmek amacıyla yapılan ilaveler hiç kimseyi memnun etmedi, etmez de zaten. Birini memnun etmek için yapılmaz bu iş; doğruyu bulmak için yapılır. Ama sizin amacınız doğruyu bulmak değil. O zaman ne oluyor? Sizi oraya getirenlerin, sizi oraya atayanların gönlünü almak ve memnun etmek amacıyla yapılmış oluyor. Ve cebinize de bir sezon boyunca 300-400 bin TL’yi atmak… Bu futbola katkı değil. Bu, itibar değil. İtibar, para değil. İtibar, sizin bir yıllık Merkez Hakem Kurulu’nda yapmış olduğunuz Türk futboluna katkıdaki faydadır. Eğer oradan kazandığınız parayla sokağa çıktığınızda, ‘Hocam buyurun, kahvemizi için’ diyeceklerine ‘Allah belanı versin!’ diyorlarsa bu itibar değildir işte. ‘Buyurun hocam, bir kahvemizi için’ diyorlarsa bu itibardır. En güzel para budur. Ama maalesef Türkiye’de profesyonel hakemlik, profesyonel MHK yöneticiliği getirildi ve o parayı hak etmek isteyen birileri vardı zaten, onları da atadılar… Ve ne oluyor sonuç? Hakeme yükleniyor herkes. Suç hakemin üzerine atılıyor. Bu çocuklar pırıl pırıl. Hepsini kastetmiyorum… Şu anda 48 tane Süper Lig’de düdük çalacak vasıftaki hakem var. Ben, bunların 25, 26 tanesini net isim olarak kaldırır atarım oraya gelirsem. Bu isimler futbola değil; ceplerine hizmet ediyorlar!
“Ligde maç vermediğiniz hakemi Avrupa’ya gönderiyorsunuz”
Gelelim o söylediğiniz Zorbay Küçük, Mete Kalkavan olayına. Mete Kalkavan, iki sene önce Hüseyin Göçek ile birlikte FIFA listesinden alındı. Tamam, güzel… Ama ne oldu? Mete Kalkavan, üç senedir UEFA’nın VAR hakemleri listesinde Türkiye’den dört kişiden biri. Ve UEFA’nın şu anda Türkiye’den isim olarak istediği tek kişi var, o da Mete Kalkavan. UEFA, mesela diyor ki ‘İngiltere’de Manchester City’nin maçı var. Biz, İtalya’dan bir tane VAR görevlisi atadık. Bir tane de AVAR, siz yollayın.’ Bizimkiler de bakıyorlar… ‘Kim var şimdi Türkiye’den?’ ‘Ya ben bu hafta şuna maç vereceğim…’ VAR, bizde dört tane var: Cüneyt Çakır, Hüseyin Göçek, Mete Kalkavan ve Abdülkadir Bitigen. Şimdi diyorlar ki, ‘Hüseyin Göçek’e biz bu hafta maç verdik. Cüneyt Çakır’ı da kullanacağız. Mete Kalkavan’ı da kullandık. Ne yapalım? Zaten Abdülkadir Bitigen’e maç vermiyoruz 15-20 haftadır. Hadi sen git oraya.’ Türkiye’de usul bu. Gidecek hakem, İtalyan hakeme yardımcı olmaya gidiyor. Yani videolar izleyecek. İtalyan hakeme bazı uyarılarda bulunacak. Durduracak, bakacak, edecek… Bu nedir? Yani 10-15 saniye içinde yapabilecek kapasitedeki bir hakem olması lazım. Abdülkadir Bitigen, ligde maç yönetemiyor… Her yönettiği maçtan sonra sen buna ceza veriyorsun. Bu adam, televizyondan nasıl görüp de İtalyan hakeme yardımcı olabilecek ki? Orada da itibarımızı zedeliyorlar.
Dikkat edin! UEFA maçlarında Türkiye’den VAR görevlisi almamaya başladılar. Bir tek Mete Kalkavan gidiyor bazen. Türkiye’nin Mete Kalkavan’a ligde görev vermesi durumunda ise UEFA bizim hakemlerimize maç vermiyor. Mete Kalkavan, özellikle ikinci yarıda gerçekten yönettiği maçlarda takdir topladı. Göztepe-Galatasaray maçını hatırlayın lütfen. Sahadaki hakemin beş tane yanlışını düzeltti. Ama bu maçta VAR protokolüne aykırı hareket etti! Nasıl? En başta anlattım… VAR protokolünde, karar doğru mu yanlış mı, o bulunacak. Minimum müdahale edeceksin ama maksimum yarar sağlayacaksın futbola.
“VAR protokolünde incelemeyi yalnız hakem başlatır diyor. Şimdi Zorbay Küçük ne yaptı?”
Peki, ‘VAR protokolünde incelemeyi yalnız hakem başlatır’ diyor. Şimdi hakem Zorbay Küçük ne yaptı? Maçı hatırlayalım. İki futbolcunun da birbirine kasıtlı müdahale yapma isteği yok. İrfan Can Kahveci ne yaptı? Kayarak gelen Trabzonsporlu rakibinden önce, yerden 35-40 santim yüksekte olan topu, ayakkabısının üstüyle almak istedi. Aldı da… Aldıktan sonra ne oldu? Ayağını yere basacakken kayarak gelip altına giren rakibinin üstüne bastı. Nedir bu? Kontrolsüz hareket. Dikkati var; onu görüyor çünkü. Kontrolsüz hareket, kendisini kontrol edemeyeceğini bildiği halde, can havliyle müdahale etmek… Zorbay Küçük, ne yaptı? Beş metre arkasında pozisyonun. ‘Devam, hiçbir şey yok’ dedi. Niye? Çünkü topu alan İrfan Can. Topa dokunmasının ardından, kayarak gelen futbolcunun ayağı İrfan’a değseydi, hakem Trabzonspor aleyhine faul verip futbolcuya, kayarak müdahalede rakibine temas ettiği gerekçesiyle, sportmenliğe aykırı hareketten dolayı sarı kart verecekti. Zorbay Küçük, burada bir faul görmedi. Yani diyor ki, ‘Ben izledim pozisyonu. Gördüm ve devam ettiriyorum.’ İki elini de yana açtı. Yorum hatası olabilir ama tamam… Vahap Beyaz, Ahmet Çakar, Erman Toroğlu olarak biz de televizyondan izlememize rağmen hata yapabiliyoruz. Hakem de sahada hata yaptı diyelim…
“Hakem görmüş, sen ne karışıyorsun hakeme! VAR protokolü, ne diyor? ‘Yalnızca hakemin kararı geçerli olacaktır. Nihai sonucu hakem verecektir.'”
Türk futbolseverler, VAR uygulaması ile ilgili şunu iyi bilsinler: Diyor ki, ‘VAR’da görev alacak kişiler, ‘Gol, penaltı, yanlış bir oyuncuya sarı kart gösterme ve hakemin görmemiş ve sahadaki yardımcıların da müdahale etmemiş olduğu doğrudan kırmızı kartlık bir hareket net ve ispatlıysa hakeme müdahale eder.’ En son cümle neydi? ‘Kırmızı kartlık hareket ise müdahale eder.’ Bu hareket, kırmızı kartlık bir hareket değil. Rakibi yaralamak için kasıtlı girme değil. Top ile oynamak isteyen İrfan Can’ın bu hareketinin kontrolsüz olduğu belli. Ya kardeşim bunun karşılığı nedir? Direkt serbest vuruş ve kontrolsüz hareketten dolayı sarı kart. Sen buna giremezsin VAR olarak. Hakem görmüş, sen ne karışıyorsun hakeme! VAR protokolü, ne diyor? ”Yalnızca hakemin kararı geçerli olacaktır. Nihai sonucu hakem verecektir.” VAR protokolünde böyle diyor. Ancak Türkiye’deki VAR protokolünde yok bu; FIFA’da var. ‘İncelemeyi sadece hakem isterse o başlatacaktır’ diyor. İstemedi kardeşim, Zorbay Küçük. Sahadaki yorum farklıdır. Zorbay Küçük, sahada ne gördüyse o doğrudur. Eğer Zorbay Küçük gibi beğendiğim bir hakemse… Beğenmediğim en az 28 tanesinin görevine şu anda son veririm. O hakemlerin zaten verdiği kararlara da inanmıyorum. Kafasında 40 tane tilki dönen hakemin verdiği karar doğru olmaz. Zorbay Küçük, henüz 30 yaşına basmamış, Cüneyt Çakır gibi gelecekte Türkiye’yi en üst düzeyde temsil edecek bir hakemdir. Onu birileri bu şekilde, VAR’daymış, MHK’daymış, talimatlar ile yıpratmasın… Yıprattığın zaman da 45 yaşını doldurmuş, ‘Aman gitme, bazı maçlarda isme istinaden seni kullanırız’ diye beklettiğin hakemler ile devam edersin.
Vahap Beyaz: “Hakem zor yetişiyor. Hakemlerin suçu yok, lütfen. Onları yönetenlerin suçu var”
Alt liglerde 30 yaşında bir sürü hakem var. Onların hepsine iki-üç tane iddialı olmayan maçlara çıkartırsın. Eksiklerini tespit edersin. Yavaş yavaş bu maçlar için kullanırsın. İşte Zorbay Küçük, işte Yaşar Kemal Uğurlu, işte Arda Kardeşler… Halil Umut Meler, bak gururumuz oldu. Şampiyonlar Ligi son 16 turunun ikinci ayağında Manchester’a gidiyor. İki sene önce onu da Zorbay Küçük gibi yıpratıyorlardı. Arkadaşlar, hakem zor yetişiyor. Hakemlerin suçu yok, lütfen. Onları yönetenlerin suçu var. Atanıp da federasyona gelenlerin suçu var. Kulüp başkanlarının, kulüpler birliğinin suçu var. Galatasaray-Konya maçında Galatasaray aleyhine kasıtlı penaltı çalan Hüseyin Göçek’e sahip çıkan siz değil miydiniz? Yusuf Namoğlu, hakemliğini bitirdim dediğinde sahip çıkan siz değil miydiniz? Bana, hakemlerin söylediği… Yardımcı hakem, ‘Hayır hocam, burada bir temas yok’ dediği halde ‘Karışmayın, ben biliyorum’; VAR’dan da ‘Tamam hocam, bu penaltı’ deyip de yukarıdan emirler ile bu işi yapan hakemlere siz sahip çıktınız. Ve şimdi de 47 yaşına gelmiş, hâlâ bu sezon da devam ettiriyorsunuz. Al o hakemi yaptığı hatadan dolayı. ‘Kardeşim, sizden epeyce faydalandık. Gel, genç çocuklara tecrübelerini yansıt’ de kenara çek. Sahaya niye sürüyorsun kardeşim bu isimleri. Genç hakemleri sahaya sür.
VAR, İrfan Can Kahveci’nin pozisyonunda ne yapacaktı? Zorbay Küçük, pozisyonu durduracaktı. ‘Trabzonspor lehine direkt vuruş verdim’ diyecekti. Ve de İrfan Can Kahveci’ye sarı kart gösterecekti kontrolsüz hareket olduğu için. FIFA, diyor ki ‘VAR’daki görevli hakem, eğer bu sarı karttan biraz daha ağırsa sakın karışma!’ Eğer net, doğrudan kırmızı kartlık bir hareket ise hakeme gel ‘İncele’ de. Ancak hakem, incelemeyi kendi isterse bunu yapabilirsin. Hakem istemezse bu karara karışamazsın. Peki, MHK ne diyor. Yusuf Namoğlu’nun zamanındaydı hatta kendisinin de bir ifadesi var, hâlâ da geçerli bu: ‘VAR çağırır da hakem gitmezse onun hakemliğini bitiririm’ demişti. Protokole aykırı bu açıklama. Ne demek bu?”
D.Ü: “Bu, orta hakemi bitiren bir şey aslında. Değil mi?”
V.B: “Tabii ki. Ondan sonra ne oldu? Zekeriya Alp ve Oğuz Sarvan geldi. Sabri Çelik, üç aylık dönem için geldi. ‘Galatasaray’a çok büyük darbeler vuruldu’ derken üç aylık dönemdeki hakem kararları ile Galatasaray şampiyon oldu. Bunu kimse inkâr edemez. Fatih Terim’in 16 maç, Hasan Şaş’ın 13 maç, başkanın dört ay ceza aldığı sezonda, Sabri Çelik’in MHK döneminde, kalan üç ayda hakemler Galatasaray lehine çalışmaya başladılar. Ve o sene Galatasaray şampiyon oldu. Demek ki birileri, ‘Aman ha, sakın Galatasaray ile aramızı bozma’ demiş olamaz mı? İnanmadığımız için kafamızda bu soru işaretleri geliyor. ‘Hakemlerden bir şey mi duydun?’ Hayır. Benim bildiğim kadarıyla, ‘Şuna maçta şöyle düdük çal, bizi üzme’ diyecek MHK’ya cevap veremeyecek hakem göremiyorum. O, 28 kişi hariç. Benim inandığım hakemler bu şekilde konuşmalara izin vermez.
MHK, şimdi ne yapıyor. Yusuf Namoğlu’nun belirttiği VAR’a gitme mecburiyeti var. FIFA, o zaman neden ‘İncelemeyi sadece hakem yapar’ maddesini koydu? Şimdi ki MHK, video konferans eğitiminde hakemlere, ‘VAR sizi ikaz ettiği zaman izlememezlik yapmayın’ demiş. Rize maçında ‘Benim kararım doğru’ deyip izlemeye gitmeyen Fırat Aydınus, üç haftadır cezalı. Fırat Aydınus’un verdiği karar doğruydu da… ‘Aman hocam bırakma, sana ihtiyacımız var’ dedikleri 50 yaşına gelmiş Fırat Aydınus’a, VAR’a gitmedi diye ceza verdiler.
MHK, diyor ki ‘Mutlaka gidin izleyin arkadaşlar.’ Sonunda ise ‘Vereceğiniz kararda sorumlu sizsiniz. Cezaya sizi sokarım’ diye de ekliyor. Bu ne demek? Bu, VAR’ın söylediğine uyun demektir bu. Peki ben şimdi soru soruyorum. Hakemler ile konuştum ‘Yok’ dediler ama ben inanmıyorum. O yetkililerden birisi, VAR’dakilere müdahale edemiyor mu? Bence eder. Peki nereden bu varsayıma geliyorsun Vahap Beyaz? MHK, ne dedi? ‘Biz gerekirse VAR’ın hakemler ile arasındaki konuşmaları izleyip dinleyebiliriz.’ TFF, ne açıklama yaptı? ‘MHK, zaten hepsini izleyip dinliyor’ Demek ki onu dinliyorsan müdahale de edebiliyorsun demektir. ‘Bu penaltı’ desen bitti çocuk. Senin dediğini sahadaki hakeme uygulatmak mecburiyetinde. ‘Bu kırmızı kart’ desen bitti.
Türkiye’de atama ile gelmiş, maddi çıkar için futbola hizmet etme amacı güden kişiler temizlenmediği müddetçe; ne VAR sistemi, ne elektronik sistem, ne de hakemler, ne de futbolumuz düzelir. İşte ortada. 150 milyon dolara yayıncı kuruluş bulamıyoruz; TRT’ye yalvarıyoruz.”
Eski FIFA kokartlı hakem Vahap Beyaz ile yaptığımız röportaj:
MHK’nın hakemlerle ilgili aldığı son karar için haberimize bakabilirsiniz:
