Enflasyon Türkiye’nin gündeminden düşmüyor. Peki enflasyonun artacağı beklentisinin, enflasyonu daha çok artırdığını hiç düşündünüz mü? Menemen Endeksi, tam da bu fiyatlama davranışlarının bozulmasına dikkat çekmek için ortaya çıktı.
Menemen Endeksi, basitçe mutfağın enflasyonunu ölçmek için hesaplanıyor. Endeksin mucidi Doç. Dr. Caner Özdurak, her haneye giren dört besin ürünü üzerinden yaptığı enflasyon hesabıyla fiyatlama davranışlarındaki bozulmaya dikkat çekiyor.
Menemen Endeksi nedir?
Medyascope’a konuşan Özdurak, Menemen Endeksi’nin tanım olarak hissedilen enflasyon, mutfağın enflasyonu olabileceğini söylese de, sadece dört maddelik bir sepetle “en doğru enflasyonu ölçmek” gibi bir iddiası yok. Endekste domates, biber, yumurta ve soğanın aylık fiyat değişimlerini dikkate alan Özdurak’a göre, mutfağın endeksi olmasının önemi, Türkiye’de enflasyon ölçümlerinde gıda ürünlerinin yüzde 25 gibi ciddi bir ağırlığı olmasında.
Özdurak, bu noktada “Menemen soğanlı mı, soğansız mı?” tartışmasına da girerek, soğanın yüksek enflasyonu olduğuna ve endekste yer almasının önemli olduğuna dikkat çekti. Enflasyonla mücadele için soğan depolarının basıldığı düşünülünce, soğanın endeksteki önemi daha iyi kavranabilir.
Menemen Endeksi’ndeki ürünler neye göre belirleniyor?
Özdurak domates, biber, yumurta ve soğanı neden seçtiklerini şöyle açıkladı:
“Herkesin mutfağına giren ürünlerin enflasyonunu ölçüyoruz aslında. Bunu da daha akılda kalıcı bir şekilde olması için menemen üzerinden yapıyoruz. Temelde herkesin mutfağına giren, herkesin menüsünde bulunan, gelir dağılımı gözetmeksizin herkesin bütçesi içerisinde yer alan bir endeks.”
Menemen Endeksi nasıl hesaplanıyor?
Özdurak, endeksteki malların fiyatlarındaki değişmeyi Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) madde sepetinden izliyordu ancak Mayıs 2022’den beri TÜİK bu fiyatları açıklamıyor. Özdurak, Menemen Endeksi’ni nasıl hesapladıklarını şöyle anlattı: “Madde sepetini göremediğimiz için mecburen hâl fiyatları ve İzmir Ticaret Odası’ndaki yumurta fiyatları üzerinden yapıyoruz.”
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Menemen Endeksi alternatif bir enflasyon hesaplaması mı?
Ekonomistler, TÜİK’in güvenilirliğinin tartışılmasıyla birlikte, Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) ve İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) açıkladığı aylık enflasyon verilerini de dikkate alarak değerlendirme yapıyor. Özdurak ise, Menemen Endeksi’nin bir alternatif olmadığının altını çizdi. Endeksin, diğer ölçümlerle paralel sonuçları olup olmadığı konusunda Özdurak, şöyle konuştu:
“Yıllık olarak benzer hareketler olmakla beraber, mevsimsel ve aylık olarak sapmalar gösteriyor, tam bir paralellik göstermiyor açıkçası. Onlarda çok fazla kalem, çok fazla ürün var. Mesela önümüzdeki günlerde, meyve-sebzenin örtü altında ve seracılıkta olup, fiyatların yukarı çıkacağı dönemde Menemen Endeksi’nin daha yüksek olduğunu göreceğiz. Enflasyonda biz bir baz etkisi beklerken, Menemen Endeksi tam tersi, zıplayabilir. Tamamen arz-talep dengesinden kaynaklı.”
Menemen Endeksi nasıl ortaya çıktı?
Özdurak, Menemen Endeksi’nin neden ortaya çıktığını fiyatlama davranışlarındaki bozulmayla açıkladı. Peki, fiyatlama davranışları nedir? Enflasyonun yüksek olduğu yerde, daha da yükseleceği beklentisi hakimse talep kısılamıyor. Tüketici, alacağı ürünün fiyatının daha da yükselmesi kaygısıyla, imkanı olmasa dahi ihtiyacını karşılamak kaynak yaratıp, kredi veya kredi kartıyla borçlanıp tüketimi gerçekleştiriyor. Yüksek enflasyon beklentisinin olduğu yerde tüketici, bir mal veya hizmete ihtiyacı yokken dahi, tasarruf etmek yerine tüketmeye yöneliyor. Tersinden, mal veya hizmet üreten kişi ve firmalar da, maliyetlerinde artış olmasa dahi yüksek enflasyon beklentisiyle sürekli fiyatları artırabiliyor.
İktisat biliminin basit ve temel argümanını açıkladıktan sonra, Menemen Endeksi’nin nasıl ortaya çıktığına Özdurak’la dönebiliriz:
“Hissedilen enflasyonun, ölçülen enflasyonun, resmi enflasyonun ne olduğunu düzgün bir şekilde anlatmadığımız zaman bu enflasyon beklentilerine yansıyor. Siz istediğiniz kadar faiz artırın, istediğiniz kadar para politikasıyla bir şeyler yapmaya çalışın, fiyatlama mekanizmalarına yansıyor ve fiyatlama mekanizmaları ile beraber enflasyon beklentileri de bozulduğu zaman, talepten kaynaklı olan enflasyon geriye gelmiyor.”
Yanlış ama reddedilemeyen önerme: “Faiz sebep, enflasyon sonuç”
AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Türkiye ekonomisine derin iz bırakan “Faiz sebep enflasyon sonuç” önermesini bilimsel olarak açıklayan Özdurak, istatistikte bu önermenin “Tip 2 hata” olarak adlandırılabileceğini söyledi. “Yanlış bir önerme ama şu anda reddedemiyorsunuz” diyen Özdurak, bunu fiyatlama mekanizmasının bozuk olması ve enflasyon beklentilerinin kırılamamasıyla açıkladı. Özdurak, şunları söyledi:
“‘Senin hissettiğin enflasyon aslında genel manşet enflasyondan farklı bir şey, madde sepetleri farklı. O nedenle evet, enflasyon açıklanandan yüksek olabilir, yüksek hissediliyor olabilir ama bunun nedenleri var’ gibi doğru anlatımlarla en azından beklenen enflasyon biraz yönetilmeye çalışılabilir. Menemen Endeksi’ni buna yardımcı olacak bir unsur olarak düşünmüştüm.”
Endeksin derdi alternatif ölçüm değil, bozulmaya dikkat çekmek
Menemen Endeksi’nin TÜİK’in enflasyonu çok düşük veya çok yüksek açıklaması gibi bir derdi olmadığını vurgulayan Özdurak, sözlerine şöyle devam etti:
“’Ben sokakta, pazarda yüksek fiyatlar görüyorum, TÜİK’in enflasyonu düşük’ demek çok doğru bir karşılaştırma yöntemi değil. TÜİK her ne açıklarsa açıklasın, muhtemelen Menemen Endeksi onun üzerinde olacaktır çünkü gıda enflasyonu zaten manşet enflasyondan daha yüksek. Doğrudur, insanların harcamalarının büyük bölümünü yaptıkları yer gıdadır, zaten tam da o yüzden hissedilen enflasyonla manşet enflasyon farklı şeyler diye göstermek gerekiyor.”
