Nobel Ödülleri’nin kazananları bu hafta belli olacak

İnsanlığa katkıda bulunan kişi ve kuruluşlara 1901’den beri verilen Nobel Ödülleri, 2024 yılı kazananlarını ekim ayının ikinci haftasında duyuracak.

Nobel Ödülleri
Nobel Ödülleri

Bu yılın Nobel Ödülleri ekim ayının ikinci haftasında sahibini bulmaya hazırlanıyor. Nobel Ödülleri, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından fizik, kimya, edebiyat, barış, tıp ve ekonomi gibi altı farklı alanda en başarılı kişi veya kuruluşlara veriliyor.

Nobel Ekonomi Ödülü 1968’de başladı

Ekonomi Ödülü, 1968 yılında İsveç Merkez Bankası tarafından Alfred Nobel’in anısına ekonomi alanında verilmeye başlandı. Bu ödül, ilk kez 1969’da sahibini buldu. Her yıl ekim ayında açıklanan ödüller, Alfred Nobel’in öldüğü 10 Aralık’ta düzenlenen törenle sahiplerine teslim ediliyor. Ödüller, yıl boyunca “insanlığa en büyük faydayı sağlayan” kişilere veriliyor.

Fizik, kimya, tıp, edebiyat ve ekonomi ödülleri, İsveç’in başkenti Stockholm’de, Nobel Barış Ödülü ise Norveç’in başkenti Oslo’da sahiplerine takdim ediliyor. Ödüller, 1901’den bu yana bazı yıllarda, özellikle Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında verilmedi. 2020 ve 2021’deki törenler ise koronavirüs salgını nedeniyle iptal oldu.

Kurallara göre herhangi bir kategorideki ödülü o yıl kimse hak etmiyorsa ödül verilmiyor. Para ödülü bir sonraki yıla aktarılıyor.

Nobel Ödülleri’nin tarihi ve cinsiyet dağılımı

Tarih boyunca çeşitli kategorilerde toplam 970 ödül verildi. Bu ödüllerin çoğu erkekler tarafından kazanıldı; 905 ödül erkeklere, 65 ödül ise kadınlara verildi. 1901’den 2023’e kadar Nobel Barış Ödülü’nü toplam 19 kadın, 92 erkek ve 30 kuruluş aldı. Ekonomi dalında ise kadınlar, yalnızca üç ödülle 90 ödül alan erkeklerin çok gerisinde.

Birden fazla kez ödül alanlar

Ödüllere birden fazla kez layık görülen isimler de bulunuyor. Frederick Sanger, John Bardeen, Karl Barry Sharpless, Linus Pauling ve Marie Curie, tarihte iki kez Nobel Ödülü kazanan beş kişi arasında yer alıyor. Farklı dallarda verilen ödüller, bazen birden fazla kişiye de veriliyor. Tıp dalında verilen ödüllerin yüzde 65’i birden fazla kişiye gitti. Bu, tıp dalını tarihte en çok birden fazla kişiye giden ödüllerin bulunduğu kategori yapıyor.

Nobel kazananlarının yaş ortalaması 58

Nobel Ödülleri’ni kazananların ortalama yaşı 58. Ancak, 1901’den bu yana pek çok yaş grubundan yüzlerce kişi ödüle layık oldu. Ödüllerin tarihteki en genç kazananı, 2014 Barış Ödülü’nü alan Pakistanlı aktivist Malala Yousafzai. Yousafzai, çocukların eğitim hakkını savunarak ödülü aldığı dönemde 17 yaşındaydı. Ayrıca ödüllerin en genç sahibi ise 1915’te babası William Bragg ile birlikte X-ışınlarını kullanarak kristal yapıları analiz ettiği için 25 yaşında Fizik Ödülü’nü kazanan Lawrence Bragg. Ödüllerin en yaşlı sahibi ise 2019 yılında 97 yaşındayken Kimya Ödülü’nü kazanan John Goodenough. Goodenough, ödülü geliştirdiği lityum-iyon piller için aldı.

Ünlü Nobel kazananları

Ödülü kazananlar arasında dünyaca ünlü bilim insanları ve edebiyatçılar yer almaktadır. Fizik kategorisinde 1903 yılında ödülü kazanan ilk kadın olan Marie Curie oldu. Curie, radyumu bulmuş ve 1911 yılında Kimya Ödülü’nü kazanmıştır. Ayrıca Curie’nin radyasyonla ilgili keşifleri tıp alanında önemli katkılar sağladı. Curie’nin geliştirdiği taşınabilir röntgen cihazları, Birinci Dünya Savaşı sırasında cephedeki askerlerin tedavisinde yer aldı.

Albert Einstein, görelilik teorisini ve kuantum mekaniğini geliştiren çalışmaları nedeniyle 1921’de Fizik Ödülü’ne layık oldu. Ayrıca Fransız yazar ve filozof Jean-Paul Sartre 1964’te Edebiyat Ödülü’nü kazandı. Ancak politik konumuna zarar vereceğini düşündüğü için bu ödülü reddetti. Martin Luther King, 1964’te henüz 35 yaşındayken, Afro-Amerikan halkının sivil hakları için şiddet içermeyen mücadelesi nedeniyle Barış Ödülü’nü kazandı. Eski ABD Başkanı Barack Obama da uluslararası diplomasiyi ve halklar arasındaki işbirliğini güçlendirmeye yönelik çabaları nedeniyle 2009’da Barış Ödülü’nü aldı.

Ödülü kazanan Türkler

Bugüne kadar Nobel ödülünü kazanan iki Türk var. Yazar Orhan Pamuk, “Kırmızı Saçlı Kadın” eseriyle 2006 Edebiyat Ödülü’nü kazandı. Pamuk’un eserleri, 100’ü aşkın ülkeye gitti ve 60’dan fazla dilde okurlara ulaştı. Türk bilim insanı Aziz Sancar ise 2015’te DNA onarımı ile ilgili çalışmaları nedeniyle Tomas Lindahl ve Paul Modrich ile birlikte kimya dalında ödüle layık oldu.

Bize destek olun

Medyascope sizlerin sayesinde bağımsızlığını koruyor, sizlerin desteğiyle 50’den fazla çalışanı ile, Türkiye ve dünyada olup bitenleri sizlere aktarabiliyor. 

Bilgiye erişim ücretsiz olmalı. Bilgiye erişim eşit olmalı. Haberlerimiz herkese ulaşmalı. Bu yüzden bugün, Medyascope’a destek olmak için doğru zaman. İster az ister çok, her katkınız bizim için çok değerli. Bize destek olun, sizinle güçlenelim.