Türkiye, dünyanın en büyük 50 ekonomisi içinde, milli gelirine oranla salgın döneminde halkına en fazla maddi destek veren 44. ülke durumunda

Dünya genelinde birçok ülke koronavirüsün yayılma hızını azaltmak ve salgını kontrol altına almak için çeşitli tedbirler alıyor. Ancak bazı işyerlerinin kapatılması ve insan hareketliliğinin azalması ekonomik açıdan büyük sorunlara yol açıyor. Bu doğrultuda ülkelerin büyük kısmı, salgınla mücadele kapsamında alınan önlemler nedeniyle mağdur olan vatandaşlarına yönelik maddi destek paketleri açıklıyor. Milli gelire oranla halkına en yüksek düzeyde maddi destek veren ülkelerin başında Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Japonya ve Birleşik Krallık geliyor. Türkiye ise milli gelir açısından yapılan yardım miktarına bakıldığında ilk 20 ekonomi arasında 19., ilk 50 ekonomi arasında ise 44. sırada yer alıyor. 

Koronavirüs salgını bir yıldan uzun zamandır etkili olmaya devam ederken küresel ekonomiye de ağır darbe vurdu. Şu ana kadar dünya genelinde yaklaşık 3 milyon 500 bin insan koronavirüs nedeniyle hayatını kaybetti. Salgın nedeniyle birçok makroekonomik göstergede dramatik düşüşler yaşanıyor. Dünya Bankası’nın ağırlıklı olarak 2019 yılı verileri üzerinden hazırladığı sıralamada gayri safi yurtiçi hasılası (GSYH) en yüksek 19. ülke olan Türkiye, Uluslararası Para Fonu’nun (IMF) nisan ayında yayımlanan raporundaki verilere göre, en büyük 50 ekonomi arasında GSYH’ye oranla en çok nakdi yardım yapan 44. ülke. 

Türkiye’nin yaptığı ekonomik yardım miktarı, milli gelirinin yüzde 2’sinin altında

IMF’nin geçen ay yayımladığı ve Ocak 2020 ile 17 Mart 2021 tarihleri arasındaki verileri değerlendirerek hazırladığı rapora göre, Türkiye’nin sağlık sektörüne verdiği destekler, vergi indirimleri ve vazgeçilen gelirlerle beraber şu ana kadar yaptığı maddi desteklerin tümü yaklaşık 13,5 milyar dolar. Bu miktar Türkiye’nin GSYH’sinin yüzde 1,88’ine tekabül ediyor.

Türkiye, IMF raporuna göre milli gelirinin yüzde 2,5’inden azını salgın yardımlarına ayıran ülkeler kategorisinde yer alıyor. IMF’nin hazırladığı haritada dünyanın en büyük 20 ekonomisi arasında Suudi Arabistan ve Meksika ile birlikte bu kategoride yer alan üç ülkeden biri olan Türkiye yalnızca Meksika’yı geride bırakabildi. 

Türkiye, Senegal, Kenya, Özbekistan gibi ülkelerin gerisinde

Aynı istatistiğe göre Türkiye, dünyanın en büyük 50 ekonomisi arasında yalnızca altı ülkeyi geride bırakarak milli gelirine göre en fazla yardım yapan 44. ülke durumunda. Bunun yanı sıra Etiyopya, Gana, Honduras, Kenya, Senegal, Zambiya ve Özbekistan gibi düşük gelirli ülkeler kategorisinde yer alan ülkelerin de gerisinde yer alıyor. En büyük 20 ekonomi arasında milli gelirine oranla en fazla yardım yapan ülke ABD. ABD’yi Birleşik Krallık, Japonya ve Avustralya takip ediyor.

Açıklanan ilk önlem: “Biz bize yeteriz”

Türkiye’de ilk koronavirüs vakasının tespit edilmesinin ardından bir dizi önlem açıklanmıştı. Yardımlara ilişkin ilk açıklama, 30 Mart 2020 tarihinde Cumhurbaşkanı ve Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan gelmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan o gün yaptığı açıklamada, “Biz bize yeteriz Türkiyem” sloganıyla bir “milli dayanışma kampanyası” başlatıldığını belirterek vatandaşlara bağışları için bir banka hesap numarası (IBAN) vermiş ve kampanyayı yedi aylık maaşını bağışlayarak başlattığını duyurmuştu. 

2020 sonunda yapılan yardım miktarı yaklaşık 45 milyar TL

Devamındaki süreçte Türkiye’de maddi yardım açısından farklı adımlar da atıldı. İşyeri kira olan esnafa büyükşehirlerde aylık 750 TL, küçük şehirlerde ise 500 TL yardım yapıldı. İşyeri kiralama hizmetlerindeki KDV oranları 1 Haziran 2021’e kadar yüzde 18’den yüzde 8’e indirildi. Erdoğan, 14 Aralık 2020 tarihinde yaptığı konuşmada şunları söylemişti: ”Salgının ülkemizde görülmeye başladığı günden itibaren tüm vatandaşlarımızla birlikte esnafımızın, tüccarımızın, iş insanlarımızın yanında olduk. ‘Sosyal Koruma Kalkanı’ başlığı altında verdiğimiz karşılıksız nakit desteklerinin tutarı 45 milyar lirayı buldu.” 

Türkiye’deki bazı vergilerde indirime gidilmesinin yanı sıra borç ertelemesi ve düşük faizli kredi uygulamaları da hayata geçirildi. 29 Nisan 2021 tarihinde tam kapanma uygulamasına gidilirken herhangi bir maddi destek açıklanmamıştı. Erdoğan, son olarak geçen pazartesi günü (17 Mayıs) yapılan kabine toplantısının ardından esnafa yönelik iki grup halinde yardım yapılacağını belirtirken salgın dönemindeki maddi yardımları şöyle sıraladı:

“Salgın başından beri 661 milyar liralık kaynağı insanımızın emrine vermiş olduk”

“Her kesimden ihtiyaç sahibi vatandaşımıza çeşitli kalemlerde hibe ödemeleri yaptık. Sadece merkezi yönetim bütçesinden yaptığımız harcamalar şimdiden 79 milyar TL’ye ulaştı. Bu rakam yıl sonunda 104 milyar lirayı bulacak. Esnafımıza verdiğimiz kira ve ciro desteğinden 1 milyon 200 bin vatandaşımız yararlandı. Vergi indirimleriyle yani devletin 26 milyar lirayı bulan alacağından vazgeçerek pek çok sektöre destek olduk. Kısa çalışma ödeneğinden 3 milyon 768 bin, işsizlik ödeneğinden 1 milyonun üzerinde, nakdi ücret desteğinden de 2 milyon 806 bin vatandaşımız faydalanmıştır. Bu desteklerin tutarı şimdiden 55 milyar lirayı bulmuş, haziran sonunda 67 milyara ulaşacaktır. Sosyal destek programlarıyla 5 milyonun üzerinde haneye çeşitli defalar doğrudan nakit yardımı yaptık. Merkezi yönetim bütçesiyle birlikte tüm bu nakdi ödemelerin tutarı şimdiden 134 milyar lira olarak gerçekleşirken bu rakam haziran sonunda 181 milyar lirayı bulacaktır. Böylece salgın başından beri 661 milyar liralık kaynağı insanımızın emrine vermiş olduk.”

Türkiye’de yapılan maddi yardımlar nakdi ücret desteği, kısa çalışma ödeneği, işsizlik ödeneği ve normalleşme desteği gibi kategoriler altında uygulanıyor. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın bir ay önce yaptığı açıklamaya göre, “Sosyal Koruma Kalkanı” kapsamında vatandaşlara verilen destek 60 milyar TL’yi geçti.

Yardımlar GSYH’nin ne kadarına eşit?

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı verilere göre Türkiye’nin 2020 yılındaki gayri safi yurtiçi hasılası 5 trilyon 47 milyar 909 milyon TL oldu. Bu da 717 milyar 49 ABD Doları’na denk geliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son olarak açıkladığı nakdi yardım paketinde belirtilen 134 milyar TL’lik destek verildiğinde 2020 yılı GSYH’ya oranla Türkiye’nin yaptığı yardımın GSYH’ya oranı yüzde 2,65 olacak. Erdoğan bu yardımın haziran sonuna kadar 181 milyar TL’yi bulacağını belirtirken bu durumda da yapılan yardım miktarının GSYH’nin içindeki oranı yüzde 3,58’i bulacak. 

En çok yardım yapan ülke ABD oldu

Salgın döneminde vatandaşlarına en büyük maddi yardımı yapan ülke ABD oldu. ABD’de 27 Mart 2020 tarihinde, koronavirüs salgınıyla mücadele kapsamında çıkartılan CARES yasası ile 2,3 trilyon dolarlık bir paket Kongre’den geçirildi. 21 Aralık 2020 tarihinde ise 900 milyar dolarlık ekonomik yardım paketi uygulanmaya başlamıştı. Bu paket 600 milyar dolar teşvik ödemesi, 300 milyar dolar da işsizler için doğrudan ödemeyi kapsıyordu. 2020 yılı sonu itibarıyla yapılan maddi yardım miktarı yaklaşık 4 trilyon doları bulmuştu.

ABD’nin yaptığı yardım miktarı Çin ve Japonya hariç tüm ülkelerin yıllık gelirinden yüksek

Son olarak ABD Başkanı Joe Biden 1,9 trilyon dolarlık bir teşvik paketi imzaladı. Teşvik paketi kapsamında ailelere toplam 1 trilyon dolar yardım yapılırken tüm ABD vatandaşlarına kişi başı 1400 dolar veriliyor. Konut, gıda ve sağlık yardımının yanında çocuklu ailelere vergi indirimi de yapılıyor. ABD’deki destekler genelde işsizlere doğrudan nakit yardımı, işsizlik maaşını yükseltmek ve koronavirüse yakalanıp işe gidemeyenlerin zararlarını karşılamak üzerine yoğunlaştı. IMF’nin verilerine göre ABD şu ana kadar vatandaşlarına 5 trilyon 328 milyar dolarlık maddi yardım yaptı. Bu miktar ABD’nin milli gelirinin yaklaşık yüzde 25’ini oluştururken Çin ve Japonya dışındaki bütün ülkelerin yıllık gelirlerinden daha yüksek. 

Yapılan maddi yardımların milli gelire oranlarına bakıldığında ise ABD’yi Yeni Zelanda takip ediyor. Singapur, Hong Kong ve Avusturya gibi ülkeler de milli gelirlerinin yüzde 10’undan fazlasını salgınla mücadeleye ayırdı.

ABD’den sonra en büyük maddi yardımı Japonya yaptı

801 milyar dolar ile ABD’den sonraki en büyük harcamayı yapan Japonya’da salgından etkilenen her bireye nakit yardımı yapıldı. Vatandaşlarına yaklaşık 100 milyar dolarlık bütçe ayıran Fransa’da yardımlar daha çok işini kaybedenlere gelir desteği ve küçük işletmelerin borçlarını erteleme şeklinde uygulandı.  

Milli gelirinin yaklaşık yüzde 16,2’sini halkına ayıran İngiltere’de ise gelir desteği planı ağırlıklı olarak ücretsiz izinler üzerinden yapılırken bazı çalışanların maaşlarının yarısından fazlası devlet tarafından karşılandı. Ayrıca sadece paket servis hizmetiyle sınırlandırılan kafe ve restoranların daha fazla sipariş alabilmesi için 2020 yılının Ağustos ayı boyunca uygulanan yüzde 50’lik indirimi de İngiliz hükümeti karşılamıştı.

Halkına en fazla yardımda bulunan beşinci ülke olan Almanya’da ise teşvik paketleri kapsamında vergi oranları düşürülürken şubat ayında ailelere her çocuk için önceden verilmeye başlanan 300 euroluk yardımın yanı sıra bir kereye mahsus 150 euro ödeme yapıldı. Ayrıca sanatçılara destek için de bütçeden 2 milyar euro ayrıldı.