Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline yol açan olaylara tam anlamıyla hakim olmak için bölgenin tarihini ve jeopolitik dinamiklerini anlamak önemli. İşte bu krizin tarihsel arka planını anlamamıza yardımcı olacak 10 temel kitap.
1) Ukraine Crisis: What It Means for the West
Tarihçi Andrew Wilson’ın kitabı, Ukrayna krizini analiz ederek nedenlerini, sonuçlarını ve Batı ülkeleri için taşıdığı önemi anlatıyor. 2014 yılının şubat ayında Ukrayna’da meydana gelen ve dönemin devlet başkanı Viktor Yanukoviç’in ülkeden kaçmasıyla sonuçlanan “Onur Devrimi”, bugünkü Rusya işgaline yol açan olaylardan sadece biri.
Andrew Wilson bu kitapta bu isyanın ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ayaklanmayı bastırma girişiminin sonuçlarını analiz etmeye çalışıyor. Kitapta Onur Devrimi sonrası yaşananlar da geniş yer buluyor: Kırım’ın Rusya tarafından ilhakı, Petro Poroşenko’nun seçimi, Malezya Havayolları trajedisi, Rusya’nın dost ve düşman tüm komşuları arasında artan gerilimler… Kitap, 2014’te Ukrayna’da gelişen olayların önemli ve doğru bir kaydını sunuyor. Ayrıca, bölgenin çözümlenmemiş sorunlarının Ukrayna sınırlarının ötesinde de etkileri olduğuna dair açık bir uyarıda bulunuyor.
2) Avrupa’nın Kapıları: Ukrayna Tarihi
Tarihçi Serhii Plokhy’nin kapsamlı eseri, Ukrayna’nın zengin tarihini anlatıyor, kültürel, siyasî ve ekonomik gelişimi konusunda okuru aydınlatıyor ve bugün yaşananlara anlamamıza yardımcı oluyor.
Serhii Plokhy bugünkü krizin, tarihin kendini tekrarladığı bir durum olduğunu savunuyor: Yani son savaş, Ukrayna’da yüzyıllardır yaşanan savaşların sadece son örneği. Ukrayna; Romalılar ve Osmanlılar’dan Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği’ne kadar Doğu ile Batı arasındaki stratejik bir geçit olarak ulusun istismar ettiği bu imparatorluklar tarafından şekillendirildi. Kitapta Plokhy, Ukrayna’nın kimlik arayışını, kahramanlarından fethedenlere kadar önemli tarihi figürlerin hayatlarını da anlatıyor.
Orest Subtelny’nin bu kitabının 1988’deki ilk baskısı uluslararası ün kazandı. O günden bugüne dünya, Sovyet bloğunun dağılmasını ve Ukrayna’nın bağımsızlığının yeniden tesis edilmesini gördü. Bu olay, dünya genelinde Ukraynalılar tarafından kutlanmasının yanı sıra, vatanlarında da çalkantılı bir değişim dönemini müjdeledi. Kitabın 4. baskısı Kuchma ve Yuşçenko dönemlerinde meydana gelen dramatik siyasi, sosyo-ekonomik ve kültürel değişikliklere odaklanarak Ukrayna’nın en son tarihini kapsayan bir genel bakış sunuyor. Kitap, özellikle “Turuncu Devrim” olarak adlandırılan siyasi gelişmeleri ve yeni devletin kurumsal büyümesini analiz ediyor. Subtelny, Ukrayna’nın küreselleşme çağına girişini incelerken, sosyal ve ekonomik dönüşümleri, bölgesel, ideolojik ve dil ayrımlarını ve Ukrayna devleti ve toplumu tarafından şu anda karşılaşılan çok çeşitli zorlukları açıklar.
4) Ukraine’s Orange Revolution
Bir Andrew Wilson kitabı daha… “Turuncu Devrim”in hikâyesi…
Kasım 2004’teki hileli başkanlık seçimi sonrası başkent Kiev ve ülke genelindeki halk protestoları, Doğu Avrupa’nın siyasetini dönüştürdü. Andrew Wilson olaylara bizzat tanıklık etti. Rusya-Ukrayna ilişkilerinde bir dönüm noktası olan Turuncu Devrim’in Putin yönetimi tarafından nasıl yanlış okunduğunu anlatan kitap, Rus yanlısı Ukrayna elitlerinin yolsuzluklarını, cinayetlerini de anlatıyor.
5) Red Famine: Stalin’s War on Ukraine
Pulitzer Ödülü kazanan “Gulag”ın yazarı Anne Applebaum, bu kitapta Ukrayna-Rusya ilişkilerini şekillendiren en temel olayların başında gelen, Stalin’in açlık politikasını anlatıyor.
1929’da Stalin, milyonlarca köylüyü topraklarından sürerek kolektif çiftliklere yerleştirme politikası olan tarım kolektivizasyonunu başlattı. Sonuç olarak Avrupa tarihindeki en korkunç kıtlıklardan biri yaşandı. 1931-1933 yılları arasında en az 5 milyon insan SSCB’de hayatını kaybetti. Ancak Sovyet devleti, yardım göndermek yerine felaketi bir siyasi sorundan kurtulmak için kullandı. Anne Applebaum bu kitapta, ölenlerin 3 milyondan fazlasının Ukraynalı olduğunu ve bunların tesadüfi olarak kötü bir politikanın kurbanı olmadığını, devletin onları öldürmek için bilinçli bir şekilde harekete geçtiğini savunuyor.
6) Putin’s Wars: The Rise of Russia’s New Imperialism
Bu kitap, Putin’in üç savaşını anlatıyor: İkinci Çeçen Savaşı, 2008 Gürcistan Savaşı ve 2014-2015 Ukrayna Savaşı. Marcel H. Van Herpen’in Rus kaynaklarından faydalanarak yazdığı bu kitapta, Putin’in savaşlarının nasıl hazırlandığı ve yürütüldüğü detaylı bir şekilde anlatılıyor. Bu savaşların Putin’in rejimini sağlamlaştırmak ve meşrulaştırmak için nasıl kullanıldığını anlatan Van Herpen, eşzamanlı olarak Rusya’daki muhalefete karşı da gizli bir “iç savaş” yürütüldüğünü anlatıyor. Putin’in rejiminin dinamiklerini anlamak için önemli bir kitap olan bu çalışma, Kremlin’in gizli uzun vadeli stratejilerine derinlemesine iniyor.
7) The New Cold War: Putin’s Russia and the Threat to the West
Medyascope'u destekle. Medyascope'a abone ol.
Medyascope’u senin desteğin ayakta tutuyor. Hiçbir patronun, siyasi çıkarın güdümünde değiliz; hangi haberi yapacağımıza biz karar veriyoruz. Tıklanma uğruna değil, kamu yararına çalışıyoruz. Bağımsız gazeteciliğin sürmesi, sitenin açık kalması ve herkesin doğru bilgiye erişebilmesi senin desteğinle mümkün.
Edward Lucas kitapta şunları anlatıyor:
- Dmitri Medvedev’in Rusya Devlet Başkanı olmasını sağlayan (ve Putin’in yeniden seçilmesinin önündeki yasal engelleri de kaldıran) seçimin hikâyesi
- “Başbakan” Vladimir Putin’in nasıl Rusya’nın fiili lideri olarak kalışını
- Kremlin’in Gürcistan’a savaş açmaktaki gerçek hedefleri.
Kitap, Rusya’nın bugünkü Ukrayna işgaline de ışık tutan gözlem ve analizlerle dolu.
8) Russia’s War: A History of the Soviet Effort: 1941-1945
Richard Overy’nin bu kitabı İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği’nin çaba ve fedakârlıklarını anlatıyor. 25 milyon Sovyetler Birliği vatandaşının hayatına mal olan bu savaşı anlatan Overy şu soruları da soruyor: Stalin bir askeri deha mıydı? Anavatan Rusya’nın savunması, tank ve uçak sayılarından daha büyük bir şeyin ürünü müydü -mesela Rus ruhunun derinliklerinde bir şeyin?
9) A State of Nations: Empire and Nation-Making in the Age of Lenin and Stalin
Ron Suny ve Terry Martin’in bu kitabı, Sovyetler Birliği’nin kurulmasını ve bu devasa ülkenin farklı milliyetleri nasıl bir arada tuttuğunu anlatıyor.
10) Ukraine: Zbig’s Grand Chessboard & How the West Was Checkmated
Zbigniew Brzezinski’nin “The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives” adlı kitabı özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) sağ siyasetin başucu kitaplarından biriydi.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra ABD ve Batı’nın izlemesi gereken yolu anlatan kitapta öne sürülenlerin başında bağımsızlıklarını kazanan eski SSCB ülkelerinin birer “Batı ileri üssü” olması gerektiğiydi. Ancak Natylie Baldwin’in, Brzezinski’nin kitabının adıyla da bir anlamda dalga geçerek yazdığı kitapta, bu stratejinin nasıl çöktüğü, Batı’nın bu satranç tahtasında nasıl “mat” olup, Rusya’nın yeniden bir süper güce dönüşmesi anlatılıyor.
***
BONUS ÖNERİLER
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline yol açan olayların tarihsel arka planını anlamak, süregelen krizin derinlemesine anlaşılması için önemli. Bu 10 temel kitap farklı bakış açıları ve kapsamlı analizler sunarak Ukrayna’nın tarihini, jeopolitik dinamiklerini ve mevcut çatışmaya katkıda bulunan faktörleri ele alıyor. Bu eserlere derinlemesine bir şekilde dalan okuyucular, süregelen krizin anlamını ve önemini daha iyi kavrayabilir. Ancak tabii ki böyle bir liste her zaman eksik kalacaktır.
Bunlar da bonus önerilerimiz:
Eğer Putin’in Ukrayna’yı “Nazilikten arındırma” iddiasının sıradan Ukraynalılar için nasıl bir hakaret olduğunu anlamak istiyorsanız, Timothy Snyder’ın “Kanlı Topraklar: Hitler ve Stalin Arasında Kapana Kısılan Avrupa“ kitabını mutlaka okuyun. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in iktidara nasıl geldiğini mi merak ediyorsunuz? Ya da iktidarda bu kadar uzun süre kalmasının sırrını mı öğrenmek istiyorsunuz? O zaman şu iki kitabı mutlaka okuyun: “Putin’s People: How the KGB Took Back Russia and Then Took on the West” ve “Sale of the Century: The Inside Story of the Second Russian Revolution”.
Bu kitaplar da Putin’in Rus medyasını nasıl ele geçirdiğini anlatıyor:
“Nothing Is True and Everything Is Possible” (Peter Pomerantsev)
“Between Two Fires: Truth, Ambition and Compromise in Putin’s Russia” (Joshua Yaffa)
Kitapların bazılarını Türkçe’de bulmak mümkün ama bazıları henüz Türkçe’ye çevrilmedi. Bu listenin hazırlanmasında ve özetlerinin yazılmasında ChatGPT’den de faydalandık. Bonus önerilerin tamamıysa Medyascope Haber Koordinatörü Kaya Heyse’den geldi.
