UEFA’dan detaylı rapor: Türk takımları için acı gerçekler

UEFA, Avrupa’daki kulüplerin görünümüne ilişkin detaylı bir rapor yayınladı. Raporda stadyumdaki seyirci sayısından, oyunun liglere göre oynanma sürelerine kadar hemen hemen her konuya yer verildi. Medyascope Spor’dan Kubilayhan Kavrazlı, UEFA’nın “The European Club Talent and Competition Landscape” isimli raporunu sizin için derledi. 

Avrupa futbolunda seyirci rekoru kırıldı

Avrupa futbolunun gücünü seyirci rakamlarına bakarak ölçebiliriz. Koronavirüs salgınının ardından Avrupa’da kulüplerini destekleyen taraftarlar tribünlere olağanüstü şekilde geri döndü. 

109 milyon taraftar, 2022-2023 sezonunda yerel üst düzey liglerde takımlarını desteklemek için tribünleri doldurdu. Bu seyirci sayısı, 2018/19 sezonunda kırılan rekora göre %4’lük bir artışı gösteriyor. Söz konusu taraftar sayısının yanı sıra en az 68 milyon alt lig, 13 milyon kupa maçları ve en az 3 milyon kadın futbol kulübü seyircileriyle birlikte, bu sayı 209 milyon gibi bir seviyeye ulaşıyor. Özellikle alt liglerdeki seyirci sayısı, Avrupa futbolunun derinliğini de gözler önüne seriyor.

Profesyonel liglerdeki seviye farkı, tribünlerin doluluğuyla da paralel şekilde ilerliyor. Avrupa’nın 5 büyük ligi (Sırasıyla: İngiltere, İspanya, Almanya, İtalya ve Fransa), taraftar yoğunluğunda peşpeşe sıralanırken; İngiltere’de seyirci sayısı neredeyse 45 milyona kadar ulaşıyor. Hollanda ise kulüp maçlarında 9 milyon taraftara ev sahipliği yaparak 5 büyük ligin hemen arkasında yer alıyor.   

Öte yandan Türkiye, nüfusuna oranla tribünleri doldurmada beklentilerin altında kalmış durumda. 85 milyona yakın nüfusa sahip Türkiye’de sadece 5,6 milyon taraftar, takımlarını desteklemek için stadyuma gitti.

2022/23 sezonu, küresel salgın nedeniyle üç sezon boyunca çok sayıda kısıtlamaya maruz kaldıktan sonra, Avrupa genelinde stadyumlara tam dönüş sağlayan ilk sezon oldu. En az 33 üst düzey erkek liginde, salgın öncesi sezon olan 2018/19’a göre daha yüksek toplam seyirci sayısı kaydedildi. Taraftarlar sadece stadyumlara dönmekle kalmadı; aynı zamanda 14 ligde de en az on yıl boyunca en yüksek seyirci sayısını bildirildi. İngiltere, Fransa ve İsviçre’de ise tüm zamanların rekor seyirci sayısı kaydedildi.

Almanya: 2018-2019 sezonuna göre yüzde 1’lik düşüş var. Ancak alt liglerdeki seyirci sayısı yüzde 16’lık artış gösterdi.  

Danimarka-Hollanda-Gürcistan: Son 10 yıllık zaman diliminin rekoru kırıldı.

İspanya: 2018-2019 sezonundan bu yana yüzde 10’luk bir artış yaşandı. Real Madrid ise son 30 yılın rekorunu kırdı.

İngiltere: Kulüpler, tesis yatırımlarına devam ederken toplam 15,3 milyon seyirci stadyumları doldurdu. Bu rakam, 2018-2019 sezonunun yüzde 5 üzerinde. Ayrıca 3. Lig’de 1959, 4. Lig’de ise 1968’ten bu yana en yüksek seyirci sayısına ulaşıldı. 

Fransa-İsviçre: Tüm zamanların rekoru kırıldı.

İtalya: Son 22 sezonun rekor seviyesine çıkıldı. 2018-2019 sezonuna göre yüzde 17’lik bir artış yaşandı. 

On yedi kulüp toplam 1 milyon seyirci sayısını aştı

2022/23 sezonunda 17 kulüp kendi liginde 1 milyondan fazla seyirciye ulaştı: 

İngiltere: 6 kulüp

Almanya: 3 kulüp

İspanya: 3 kulüp

İtalya: 3 kulüp

İskoçya: 1 kulüp

Fransa: 1 kulüp

FC Barcelona, 2022/23 sezonunda ligde en yüksek seyirci sayısına sahip olurken, Manchester United FC ikinci sırada yer alıyor. Ancak tüm rekabetçi maçlar da elenirse bu kulüplere toplam 13 kulüp daha katılıyor. 5 büyük ligin dışında Celtic FC, SL Benfica, Rangers FC, AFC Ajax ve Feyenoord, tüm rekabetçi maçlar dahil edildiğinde 1 milyondan fazla taraftarı stadyumlarında ağırladı.

Son yılların en çılgın transfer dönemi

Bu yaz, Avrupa futbolunda rekor seviyelerde transfer yatırımları görüldü. Transfer harcamaları oldukça farklılık gösterse de; Suudi Arabistan kulüpleri ikinci büyük net yatırımcı olarak İngiltere Premier Lig kulüplerine katıldı. 

Yaz transfer harcamaları bir ilke imza attı:

Avrupa kulüpleri bu yaz (2023) transferlere toplam 7,2 milyar euro harcadı ve 2019’da kırılan rekoru yüzde 3 ve geçen yazı yüzde 24 oranında geride bıraktı. Bu, kulüplerin 7 milyar euroluk gelir kaybıyla boğuştuğu salgının en derin döneminden (2021 yazı) yüzde 88’lik olağanüstü bir toparlanma anlamına geliyor. 

Toplam harcama önceki rekorlara göre yüksek olsa da, bu yatırımın zamanlaması, harcamaların nispeten önceden yapıldığı 2019 yazındaki zirveye göre önemli ölçüde farklılık gösteriyor. Bu transfer döneminde futbolcularla yapılan anlaşmaların sadece yüzde 24’ü önceden planlandı. Bu oran, 2019’da yüzde 36’ya kadar çıkmıştı. Söz konusu durum, yaz transfer döneminde pencerenin 800 milyon euro daha düşük bir seviyede açıldığını ortaya koyuyor. Ancak transfer dönemi yaz boyunca hızla hareketlendi ve son 5 günde 1,1 milyar euroluk yatırım yapıldı. Bu harcama, 2019 yazında 700 milyon euroda kalmıştı. 

Avrupa kulüpleri yazın transfer satışlarında rekor kırdı

Avrupa’da kulüpler, transfer döneminde tahmini 7,9 milyar euro gelir elde ederek önceki rekoru yüzde 15 (2019 yazı), geçen yazın kazancını ise yüzde 39 oranında geride bıraktı. Bu gelir, yıl sonunda kulüplerinin toplam tahmini 5,5-6 milyon euro net kârı sağlayacağı anlamına geliyor.

Avrupa’nın majör liglerindeki 98 kulüp ve 2. liglerdeki 40 kulübün bu yaz, birden fazla kez olmak üzere rekor ücret karşılığında oyuncu sattığı düşünülüyor. Bu kulüp sayıları, geçen yaz en üst liglerde 82’de, ikinci liglerde ise 32’de kalmıştı. 

Öte yandan 9 Danimarka, 8 Fransa, 6 Portekiz, 5 İngiltere, 4 Almanya, 4 Sırbistan ve 4 İspanya kulübünün, diğer bazı Avrupa kulüpleriyle birlikte bu yaz oyuncu satışlarında tüm zamanların transfer rekorunu kırdıkları kayıtlara geçti. 

Avrupa’daki neredeyse tüm ligler, salgın öncesi seviyenin üzerinde oyuncu satışı gerçekleştirdi. Ancak yalnızca İspanyol kulüpleri transfer döneminde 2019 seviyelerinin oldukça altında kaldı. 

Üst üste iki yılda, İngiliz kulüpleri transfer piyasasına hakim oldu ve küresel transfer faaliyetinin tahminen %30’unu, küresel transfer harcamalarının %35’ini ve küresel transfer kazançlarının %25’ini oluşturdu. Toplam anlaşma değerinin %44’ü karşılığında alım/satım işlemine dahil oldular. Suudi Arabistan’ın kulüp harcamaları ise UEFA dışı kulüplerin küresel faaliyetlerinde %12’lik rekor bir kısmından sorumlu olduğu anlamına geliyor. 

Bu yazki transfer hareketliliği İngiliz kulüplerinin hakimiyetini vurguluyor

Suudi Arabistan’ın transfer piyasasına girişi, 5 büyük lig üzerinde oldukça etkili oldu. 5 büyük lig, küresel transfer harcamalarının yüzde 67’sini kapsıyor; ancak bu oran 2017 yazında ulaşılan yüzde 78’ten daha düşük seviyede kaldı. 

Transfer harcamalarında İngiliz ve Suudi Arabistan kulüpleri zirvede

Bu yaz küresel brüt transfer harcamasının (GTS) 8,6 milyar euroya ulaştığı tahmin ediliyor.  Faysal bin Abdülaziz el-Suud’in kurucusu olduğu Public Investment Fund’un (PIF) iş birliği yaptığı 4 Suudi Arabistan kulübü, transfer harcamalarında büyük pay sahibi oldu. Söz konusu kulüpten 3’ü, transfer döneminde 100 milyon eurodan fazla para harcadı. Öte yandan bu yaz transfer döneminde toplam 21 kulübün 100 milyon eurodan fazla harcama yaptığı tahmin ediliyor. Söz konusu kulüplerin yarısından fazlası ise İngiltere’den geliyor. 

İlk 10 kulübün bu yaz toplam brüt harcamasının 2,5 milyar euro olduğu tahmin ediliyor; bu da genel kulüp harcamalarının yüzde 30’unun biraz altına denk geliyor. En çok harcama yapan 25 kulüp toplam harcamanın yüzde 50’sine katkıda bulundu; bunların 14’ü İngiltere, 4’ü Suudi Arabistan, 2’si Almanya, 2’si İtalya, 1’i İspanya, 1’i Fransa ve 1’i Hollanda temsilcilerinden oluşuyor.  

2023 yazında brüt harcamaya göre ilk on kulüp:

Kulüp kazançları Avrupa’nın 5 büyük liginde yoğunlaştı

Oyuncu satışlarından 100 milyon euronun üzerinde kazanç elde eden 22 kulüpten 20’si Avrupa’nın 5 Büyük liginde yer alıyor.

İlk 10 kulübün bu yaz toplam brüt kazancının 2,3 milyar euro olduğu tahmin ediliyor; bu, küresel gelirin %27’sine ve Avrupa kulüplerinin kazancının %29’una denk geliyor. İlk 25 kulüp Avrupa gelirinin %50’sini elde etti. Bu kulüplerin 8’i İngiltere’den, 4’ü Almanya’dan, 3’ü İspanya’dan, 3’ü Fransa’dan, 1’İ Avusturya’dan, 1’i Portekiz’den, 1’i de Hollanda’dan. 

İngiltere Premier Lig kulüplerindeki oyuncu sayısı artmaya devam etti. Ancak diğer çoğu liglerle karşılaştırıldığında İngiltere’nin en üst düzey kulüp kadroları hala nispeten istikrarlı durumda. Bu yaz, 20 kulüpten 13’ü sekiz veya daha az oyuncu transfer etti. İspanya ve Danimarka’daki kulüplerde tıpkı İngiltere gibi ortalama sekizden az oyuncu kadrosuna kattı. Terazinin diğer ucunda ise hem Serie A hem de Serie B’deki İtalyan kulüpleri yer alıyor. Serie A’da ortalama 11,6 oyuncu kadroya dahil edilirken, Serie B’de ise ortalama 12,5 oyuncu transfer edildi. Bu durumda İtalya futbolundaki istikrarsızlığı gözle önüne seriyor. Türkiye, 2022’de ortalama 14,7 oyuncuyla sözleşme imzalarken, 2023’te bu rakam 11,4’e kadar düştü. 

İngiltere Premier Lig kulüplerine gelen oyuncuların ortalama transfer ücreti, bu yaz yüzde 21 artışla 18,7 milyon euro gibi yeni bir rekora ulaştı. Kiralık, sözleşmesiz ve serbest futbolcular hariç tutulduğunda bu rakam ortalama 26 milyon euroya kadar çıkıyor. Serie A kulüplerinin genel olarak Bundesliga kulüplerinden daha fazla harcama yapmasına rağmen, Serie A kulüplerine gelen oyuncu sayısının daha fazla olması (Serie A kulübü başına ortalama 11,6 oyuncuya karşılık Bundesliga kulübü başına 8,1 oyuncu), yine Almanya’da gelen oyuncu başına ödenen ortalama fiyatın daha yüksek olduğu anlamına geliyor. Ortalama Premier Lig transferinin maliyeti, Serie A’daki ortalama transferin 5 katından, LaLiga’daki ortalama transferin ise 6 katından fazla.

Kalıcı transferlerin yüzdesi neredeyse her pazarda geçen yaza ve bir önceki rekor olan 2019 yazına kıyasla arttı. Aslında ayrıntılı analiz, yeni rekor harcamanın esas sorumlusunun bu transfer dönemi olduğunu gösteriyor. İspanya’da ise durum oldukça farklı. Söz konusu durum özelinde 2019’da yüzde 64’lük bir orana sahip İspanya, 2023’te yüzde 46’ya düştü. İspanya’daki kulüpler, transfer harcamaları yerine parayı altyapı projelerine yönlendirmeyi amaçlayan güçlü mali kontroller doğrultusunda yönetiliyor.

2023 yaz transfer döneminde transfer yatırımlarının büyük bir kısmı yine genç oyunculara yönlendirildi ve bu, tarihteki en yüksek üçüncü yatırım oldu. 23 yaş ve altındaki oyuncular, Avrupa çapında toplam transfer harcamalarının (değere göre) %51’ini oluşturuyor; on yıllık ortalamada ise bu oran %49’du. 

Avrupa’da, 5 büyük lige geçiş yerleri olarak görülen liglerdeki kulüpler, transfer harcamalarının neredeyse tamamını genç oyunculara ayırdı.

Avusturya: Yüzde 92

İsviçre: Yüzde 83

Belçika: Yüzde 81

Buna karşılık, Türk kulüpleri harcamalarının sadece yüzde 12’sini genç oyunculara, yüzde 26’sını ise 29 yaş ve üzeri yaşlı oyunculara ayırdı. Öte yandan Suudi Arabistan kulüp harcamalarının tahminen %42’si yaşlı oyunculara, sadece yüzde 5’i ise genç oyunculara yönlendirildi. 

Bu yaz transfer döneminde en fazla harcama yapılan 100 oyuncunun yaş ortalaması:

UEFA Kulüplerinde: 23, Suudi Arabistan kulüplerinde: 28

Bu oyunculardan 70’i sağ ayağını, 22 ise sol ayağını etkili kullanıyor.

3: Kadrolardaki yoğunluk

Kadro kullanımı, kulüplerin yerel lig sezonlarında sahaya çıkardığı oyuncu sayısına da yansıyor. Bu basit istatistiği etkileyen pek çok farklı faktör var; bunlar arasında sakatlıkların sayısı, bir teknik direktörün kadroyu değiştirmeyi ne ölçüde sevdiği, sezon ortasında oyuncu transferleri ve sezondaki maçların uzunluğunu örnekler olarak gösterebiliriz. 

Norveç, 2022-2023 sezonu boyunca en az oyuncu kullanan ülke oldu: Ortalama 20. İsveç kulüpleri de ortalama 25 oyuncuyla nispeten düşük sayıda oyuncu ile kadrosunu doldurdu. Spektrumun üst ucunda, Türk kulüpleri (32,8) ve Ukrayna kulüpleri (32,4) en yüksek ortalama oyuncu sayısına sahip olurken, Macaristan (32,3), Portekiz (32,3) ve Yunanistan (32,2) da yüksek bir ortalama sergiledi. 

5 büyük lig arasında İspanya kulüpleri, ortalama 30,8 oyuncuyla en fazla oyuncu kullanan lig konumunda. LaLiga, Premier Lig’deki kulüplerden 2,3 daha fazla oyuncuya kadrosunda yer verdi. Manchester City ve SS Lazio, “Büyük 5″teki kulüpler arasında en az oyuncuya (24) sahip olurken, UC Sampdoria en fazla oyuncuya (40) sahip oldu. Rusya’dan FK Khimki, incelenen 20 ligde en fazla oyuncuyu (45) sahaya çıkaran kulüp oldu.

2022/23’te ortalama oyuncu değişikliği sayısı 2021/22’ye kıyasla 0,1 artışla 4,3’e çıktı. İncelenen 20 ligden yalnızca İsveç (3,9), Ukrayna (4,0) ve Polonya’nın (4,3) takım başına ortalama oyuncu değişikliği oranlarında küçük düşüşler görüldü. Değerlendirmeye alınan 325 kulüp arasında en düşük oyuncu değişikliği sayısına sahip olan kulüp ise maç başına 2,9 oyuncu değişikliği ile İsveç temsilcisi IFK Göteborg oldu.

Zaman kaybını önlemek ve maç başına daha fazla topun sahada kalmasını sağlamak için 2023/24 sezonunda ligler, hakemlerin gol kutlamaları, oyuncu değişiklikleri, duran toplar ve sakatlıklar için kaybedilen süreyi her maçın sonunda eklemesini gerektiren yeni bir direktif uyguladı. 2022/23 sezonunda üst düzey liglerin ortalama maç süresi 97,7 dakikaydı. Ancak kural değişikliği yürürlüğe girmemesine rağmen Türkiye Süper Lig’de, ortalama maç süresi 100 dakikanın (101,9) üzerindeydi.  5 büyük lig arasında 2022/23 sezonunun en uzun ortalama maç süresi 98,5 dakika ile İngiltere Premier Lig’de gerçekleşti. Yelpazenin diğer ucunda ise Fransa Ligue 1 var. Ligue 1’de karşılaşmalar ortalama 96,3 dakika oynandı. 

Yeni kural değişikliğinin uygulamaya girmesiyle birlikte bu ortalamanın 2023/24 sezonunda artacağı ve 100 dakika ve üzeri maçların yaygınlaşacağı öngörülüyor. 

23 yaş ve altı oyuncuların transfer harcamalarının yüzdesi son zamanlarda artmış olsa da oynadıkları dakikaların yüzdesi 2022/23 sezonunda artmadı. Bununla birlikte 20 yaş atlı oyuncuların oynadığı dakikaların oranı %5’ten %6’ya çıktı. İsveç ve Danimarka’da 23 yaş altı oyunculara, dakikaların yüzde 11’inden fazlası verildi. Ancak Yunanistan ve Türkiye’de bu oran sadece yüzde 2’de kaldı. Avusturya Ligi en genç lig olarak mn plana çıkarken; 30 yaş ve üzeri oyunculara en çok süre veren ülkeler Yunanistan (Yüzde 34) ve Türkiye (Yüzde 32) oldu. Hollanda, Belçika ve Norveç’te bu oran %14’te kaldı. 

Ülkeler, kendi bünyelerinden yetişmiş futbolculara 2022/23 sezonunda toplam dakikaların yüzde 52’sini verdi. Bu oranın yüzde 13’ünü kulüplerin kendi altyapılarından yetişmiş futbolcular alırken; yüzde 39’u ise ülke içindeki isimlerden oluştu. Danimarka, bu alanda zirvede yer alırken; kulüpte eğitilen oyuncuları sahaya sürme konusundaki en kötü ülkeler Türkiye ve Yunanistan (Yüzde 5) oldu.

5 büyük ligde ise durum şöyle:

İspanya: %62

Fransa: %57

Almanya: %50

İngiltere: %42

İtalya: %39

Analiz edilen 20 ülke ve 325 kulüpte 2022/23 sezonunda ortalama olarak 3,7 oyuncu kiralık olarak transfer edildi ve bu oyuncular o sezondaki toplam dakikaların %10’unda oynadı. Kiralık futbolcular 2022/23 sezonunda Serie A’da toplam dakikaların %19’unu oynarken, İngiltere Premier Ligi’nde bu oran yalnızca %4’de kaldı. Üst ligdeki toplam 38 kulüp 2022/23 sezonunda hiç kiralık oyuncu kullanmadı; iki kulüpte ise toplam dakikaların %40’ından fazlasında oynadılar: AC Monza (%47) ve FC Empoli (%45).

İngiliz ve Türk kulüplerinin kadrosuna kattığı kiralık futbolcuların yaş ortalamaları, Avrupa’nın üzerindeydi. İngiltere’de ortalama 25,6 yaşındaki isimler kiralık olarak kadroya katılırken; Türkiye’deki yaş ortalaması 25,5 oldu. Avusturya (21,2), Danimarka (22,1) ve İsviçre (22,2), kiralık oyuncu transferlerinde genç isimlere yöneldi. 

Teknik direktörler

Kulüplerde teknik direktörlerin görevden en sık alındığı aylar Haziran ve Aralık olarak gözlemlendi. Ancak değişikliklerin büyük çoğunluğu (Avrupa genelinde %71) sezon ortasında yapılıyor. Bazı durumlarda değişiklikler teknik direktörün isteğiyle gerçekleşirken; sezon ortasında yapılan değişikliklerin büyük çoğunluğu kötü sonuçlardan kaynaklanmakta. Açıkça ideal ya da planlı olmasa da, sportif başarısızlık ve küme düşme ya da UEFA müsabakalarına katılma hakkı söz konusu olduğundan, kulüpler devam eden sezon boyunca olası sorunları çözmeye çalışmayı tercih ediyor. 2022-2023 sezonunda 5 büyük lig arasında teknik direktör değişiklikleri en fazla İtalya’da (%38) görülürken; onu Fransa (%36), İngiltere (%33), İspanya (%23) ve Almanya (%17) takip etti. 

Geçen sezon Avrupa’nın en üst düzey kulüp futbolunda mesleklerini icra eden teknik direktörler, kariyerlerinde ortalama 1,31 yıl (16 aydan az) boyunca görevde kalabildi. Bu ortalama görev süreleri geçen sezona göre daha kısaydı ve son on yılın en düşük noktasına ulaştı. Geçen sezon yalnızca 6 ülkede (Galler, İrlanda, Avusturya, Norveç, Azerbaycan ve Kuzey İrlanda) 2 yılın üzerinde ortalama görev süresi vardı.

Geçen sezon göreve getirien teknik direktörlerin yüzde 26’sı, bir yıldan daha az profesyonel kariyere sahipti. Avusturya (%86) Ukrayna (%80) ve İskoçya (%78), kariyeri 5 seneden daha az isimlere güvenmeyi tercih etti. Ancak İngiltere ve İspanya, bu noktada tercihlerini deneyimden yana kullanan ülkeler oldu. İngiltere’deki teknik direktörlerin ortalama yüzde 21’i, 10 yıldan fazla deneyime sahipti. İspanyol kulüpleri de geçen sezon kariyeri 1 seneyi doldurmamış kimseyi teknik direktörlük görevine getirmedi. 

2022-2023 sezonunda yurt dışında en fazla talep gören teknik direktörler, İspanyol ve İtalyanlardan oluştu. Söz konusu iki ülkeden toplam 49 teknik direktör, ya bir üst düzey Avrupa kulübünü ya da bir üst düzey milli takımı yönetiyordu. Ancak İspanyol ve İtalyan teknik direktörlerin çoğu daha küçük ve coğrafi olarak ülkelerine yakın yerlerde çalıştı. Cebelitarık ve Andorra’da 14 İspanyol antrenör, San Marino’da ise 16 İtalyan antrenör görev yaptı. Nüfularına oranla Portekiz, Sırp ve Hırvat teknik direktörler de oldukça revaçtaydı. Öyle ki Portekizli teknik direktörlerin 9’u milli takımlarda, 26’sı ise birinci kademede kulüp çalıştırmaktadır. 

Profesyonel futbolu en üst düzeyde oynayan isimlerin teknik direktörlük koltuğuna oturması daha rahat. Öyle ki futbolculuk kariyerini noktalayan isimlerden yüzde 75’i, Avrupa’nın en üst düzey takımlarının  teknik direktörlük koltuğunda oturdu. Üst düzey bir kulüpte oynama deneyimine sahip olmak, antrenörlük kariyerine başlarken önemli bir detay olarak dikkat çekiyor. Öte yandan futbolculuk döneminde defans ve orta sahada görev alan teknik direktörlerin, yeni kariyerlerinde daha başarılı oldukları da gözlemlendi. 

Türkiye’deki son durum: 

Kaynak: UEFA

Çeviren: Kubilayhan Kavrazlı

Editör: Doğa Üründül