Depremin yıkıcı etkilerinin boyutları henüz belli değil ancak depremin ekonomisi şekilleniyor. AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan başta olmak üzere, iktidar mensupları yapılacak yardımları, başlayacak inşaatları, henüz enkazı kaldırılmayan binaların nasıl yeniden inşa edileceğini anlatıyor. Türkiye’de en çok can kaybına yol açan depremler için, bir yardım kampanyası düzenlendi ve 115 milyar TL toplandı. Bu yardımın 69 milyar lirası dört kamu bankasından geldi. Toplanan bağışların AKP’nin seçim kampanyası finansmanı için kullanılabileceği tartışılıyor.
Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve 11 ili etkileyen iki büyük deprem, Türkiye tarihinin en çok can kaybına yol açan depremi oldu. Depremlerde en az 44 bin kişi hayatını kaybederken, 108 bin 68 kişi yaralandı. Artçı depremlerin sayısı dokuz bine yaklaşırken, 20 Şubat’ta Hatay’da meydana gelen 6,4 ve 5,8 büyüklüğündeki depremlerle yıkım daha da arttı.
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) depremde 18 bin 200 binanın yıkıldığını açıkladı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın hasar tespit çalışmaları yaptığı 1 milyon 250 bin binadan 164 bin 321 binanın yıkık, acil yıkılacak ve ağır hasarlı olarak kayda geçti.
“Dünya rekoru” kırılan bağış kampanyası
Kahramanmaraş merkezli depremler için yapılan “Türkiye Tek Yürek” yardım kampanyası, 15 Şubat’ta Türkiye, Azerbaycan ve KKTC’de 213 televizyon kanalı ve 562 radyoda canlı yayınlandı. Programda 115 milyar 146 milyon 528 bin TL yardım toplandı. Toplanan yardımların yüzde 75’ine tekabül eden 86 milyar TL’si kamu kurumlarından yapıldı.
Kampanya eleştirilerin odağında
Kampanya için en yüksek bağışı, 30 milyar TL ile Merkez Bankası (MB) yaptı. MB’nin yasal olarak nisan ayında Hazine’ye aktarması gereken kârlarından bu bağışın yapıldığını açıklayan MB Başkanı Şahap Kavcıoğlu, “Eğer bu parayı Hazine’ye aktarsaydık, Hazine başka bir alanda kullanabilirdi. Biz bu payı direkt olarak deprem bölgesine tahsis ettik” diye konuştu.
Toplanan bağışlar ile “dünya rekoru” kırıldığı söylenirken, depremden kurtulanların çadır, tuvalet, ısınma, giyim gibi ihtiyaçları sürerken 10 gün boyunca beklendiği yönünde eleştiriler yapıldı.
Cengiz Holding’in 3 milyar TL’lik bağışına yatırım teşviğiyle cevap
Kamu kurumlarının milyar liralık, sendika başkanlarının milyon liralık bağışlarının yanı sıra, özel şirketlerin bağışlarının “yatırım teşviği” olarak geri döndüğü iddia edildi. Kampanya için 3 milyar TL bağışlayan Cengiz Holding’in şirketi Eti Alüminyum AŞ’nin Konya’da yapılacak yatırım projesi için sağlanacak yatırım teşviği 16 Şubat tarihli Resmi Gazete’de yayımlandı. Buna göre şirket, yüzde 100 vergi indirimi ve yüzde 85 yatırıma katkı oranı olmak üzere gümrük vergisi muafiyeti, KDV istisnası, KDV iadesi, vergi indirimi, azami tutar sınırı olmaksızın 10 yıl sigorta primi, işveren hissesi desteği, azami 75 milyon TL nitelikli personel desteği ve 200 milyon TL’yi aşmayacak enerji desteği gibi teşviklerden yararlanacak.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Kamu bankalarından yasal sınırın üzerinde bağışlar
Bankacılık Kanunu’nun 59.maddesine göre bankalar ve konsolide denetime tabi kuruluşların bir yılda yapacağı bağış miktarı, banka özkaynaklarının binde dördünü aşamıyor. 15 Şubat’ta yapılan yayında ise kamu bankaları, belirlenen yasal bağış sınırının çok üzerine çıktı. Bunun ardından, 17 Şubat tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile OHAL kapsamında, AFAD’a yapılacak bağışlar, ilgili sınırlamadan muaf tutuldu. Düzenlemenin, bankaların bağış tutarlarının sözlü olarak açıklamasından sonra gelmesi dikkat çekti.
Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), kamu bankalarının 2022 yılı sonunda konsolide özkaynaklarını paylaşıyor. Buna göre Ziraat Bankası’nın 214 milyar TL, Vakıfbank’ın 107 milyar TL ve Halkbank’ın 87 milyar TL tutarındaki özkaynaklarına göre yapabileceği bağış miktarları tabloda yer alıyor:
Üç kamu bankasının bağış tutarı 39 milyar TL oldu. Aralık 2022’de, Türkiye Varlık Fonu’nun (TVF) bu bankalar için toplamda 60 milyar TL’lik sermaye artırımı gerçekleştireceği gündeme gelmişti. TVF, Şubat 2022’de, üç banka için 48,6 milyar TL tutarında sermaye artırımı yapmıştı.
Bağışlar Erdoğan’ın seçim kampanyasını mı finanse edecek?
İYİ Parti Kalkınma Politikaları Başkanı Ümit Özlale, yardım kampanyasıyla 86 milyar TL’lik kamu kaynağının denetimli alandan denetimsiz alana geçtiğine işaret ederek, AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın seçim kampanyasını finanse etmek için kullanılabileceğini dikkat çekti. AFAD ve Kızılay’ın esnek ve “hesap vermez” bir harcama sistemi olduğunu vurgulayan Özlale, “Bu parayı takip etmek, bu çürümüş sistemde neredeyse imkânsız” dedi.
İbrahim Çanakcı: “Deprem konutları, enkazın hızla kaldırılması seçim zamanı kullanmak amacıyla yapılıyor”
DEVA Partisi Ekonomi ve Finans Politikaları Başkanı İbrahim Çanakcı, yardım paralarının başka amaçlarla değerlendirilebileceği konusunu Medyascope’a değerlendirdi. Bağış ve yardımları bir seçim finansmanında kullanmanın hukuken mümkün olmadığını vurgulayan Çanakcı, “Buradan seçim kampanyasının fiilen finanse edilmesi de etik olarak ve siyaseten çok sıkıntılı bir durum olur. Onun için böyle bir yola gidileceğini açıkçası beklemiyorum ve böyle bir şey olmasını da temenni etmiyorum” diye konuştu ve şunları söyledi:
“Ama tabii bu bağışlarla ve yardımlarla yapılacak deprem harcamaları var, yatırımlar var. Bunlara ilişkin açılışları, o törenleri zaten böyle bir seçim kampanyasının parçası olarak kullanmak, göstermek konusunda dikkatli olunmayacaktır. Zaten Cumhurbaşkanı, seçim kampanyası kapsamında illere, kamu kaynaklarıyla yapılan yatırımların açılışlarını yapıyor. Bunlar da aslında normalde olmaması gereken hususlar. Bu konulardaki yanlışlıklar devam eder ama buradaki paraların seçim kampanyası için kullanılması hukuken mümkün değil. Tabii o harcamalar, deprem konutları, enkazın hızla kaldırılması, bunlarla ilgili dikkat edilmesi gereken hususların göz ardı edilmesi, bunların hepsi seçim zamanı kullanmak amacıyla yapılıyor, orada herhangi bir tereddüt yok.”
Borsa depremin üçüncü gününde kapatıldı
Depremin olduğu gün Borsa’da çimento hisselerinin değerlenmesi dikkat çekerken, Borsa İstanbul’da, kaybın yüzde 9’a ulaştığı depremin üçüncü gününde işlemlerin durdurulmasına karar verildi. Borsa İstanbul, Pay Piyasası ile VİOP bünyesindeki pay ve pay endeksi türev pazarlarının beş işgünü kapatılmasına ve 8 Şubat’taki işlemlerin iptaline karar verilmişti. Beş günün ardından, Borsa İstanbul işlemlere yeniden açıldı.
İşlemlerin durdurulmasında geç kalındığı, hem küçük yatırımcının hem de deprem bölgesindeki insanların Borsa’daki kayıplardan etkilendiği yorumları yapılırken, 17 Ağustos 1999’da Borsa işlemlerinin bir haftalığına kapatılma kararının hızla alınması örnek gösteriliyor.
Depremin üçüncü gününde, Erdoğan’dan 10 bin TL açıklaması
Depremin üçüncü gününde, 8 Şubat’ta Kahramanmaraş’ta konuşan AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan, depremden etkilenen ailelere 10’ar bin TL verileceğini açıklamıştı. Maddi desteklerin içeriği ilerleyen günlerde genişledi. 14 Şubat’ta AFAD’da yapılan kabine toplantısının ardından yaptığı açıklamada, depremleri “istisnai tabiat olayı” olarak adlandıran Erdoğan, “Hiçbir mağdur ve mazlumu sahipsiz bırakmayacağız” dedi ve hane başı 10 bin TL dışında yapılacak yardımları da açıkladı.
Buna göre, oturulamaz hale gelen hane başına 15 bin TL taşınma ve 2 bin TL ila 5 bin TL arasında kira yardımı yapılacak. Erdoğan, depremde hayatını kaybedenlerin yakınlarına acil ihtiyaçları için 100 bin TL nakit desteği verileceğini söyledi ancak acil ihtiyaçlara açıklık getirilmedi. Erdoğan’ın açıklamalarının ardından, kesinleşmemiş hasar tespit verileri üzerinden alınan adres bilgileri dikkate alınarak yapılan 10 bin TL’lik ödemeler 16 Şubat itibariyle başlamıştı.
Enkazlarda yakınlarının cenazelerini arayanlar var, iş makineleri inşaatlara hazırlanıyor
Deprem bölgesindeki enkazlarda cenazelerin tamamına ulaşılabilmiş değil. İnsanlar yakınlarının kayıp olduğuna yönelik ilanlarla sosyal medyadan seslerini duyurmaya çalışırken, mart ayında inşaat faaliyetlerine başlanması için hazırlıklar yapılıyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, bugün “TOKİ eliyle Nurdağı ve İslahiye’de ilk etapta yapacağımız 855 konutumuz için ilk kazmayı vurduk” diyerek çalışmaları paylaştı.
Hatay AFAD İl Koordinasyon Merkezi’nde 20 Şubat’ta yaptığı açıklamada Erdoğan, mart ayında Hatay’da 40 bin 426, Kahramanmaraş’ta 45 bin 67, Adıyaman’da 25 bin 882, Gaziantep’te 18 bin 544, Malatya’da 44 bin 770, Osmaniye’de 9 bin 550, Diyarbakır’da 6 bin, Şanlıurfa’da 3 bin, Elazığ’da 3 bin 750, Adana’da 2 bin 500 ve Kilis’te ise 250 konutun inşasına başlayacaklarını söylemişti. Erdoğan, depremde yıkılan binaların yüzde 98’inin 1999 Marmara Depremi öncesinde yapıldığını söylemişti ancak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 10 ildeki binaların yüzde 51’i 2001 yılından sonra yapıldı.
Ölenlerin kredi borçları siliniyor, kalanların borçları erteleniyor
20 Şubat’ta yaptığı açıklamalarda depremden etkilenen illerdeki TOKİ taksitlerinin üç ay süreyle ertelendiğini belirten Erdoğan, borçların silinmesine ve ertelenmesine ilişkin şunları söylemişti:
“Ağır hasar gören il ve ilçelerde yaşayanların kredi borçları altı ay, bölgedeki diğer yerlerdeyse bir ay erteleniyor. Kamu bankalarımız, depremde vefat eden vatandaşlarımızın kredi borçlarını siliyor. İşyerleri, işletmeleri zarar gören 150 bin esnafımızın Halk Bankası’ndan kullandıkları Hazine destekli kredi ödemelerini altı ay süreyle erteledik. Ağır yıkımın yaşandığı bölgedeki 152 belediyemizin İller Bankası’na olan kredi ödemelerini üç ay erteledik. Depremin ülke genelindeki ekonomik faaliyetlere olumsuz etkisini önlemek amacıyla 250 milyarlık Kredi Garanti Fonu paketini 350 milyar liraya yükselttik.”
Mahfi Eğilmez depremin ekonomiye etkisini rakamlarla ortaya koydu
İktisatçı Mahfi Eğilmez, depremler nedeniyle ortaya çıkacak ekonomik tabloda, direkt kayıpları ve ekonominin genelinde meydana gelebilecek kayıpları inceledi. Eğilmez’in hesaplamalarına göre, enkaz kaldırma ve hafriyat, konut yapımı, konut onarımı, altyapı çalışmalarının maliyetleri 46,2 milyar dolar düzeyinde olacak. Depremden kurtulan ailelere yapılacak nakdi ödemelerle kira yardımları ve yakınlarını kaybedenlere yapılacak nakdi ödemeler 2,5 milyar doları bulacak. Böylece depremin direkt maliyeti 48,7 milyar dolar olacak.
Kampanya ile toplanan bağışlardan kamu kesiminin bağışları çıkarıldığında, özel kesimin 30 milyar TL bağışının ve 27 milyar TL DASK mevcudunun 3 milyar dolar ettiğini gösteren Eğilmez, mevcut gerçek imkanın bu tutar olduğunu belirtti. Bu durumda depremin direkt maliyetini karşılamak için gereken finansman tutarı 45,7 milyar dolar oluyor.
Depremden etkilenen illerin, 2022 verilerine göre 808 milyar dolarlık gayri safi yurtiçi hasıladaki (GSYH) payının yüzde 9,3 (75 milyar dolar) olduğunu ortaya koyan Eğilmez, 2023 GSYH’daki kaybın 21 milyar dolar civarında, ihracat geliri kaybının ise 7 milyar dolar olacağını paylaştı. Eğilmez, deprem bölgesinde yaklaşık 300 bin kişilik istihdam kaybıyla, yüzde 10,3 olan işsizlik oranının yüzde 11’e yükseleceğini, vergi kaybının 3 milyar doları bulacağını belirtti ve yıl sonunda yüzde 40 olan enflasyon tahminini, yüzde 50 olarak revize etti.
