Paris 2024’ün açılış törenindeki “drag queen”* şovunun yankıları halen sürerken, dünya yeni bir tartışma içine girdi. Cezayirli 25 yaşındaki boksör Imane Khelif; kadın mı, erkek mi, interseks mi, yoksa trans bir sporcu mu?
Konuya iki farklı açıdan bakmakta fayda var. İlki mevzunun sportif boyutu, ikincisi ise sporcunun gördüğü psikolojik şiddet…
İşin sportif boyutundaki problem şu: Erkek, kadın veya trans sporcuların yarışma koşullarını belirlemek bir ayrımcılık veya ötekileştirme değil, tam tersine kategorileştirmedir.
Kadın ve erkek sporlarındaki en büyük ayrım da özünde testosteron farklılığıdır. Hatta şöyle ki sporcuların kullanmasının yasak olduğu maddelerin çoğunda testosteron vardır. Bu hormon aynı zamanda doğal bir anabolik steroiddir. Steroid vücuttaki kas hacmini arttırırken diğer getirisi de vücuttaki inflamasyonu azaltmasıdır. Yani vücudun kendini çabucak toparlaması ile dayanıklılığı sağlar. Fiziksel direnci ve gücü arttıran bu madde kadınlarda 0.12 – 1.79 nmol/L iken erkeklerde 7.7 – 29.4 nmol/L aralıklarında olması beklenir. Erkeklerde testosteron üretimi günlük olarak kadınlara nazaran yaklaşık 20 kat daha fazladır.
Biyolojik cinsiyeti erkek olan trans kadın bir sporcunun, kadınlar kategorisinde yarışacağı zaman testosteron seviyesinin 10 nmol/L’ye düşmesi istenir. Çeşitli hormon tedavileri ile bu sporcularda düşüş mümkün fakat yine de 7 nmol/L’nin altına düşmesi sporcunun sağlığını tehlikeye atar.
Erkek, kadın ve trans sporcular arasındaki güç farkını iki örnek ile genişleteyim. 1998 yılında oynanan “Battle of Sexes” maçlarından birini biliyor musunuz? Serena ve Venus Williams kardeşler ortaya bir iddia attılar. Dünyada isimlerinden yeni yeni söz ettirmeye başlayan Williams kardeşlere göre “erkekler tenis dünya sıralaması”nda ilk 200’ün dışında olan bir rakiplerini yenebilirlerdi. Bu iddiaya karşılık o sırada 203. sırada bulunan Karsten Braasch’tan cevap geldi. Müsabaka Melbourne’deki 12. kortta oynanacaktı. Alman tenisçi profesyonellikten o kadar uzaktı ki, maçtan önce arkadaşlarıyla golf oynamış, biralarını bitirdiği gibi korta gelmişti. İlk önce Serena Williams ile oynadı. 5-0 öne geçtiği seti 6-1 kazandı Braasch. İkinci seti de Venus’e karşı oynadı, onu da 6-2 yendi. Karsten Braasch maçtan sonra “Sıralamada 600. varmış gibi oynadım. Maçın biraz daha eğlenceli geçmesi için servislerimi biraz daha yumuşak kullandım” dedi. Williams kardeşler o sırada 18 ve 19 yaşlarındaydı ve yeni yeni dünya arenasındaki yerlerini alıyorlardı.
Teniste bu tarz “Battle of Sexes” adıyla çok fazla maç oynandı ama birçoğu gösteri amaçlıydı. Hatta en meşhuru 1973’teki Billie Jean King ile Bobby Riggs arasındaydı. 29 yaşında kadınlarda dünya 1 numarası olan Billie Jean, 55 yaşındaki eski şampiyon Bobby Riggs’i 6-4, 6-3 ve 6-2 yenmeyi başarmıştı. Ama dediğim gibi aralarındaki yaş farkı sağlıklı bir karşılaştırmanın yapılmasına engel, zaten niyetim de bu tarz bir karşılaştırma değil. Altını çizmek istediğim tenis gibi gücün, teknik ile birleştiği bir sporda kadın ve erkek arasındaki kuvvet farkı.
Geçen yıl yazmıştım; yüzmede Lia Thomas isimli trans sporcu Amerika Birleşik Devletleri’nde üniversiteler arasındaki yarışmada rekor kırdı. 4:37.32 ile kırdığı rekoru yüzme sporunun efsanesi olan Katie Ledecky’nin dereceleriyle kıyaslarsak, 200 yardda (182,88 metre) 1:43,12 yapan Lia, Ledecky’nin 2017’de elde ettiği 1:40,36’sından 3 saniye gerideydi. Lia Thomas erkek sporcularla yarıştığındaysa sıralamadaki en iyi derecesi 452.’likti. Tarihin gördüğü en büyük kadın yüzücülerden olan Katie Ledecky, trans sporcu Lia Thomas’a neredeyse geçilecekti.
Bir de olayın Imane Khelif’in gördüğü psikolojik şiddet boyutu var. Şöyle ki Cezayirli boksör testosteron seviyesindeki yükseklik sebebiyle geçen yıl IBA tarafından, Yeni Delhi’de düzenlenen Kadınlar Dünya Boks Şampiyonası’ndan diskalifiye edilmişti. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ise 2024 Paris Olimpiyatları’nda testosteron seviyeleri yüksek olan Imane Khelif ve Lin Yu-Ting’i katılmasında bir sakınca görmedi.
Hatta Uluslararası Amatör Boks Birliği (IBA), “Yeni Delhi 2023’ten Lin Yu-Ting ve Imane Khelif adlı sporcular diskalifiye edilmiştir. Titiz bir incelemenin ardından alınan bu karar, müsabakaların adalet düzeyini korumak için önemli ve gerekliydi. Uluslararsı Olimpiyat Komitesi’nin (IOC) rekabet avantajları olan sporcuların kendi etkinliklerinde yarışmasına izin vermesinin nedeninin açıklığa kavuşturulması için ilgili tarafların doğrudan IOC’den yanıt aramasını rica ediyoruz” açıklamasını yaptı.
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Sporcuların kadın, erkek veya interseks olmalarından bağımsız olarak testosteron değerlerindeki yüksekliğin “rekabet avantajı” sağladığının altı çizilmişti. The Guardian‘da 29 Temmuz’da yayınlanan habere göre; IBA’nın başkanı Umar Kremlev Rus haber ajansı TASS‘a: “Lin Yu-Ting ve Imane Khelif’in XY kromozomlarına sahip olduğu kanıtlandı. Bu nedenle spor müsabakalarından çıkarıldılar.” dedi.
IOC eşitlik terazisinin topuzunu kaçırarak Lin Yu-Ting ve Imane Khelif gibi sporcuları hedef haline getirdi. Bu iki sporcuyu; dünya tarafından erkek mi, kadın mı yoksa interseks mi tartışmalarının içine atmış oldu. Bu arada Paris 2024’te 66 kiloda milli sporcumuz Busenaz Sürmeneli ve Imane Khelif, çeyrek finalde rakiplerini yenmeleri durumunda yarı finalde eşleşecek. Imane son 16 turunda Angela Carini ile karşılaşmış ve İtalyan boksör “hayatımda yediğim en sert yumruklardı” diye nitelendirdiği yumruklar sonunda müsabakadan çekilmişti.
Boks gibi dövüş sporlarındaki testosteronun getirdiği “kuvvet” farkı ciddi sakatlıklara hatta ölümlere bile yol açabilir. MMA’de mücadele eden Tamikka Brents, trans sporcu Fallon Fox’un darbeleri sonunda kafa travması geçirmişti. Brents’te kendisini toparladıktan sonra, “Birçok kadınla dövüştüm ve kavgada hissettiğim gücü hiçbir zaman o geceki kadar hissetmedim” diyerek anlatmıştı.
Sporun doğası, eşitlerin rekabetidir. Eğer eşitlik terazisinin dengesi bozulursa, izlenen müsabakalarda veya mücadelelerdeki rekabetin keyfi yok olur.
* Drag Queen: Feminenliğin farklı biçim ve boyutlarını teatral bir performans olarak sergileyen kişiler
* Litre başına nanomol: nmol/L
Kaynaklar: The Guardian, TASS, NBC News
