Özgür gazeteciliğe destek olun
Search
Close this search box.

NASA’nın MOXIE aracı Mars’ta oksijen üretti – Dr. Umut Yıldız: “MOXIE saatte en fazla 10 gram oksijen üretme kapasitesine sahip, 10 gram da bir astronotu yaklaşık 20 dakika idare edecek”

Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi (NASA), Mars’la ilgili adımlarına bir yenisini ekledi ve uzun vadede Kızıl Gezegen’in kolonileştirilmesinin önünü açabilecek bir gelişme kaydetti. Mars Oksijen Yerinde Kaynak Kullanımı Deneyi (MOXIE) adı verilen cihaz, ilk oksijenini üretmek için Mars atmosferinden karbondioksiti çekti. Araç, bir astronotu 10 dakika sağlıklı tutmaya yetecek 5 gram oksijen üretti. NASA’da görev yapan astrofizikçi Dr. Umut Yıldız bu önemli gelişmeyi Medyascope yayınında anlattı.

Yaşam izlerini aramakla görevli Perseverance keşif aracı ile Mars’a gönderilen MOXIE cihazı, Kızıl Gezegen’deki atmosferden karbondioksiti çekip saf, içe çekilebilir oksijen üretmeyi başardı. Miktar küçük olsa da bu başarı, diğer bir gezegen ortamında, doğrudan insan kullanımı için doğal kaynak elde edilen ilk deneysel girişim olma özelliği taşıyor. Saatte 10 grama kadar oksijen üretmek üzere tasarlanan MOXIE’nin gelecek iki yılda farklı koşullarda ve hızda en az dokuz kez daha kullanılması planlanıyor.

Perseverance aracının iniş yaptığı günden beri pek çok şeyi başardığını söyleyen astrofizikçi Dr. Umut Yıldız, “Perseverance’ın 18 Şubat’ta Mars’a iniş yapmasının ardından şu anda yaklaşık 60 gün geçti. Zaman çok hızlı ilerliyor, inişi çok heyecanlı takip etmiştik ama iki ay nasıl geçti farkında değiliz. İşin güzel tarafı kendinden beklenen birçok deneyi şu anda neredeyse tam gaz yapmaya devam ediyor. Her geçen gün yepyeni haberler geliyor işin güzel  tarafı da güzel haberlere daha çok alışmaya başladık” dedi.

NASA’nın Perseverance Mars gezgini aracının konsept çizimi.

“Perseverence’ın ana amacı Mars’ta yaşama dair iz bulmak ama aynı anda çok farklı deneyler yapıyor”

Perseverance aracının oksijen üretmek dışında pek çok farklı misyonu da yerine getirebildiğini belirten Dr. Umut Yıldız, şöyle devam etti: “Perseverance jip büyüklüğünde bir robot rover. İçinde o kadar çok deney düzeneği var ki her ne kadar ana amacı Mars’ta yaşama dair iz bulmak olsa da aynı anda yanında belli bilim enstrümanları götürdü ve çok farklı deneyler yapıyor. Mars’ta ilk defa yapılan testler de olacak. Bulunduğu bölgede standart yapması gereken işler var; toprağı kazmak, taşları incelemek ve meteoroloji istasyonu ile beraber çevredeki, o bölgedeki hava olaylarının bilgisini almak, bunlar rutin işler ama ilk defa denenen testler de var. Mesela helikopter testi olsun, mikrofon testi olsun, ilk yüksek çözünürlüklü zoomlu kamera olsun, numune toplama tüpleri olsun… Yüzey altı radarı da var. Bununla belki toprak altında su varsa tespit edebileceğiz. Bununla alakalı henüz herhangi bir şey duymadık.“

Dr. Umut Yıldız

“MOXIE saatte en fazla 10 gram oksijen üretme kapasitesine sahip. 10 gram da bir astronotu yaklaşık 20 dakika idare edecek”

Dr. Yıldız, MOXIE’nin Mars’ta nasıl oksijen ürettiğini şu sözlerle açıkladı:

“Mars’ta ilk defa oksijen üretim ilginç bir olay, önemli bir olay. Bu demo amaçlı gönderilen bir araç. Ondan çok büyük beklentiler yok. Çalışırsa çok mükemmel olacaktı ama ana amaç bu değildi. Bütün misyonun amacı bu değildi. İlk defa Mars’ın atmosferinden bizim de kullanabileceğimiz bir oksijen üretilip üretilemeyeceğini anlamak istiyorduk. Mars’ın atmosferinde yüzde 96 karbondioksit var. Yani bir tane C var iki tane de O var. Co2. MOXIE’nin yaptığı şey bir elektrokimyasal tepkime yaratmak. Hatta o kadar çok ısınıyor ki sıcaklık 800 santigrat dereceye kadar çkıkyor. Bu tepkimeyle beraber oksijeni ayırt ediyor. Yani Co2’deki O’yu çekiyor, Co’yu yani karbonmonoksiti havaya geri salıyor. 

Şimdi tabii şöyle düşünebilirsiniz, ‘İnsanlık Mars’a gider gitmez, Mars’ın atmosferine de karbonmonoksit mi salıyor’ diye bakabilirsiniz. Yani evet, bir nevi biz gezegenimizde de aynı şeyi yapıyoruz. Fabrikalarla sürekli karbonmonoksit üretiyoruz ve kendi atmosferimizi kirletip ısındırıyoruz. İnsanlık da Mars’a gittikten sonra orada bir yaşam oluşturabilmek için böyle bir şey yapmak zorunda kalacak. Ama şöyle söyleyelim şimdilik bu çok küçük bir olay. Çok fark edilecek bir durum değil. Şu anda sadece bir deney yapılıyor. Deney bittikten sonra bütün gazlar atmosfere geri salınıyor. Yani oksijen gazı da direkt salınıyor, karbonmonoksit de salınıyor. Şu an itibariyle Mars’a herhangi bir zarar verdiğimiz olay yok. 

Olayı şöyle açıklayalım. Geçen 20 Nisan’da ilk MOXIE deneyi yapıldı ilk defa çalıştırıldı ve başarılı olduğuna dair hemen bilgiler geldi. Çok az oksijen üretiyor. Saatte en fazla 10 gram oksijen üretme kapasitesine sahip. 10 gram da bir astronotu yaklaşık 20 dakika falan idare eder. Yani şimdilik aşırı verimsiz bir araç. Bir astronotu yaşatamayacak şu anda, bir astronotu göndereceksiniz yanında MOXIE’yi göndermiyorsunuz şu an itibariyle. İleride boyutu artırılabilir bu şekilde kalmaz büyük ihtimalle.”

“Şu anda Mars’ta koloni kurma durumunda değiliz. İnsanların aynı eskiden Ay’a gittikleri gibi gitmesini ve geri gelmesini planlıyoruz”

Şu anda Mars’ta koloni kurulmasının söz konusu olmadığını aktaran Umut Yıldız, “Bizler için ya da Mars’a gidecek insanlar için nefes almaları çok önemli. Ama esas önemli çok daha başka bir durum var. Onların geri dönebilmeleri. Astronotu orada yaşatmaya çalışıyorsunuz, evet güzel ama durum ‘İnsanlar Mars’a gitsin oralarda yaşasın’ durumu değil şu an itibariyle. Koloni kurma durumunda değiliz. İnsanlar gidecek aynı eskiden Ay’a gittikleri gibi ve onların geri gelmesini planlıyoruz. Burada şöyle bir durum var. Mars’tan geri dönecek insanların roketlerini çalıştırabilmek için de sizin oksijen tankına ihtiyacınız var. Bir roketin çalışması için ne gerekiyor? Yakıt. Ya da ateşin yanabilmesi için bir üçgen öğrenmiştik ilkokulda. Yanıcı, yakıcı ve oksijen gerekiyordu. Bir roket yakıtınız var. Roket yakıtını yakabilmeniz için oksijene ihtiyacınız var” diye konuştu.

“Mars’a ilk gidecek insanlar tahminen dört kişi olacak, geri dönebilmeleri için MOXIE’nin yaklaşık 200 katı daha büyük bir araca ihtiyaç var”

Mars’a yapılabilecek olası bir seyahatte dört astronotun olmasının planlandığını belirten Yıldız, astronotların geri dönebilmeleri için MOXIE’nin şu an ürettiğinden katbekat fazla oksijen gerektiğini belirtti. Yıldız sözlerini şöyle sürdürdü: “Sizin bu dört kişiyi Mars’a indirdikten sonra yeniden yukarıya fırlatabilmeniz için – ki Mars’ın kütle çekimi Dünya’nın üçte biri- yine güçlü roketlere ihtiyacınız var. Öyle Ay’daki gibi değil, o sanki pıt diye yukarı çıkmıştı ama Mars’taki durum öyle değil. Mars’ta daha güçlü roketlere ihtiyacınız var. Ve sizin de bu özellikle o dört kişiyi yukarı kaldıracak roket için yapılan hesaplara göre, yaklaşık olarak 7 tonluk yakıta ihtiyacınız var ve o roket yakıtını yakabilmek için de 25 tonluk oksijene ihtiyacınız var. Örneğin Perseverance 1 tonluk bir araç. İnişi ne kadar heyecan yarattı. Düşünün, 25 tonluk bir şeyi aşağı indireceksiniz. Onun için birçok lojistik roketleri gitmek zorunda, insanlar ilk defa gitmeden önce. Önceden birçok roket gidecek, parçaları bırakacak hatta gerçekten robot halinde olacaklar ise kendi halinde orada küçük bir köyü insanlar gitmeden kurmaları isteniyor.  Bu 25 tonu aşağı indirmenizden öte Dünya’dan yukarı kaldırmanız da çok pahalıya patlayan bir olay.  Zaten Dünya’da da benzer şekilde oksijen yakıyorsunuz, kenarda aynı şekilde tutmak istiyorsunuz ve yine hesaplara göre yaklaşık olarak o Mars’taki insanların geri dönebilmesi için MOXIE’nin yaklaşık 200 katı daha büyük bir araca ihtiyaç var. Bu da yaklaşık bir tonluk araca tekabül ediyor. Yani yine Perseverance kadarlık bir araca tekabül ediyor. Büyüklük olarak aynı olmayabilir ama ağırlık olarak böyle bir şeye tekabül ediyor. Kısacası bayağı önemli. İnsanlığın oraya gitmesi ve oradan geri dönebilmesi için çok önemli bir araç. Bir devrim bugün.”

“Perseverance yakında Jezero Krateri’ndeki nehre ilerlemeye başlayacak, şanslıysak orada yaşama dair iz bulma ihtimalimiz var”

Perseverance’ın ilerleyen günlerde Jezero Krateri çevresinde araştırmalara başlayacağını aktaran Yıldız, şanslı olmaları halinde bölgede yaşam izleri bulma ihtimallerinin olduğunu söyledi ve “Mars’ta Perseverance önümüzdeki iki haftalık helikopter testleri bittikten sonra ve bundan sonra üç test daha kaldı bu testler de bittikten sonra, Mars’ta yoluna devam edecek. Jezero Krateri’ne dikkatli baktıysanız orada bir nehir var. O nehrin tam deltasına, nehir ile gölün birleştiği deltaya iniş yapmıştı. Nehre doğru ilerlemeye başlayacak. Eğer her şey yolunda gider ve şanslıysak orada bir yaşama dair iz bulabilme ihtimalimiz var. Bulursak mükemmel olacak. Giderken aynı zamanda deney tüpleri taşıyor yanında. Eğer yaşama dair iz bulursa, ilginç bazı kaya parçaları, toz parçaları ya da farklı materyaller gibi kimyasal bir şey bulursa o deney tüplerinin içine koyacak. Daha sonra başka bir Mars misyonuyla tam o noktaya indirilecek ve o deney tüpleri alınıp Dünya’ya geri getirilecek. Şimdilik planlar bunlar” dedi.

Ingenuity helikopterinin havalanma anı / NASA

Ingenuity ikinci kez Mars’ta havalandı

Öte yandan; başka bir gezegende uçurulan ilk hava aracı olan Ingenuity, dün (22 Nisan) Mars’ta ikinci kez havalandı. Bu önemli gelişmeyi de yorumlayan Dr. Umut Yıldız, helikopterin iki testi de başarıyla tamamladığını ve Mars’ta bir helikopterin nasıl çalışıp çalışmayacağına dair her şeyi rahatlıkla öğrendiklerini söyleyerek şunları aktardı;

“Ingenuity çok basit. İnsanlık dünya dışında herhangi bir gezegende bir hava aracı çalıştırmak istiyor. Bunu nerede yapabilirsiniz, şu an itibariyle en yakın yapabileceğimiz yer Mars. Ay’da böyle bir şey yapamazsınız çünkü adı üstünde Ay’da atmosfer yok. Helikopter çalıştırmanız mümkün değil. Oraya gidince çok daha farklı şeyler çalıştırılacak büyük ihtimalle. Onun için en önemlisi Mars’taki atmosfer, kütle çekim koşullarında bir hava aracı çalıştırabilir miyiz, çalıştıramaz mıyız, bunu bilmek istiyorduk. Bir hafta da vakit kaybetti küçük bir arıza çıktı. Arızadan dolayı hazırlık testleri başarılı olmamıştı. Sonradan yazılım güncellemesi yaptılar ve başarılı oldu. 

Geçen gün de ilk testini yaptı. Gerçekten de nefesler tutuldu, insanlık gerçekten bunu yapabilecek mi çok merak ediliyordu. Onun için her şey durduruldu. İlk testinde Perseverance onun 60 metre uzağına park etti. Helikopter için küçük, havaalanı gibi bir şey yapıldı. Yani ‘airfield’ kelimesi kullanılıyor her ne kadar bir havaalanı olmasa da. Oraya bırakıldı ve oradan yukarı kalktı. Perseverance da uzaktan onu izledi. Hatta şöyle durumlar vardı, dediler ki kamerayı olduğu gibi tutalım, yerden yükseldikten sonra da bütün uçuşu tek bir kamera içerisinde görelim. Çünkü zoom yapmak isteseniz ayrı bir risk. Elektrik harcayacaksınız, Rover’da elektrik harcayacaksınız. Dün ikinci test de bitti. Başarıyla gerçekleştirildi. İkinci testte zoom da kullanıldı. Bunun içinde halkın büyük bir baskısı da var mühendislerin üzerinde. Çünkü herkes ‘Mars’ta helikopter çalışmasını bekliyoruz’ diyor. Ve bir kere bile çalışsın ondan sonra zorlu şeylere geçelim istiyorlar. Hiç risk almadan sadece 3 metre yukarı kalksın sonra aşağı insin denmişti.

İkinci testte beş metre kalktılar. O da 22 Nisan itibariyle gerçekleşti. Yukarı 5 metre kalktı ondan sonra 2 metre de yatay gitti. Kısacası şu anda Mars’ta bir helikopterin nasıl çalışacağını ya da çalışıp çalışmayacağına dair her şeyi rahatlıkla öğrenmiş durumdayız. Şu an henüz gelecekte tam büyük bir helikopter projesi yok. Ama projeler başlamış durumda diyebiliriz. Bunun hakkında bir şeyler düşünmeye başlanmış denilebilir.”

Bize destek olun

Medyascope sizlerin sayesinde bağımsızlığını koruyor, sizlerin desteğiyle 50’den fazla çalışanı ile, Türkiye ve dünyada olup bitenleri sizlere aktarabiliyor. 

Bilgiye erişim ücretsiz olmalı. Bilgiye erişim eşit olmalı. Haberlerimiz herkese ulaşmalı. Bu yüzden bugün, Medyascope’a destek olmak için doğru zaman. İster az ister çok, her katkınız bizim için çok değerli. Bize destek olun, sizinle güçlenelim.