Depremin ardından: Hatay

Editör: Berna Büyükbayrak

Kahramanmaraş merkezli depremlerde en çok etkilenen kentlerin başında Hatay geliyor. Ciddi kayıpların ve yıkımın yaşandığı kentte aylarca soğuk hava koşullarında kurtarma çalışmaları devam etti. Yüz binlerce insan evsiz kaldı, çadırlarda kalmaya başladı. Binlerce insanın hayatını kaybettiği şehirde depremin üzerinden bir yıl geçmesine rağmen bulunamayan yüzlerce kayıp var.

Depremin üzerinden geçen bir yılda Hatay’da neler oldu, verilen vaatlerin kaçı yerine getirildi? Sizler için derledik.

Hatay’da ciddi kayıplar ve yıkımlar yaşandı. Hataylılar, uzun zamandır görmedikleri sert kışı şubat ayında yaşadı, depremden önce başlayan yağış depremden sonra da durmadı. Aylarca soğuk hava koşullarında kurtarma çalışmaları devam etti. Yüz binlerce insan evsiz kaldı, çadırlarda kalmaya başladı. Bugün dahi binlerce insan konteynerde kalıyor. Hâlâ bulunamayan yüzlerce kayıp var. Bir senenin dolduğu 6 Şubat’ta bulunamayan kayıpların resmî olarak “ölü” kabul edilmesi bekleniyor.

Depremin ağır yaralar açtığı illerde hâlâ barınma, ısınma problemleri devam ediyor. Konteynerde kalanlar hem içme suyuna hem de şebeke suyuna yeterli miktarda ulaşamıyor. Deprem bölgesinde bir yıldır devam eden sorunlar yaşamı daha da zorlaştırıyor. Hataylılar unutulmak istemiyor, siyasilerin vaatlerinin gerçekleştirmesini bekliyor.

Hatay’da yapılması planlanan konutların son durumu ne?

Hatay’da Çevre ve Şehircilik İklim Değişikliği Bakanlığı verilerine göre 89 bin 25 bina kullanılamaz hale geldi, 13 bin 517 bina yıkıldı. Resmi rakamlara göre 23 bin 65 kişi yaşamını yitirdi. Ancak depremin üzerinden bir senenin geçtiği 6 Şubat 2024’te kayıplar resmi olarak “ölü” kabul edilecek, bu sebeple ölü sayısı ilerleyen günlerde artabileceği öngörülebilir.

AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 12 Mart 2023’te Hatay’da yaptığı açıklamada, kentte 183 bin konut ve 15 bin köy evi yapmayı hedeflediklerini belirtti. 

Erdoğan, hak sahibi herkesin, zemin artı üç veya dört katı geçmeyen binalarda, 3 oda 1 salondan oluşan evlerde güvenli, huzurlu bir şekilde hayatını sürdürmesini sağlayana kadar mücadeleyi devam ettireceklerini söyledi.

Öte yandan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Mehmet Özhaseki ise 16 Temmuz 2023’te şu açıklamayı yaptı: “Medeniyetler şehri Hatayımızda da 220 bin 66 afet konutu, 34 bin 129 köy evi olmak üzere toplam 254 bin 195 konut üreteceğiz.” 

Özhaseki ayrıca aynı gün, “Bölgede 32 bin 715 konut ihale edilerek 30 bin 88 konut ve 48 dükkânın yer teslimi yapıldı” dedi.

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlı Toplu Konut İdaresi Başkanlığı’nın (TOKİ) internet sitesinde, Hatay’da halihazırda 35 afet konutu projesinin yer aldığı görülüyor. 

Hatay’ın 15 ilçesi bulunuyor. TOKi’nin konut projeleri Antakya, İskenderun, Defne, Arsuz, Samandağ, Kırıkhan, Altınözü, Dörtyol, Payas, Kumlu, Belen, Hassa ilçesinde yer alıyor. Hatay’ın yerel gazetelerine basına yansıyan bilgilere göre, Erzin, Reyhanlı ve Yayladağı’nda ise  “köy evleri” inşa ediliyor.

Hatay Valisi Mustafa Masatlı, 2 Ocak 2024‘te Anadolu Ajansı’na yaptığı açıklamada, kentte yıkık ve ağır hasarlı bina sayısının 83 bin olduğunu ve bunların yüzde 95’inin enkazını temizlediklerini belirtti.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 3 Şubat 2024’te Hatay’daki “Deprem Konutları Kura ve Anahtar Teslim Töreni”nde konuştu. Kentte 7 bin 275 konutun teslimi yapıldı. Hatay’da yapılması planlanan konut sayısını Bakanlık 254 bin 195 olarak açıklamıştı. 

Erdoğan yıl sonuna dek 200 bin konutu teslim edeceklerini vaat etti: “Bölge genelinde halen yapımı süren 40 bin konutu da inşaatı tamamlandıkça peyderpey hak sahiplerine teslim edeceğiz. İnşallah iki ay içinde deprem bölgesi genelinde 75 bin konutun teslimini bitireceğiz. Amacımız takip eden dönemde de her ay 15-20 bin konut ve köy evini hak sahipleri ile buluşturmaktır. Böylece temel atmasının üzerinden bir yıl geçmeden inşaatları bitirme sözümüzü önemli ölçüde yerine getirerek yıl sonuna kadar 200 bin evi teslim etmiş olacağız.”

• Erdoğan: “Merkezi yönetim ile yerel yönetim el ele vermezse o şehre bir şey gelmez, Hatay’a geldi mi?”

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ne göre (TMMOB) Hatay’daki konutlar kent merkezlerine uzak; tarım arazileri, orman alanları veya doğal-arkeolojik sit alanlarına yakın. 

TMMOB, konteyner kentler kurulurken yer seçimi yanlışlıkları, insanların arazilerine geçici kamulaştırma ile el konulması ve özellikle demografik yapı gözetilmeksizin yapılan yerleştirilmeler Hatay’da yaşamak zorunda kalan insanlar için çeşitli sıkıntılara neden olduğunu da aktardı.

Barınma krizi devam ediyor

Hatay’da birçok aile konteynerde yaşamaya devam ediyor. Hatay Valisi Mustafa Masatlı’nın 19 Kasım 2023’te açıkladığı verilere göre, inşa edilen 205 konteyner kentte 187 bin 216 kişi yaşıyor. Konteyner ve çadırlarda yaşayan insanlar zaman zaman yağışlardan kaynaklı su baskınlarıyla karşı karşıya kalıyor. Depremden sonra yaklaşık 500 bin kişi şehri terk etmek zorunda kaldı. Depremin birinci yılında özellikle Antakya’da oturulabilir bina sayısı oldukça az.

Hastaneler kullanılamaz hale geldi

Depremlerde, İskenderun Devlet Hastanesi ve Eski Antakya Devlet Hastanesi tamamen çöktü, Özel Akademi Devlet Hastanesi ile Özel Doğu Akdeniz Devlet Hastanesi ağır hasar aldı, Antakya Şehir Hastanesi’nin bir bölümü çöktü.

Türkiye’de ilk kez bir yerleşim yeri rezerv bölge ilan edildi

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlı Kentsel Dönüşüm Başkanlığı, bakanlık makamına gönderdiği 14 Kasım 2023 tarihli kararla, Hatay’ın Antakya ve Defne ilçelerinde 207 hektarlık bölgeyi içeren sekiz mahallenin rezerv yapı alanı ilan ettiğini duyurdu. Hatay Barosu’na göre kararla 50 bin kişi mülksüzleşme riskiyle karşı karşıya geldi. Böylece Türkiye’de ilk kez bir yerleşim yeri rezerv bölge ilan edildi.

Öte yandan Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 29 Eylül 2023’te dağıtım yerlerine gönderdiği genelgeye göre Samandağ-Atatürk Mahallesi’nde parsel bilgileri belirtilen taşınmazlar 23 Ağustos 2023’te rezerv yapı ilan edilerek Hazine’ye devredildi.

• Türkiye’de ilk kez bir yerleşim yeri rezerv bölge ilan edildi: Antakya ve Defne’de en az 50 bin kişi mülksüzleştiriliyor
• Özel haber: Hatay-Samandağlılar dört aydır mülksüz olduklarını yeni öğrendi

Hatay’da asbest tehlikesi devam ediyor

Hatay’da yapılan ölçümlere göre, şehirdeki hava kirliliği limit değerlerin çok üzerinde. Medyascope’a konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Halk Sağlığı Kolu Başkanı ve Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP) temsilcisi Prof. Dr. Gamze Varol, “Bölgedeki yoğun yıkım çalışmaları sonucu ortaya çıkan partikül madde kirliliği başta akut ve kronik solunum yolu hastalıkları olmak üzere pek çok sağlık sorununa yol açıyor” dedi.

• Hatay’daki hava kirliliği limit değerlerin çok üzerinde

Depremin üzerinden bir sene geçmesine rağmen temel ihtiyaçların karşılanması noktasında eksiklikler ve aksaklıklar devam etse de uzmanlar depremin izlerinin ve yarattığı tahribatın yıllarca devam edeceğine ve özellikle enkaz kaldırma çalışmaları esnasında atık yönetiminde yapılan yanlış uygulamalar nedeniyle bölge halkının ilerleyen yıllarda çok ciddi halk sağlığı sorunları ile karşılaşacağına dikkat çekiyor. 

• Deprem bölgesinde asbest tehlikesi: “15 yıl sonra akciğer zarı kanseri patlaması göreceğiz”

Gamze Varol, Hatay’daki durumu şöyle değerlendirdi: “Çernobil Faciası’ndan 15 yıl sonra tiroid kanserinde patlama yaşandıysa, bundan 15-20 yıl sonra akciğer zarı kanseri patlaması göreceğiz. Bilimsel kanıtlar bize bunların yaşanacağını gösteriyor.”

Hatay’da yıkılan binalara dair soruşturmalar sürüyor

Hatay Cumhuriyet Başsavcılığı Deprem Suçları Soruşturma Bürosu, 6 Şubat depremlerinde Hatay’da yıkılan binalardaki ölüm ve yaralanmalarla ilgili kusurları tespit edilenlere yönelik soruşturmalarına devam ediyor.

• Rönesans Rezidans

Hatay’daki depremde yıkılan, yüzlerce kişiye mezar olan binalardan biri olan Rönesans Rezidans’ın müteahhidi yurt dışına çıkmak isterken İstanbul Havalimanı’nda gözaltına alındı. Müteahhit Mehmet Yaşar Coşkun, çıkarıldığı hakimlikçe 11 Şubat 2023’te tutuklandı. İnönü Bulvarı’nda bulunan 12 katlı, 250 daireli rezidansın “cennetten bir kare” diye reklamı yapılıyordu. Rezidansta yaklaşık bin kişinin yaşadığı düşünülüyor.

Rönesans Rezidans’ın enkazı kaldırılmasına rağmen hâlâ birçok kişiye ulaşılamadı. 

• Depremde yıkılan Rönesans Rezidans’ın müteahhidi Mehmet Yaşar Coşkun tutuklandı

• Koray Apartmanı

Depremde yıkılan ve 30 kişinin öldüğü Antakya’daki Aksaray Mahallesi’ndeki Koray Apartmanı’yla ilgili binanın yapı denetim firmasına bağlı kontrol elemanı inşaat mühendisi S.K. gözaltına alındı.

Yıkılan apartmanın bilirkişi raporunda yapım aşamasındaki malzeme kalitesi ve donatı detaylandırması yetersizliğinden dolayı asli kusurlu olarak tespit edilen S.K., çıkarıldığı sulh ceza hakimliğince tutuklandı.

• Kule Apartmanı

Müteahhit Ömer Cihan, Antalya’da gözaltına alınarak tutuklandı.

• Erdoğan Apartmanı

Müteahhidi Mustafa Erdoğan Keçecioğlu, Ankara’da gözaltına alınarak tutuklandı. 

• Farklı Yaşam Rende Sitesi

Sitenin sahibi Arif Semi Rende, Eskişehir’de yakalanıp tutuklandı. Antakya’da bulunan ve dört bloktan oluşan Rende sitesinin de A ve B blokları da bu depremlerde yıkıldı. Yıkılan binalarda 105 kişi yaşamını yitirdi.

Sitenin toprak sahipleri Arif Sami Rende ve müteahhit Fevzi Yılmaz arasındaki anlaşmazlık sonucu A ve B bloklar Rende’de, C ve D bloklar ise Yılmaz’da kalacak biçimde paylaşım yapıldı. Yılmaz tarafı avukatları aracılığıyla 2016 yılında, Rende tarafında kalan B bloğun zemin katındaki kolonların kreş yapımı için kesildiği iddiasıyla savcılığa suç duyurusunda bulundu. Savcılık 2017 yılında takipsizlik kararı verdi. Depremde ise A ve B blokları yıkıldı, C ve D blokları ayakta kaldı.

• 600 Evler Sitesi

Yapı müteahhidi Hayrettin Ersoy tutuklandı. Antakya’nın Güzelburç Mahallesi’nde 600 Evler Sitesi olarak bilinen 600 Evler Konut Yapı Kooperatifi’nde bin 200 kişinin hayatını kaybetti.

TİP Hatay Milletvekili Can Atalay’ın vekilliği düştü

Hataylılar, bir de vekilsiz kaldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda Gezi Parkı davasından tutuklu bulunan Türkiye İşçi Partisi (TİP) Hatay Milletvekili Can Atalay’ın milletvekilliği düşürüldü.

Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) hakkında iki kez “hak ihlali” kararı vermesine rağmen tahliye edilmeyen TİP Hatay Milletvekili Can Atalay’ın vekilliğinin düşürülmesi istemi 30 Ocak Salı günü TBMM Genel Kurulu’na geldi.

• Can Atalay’ın milletvekilliği düşürüldü

TBMM Genel Kurulu’nu yöneten Meclis Başkanvekili Bekir Bozdağ Can Atalay’ın vekilliğinin düşürülmesi kararını okudu.