İran petrolü yaptırımlara rağmen dünyaya nasıl yayılıyor?

İran’ın petrol ticaretinde kullandığı gölge filo ve karmaşık ticaret ağına dair e-postalar ortaya çıktı. Yaptırımları delmek için sahte belgeler, gemi kimliklerini değiştirme ve karmaşık transfer zincirleri kullanan İran, 2023’te 53 milyar dolarlık petrol ihracatı gerçekleştirdi. Sahara Thunder şirketinin sızdırılan 10 bin e-postası, sistemin nasıl işlediğini açıklamaya yardımcı oluyor.

İran’ın gölge petrol filosu

İranlı Sahara Thunder şirketinin sızdırılan 10 binden fazla e-postası, İran’ın yaptırımları nasıl deldiğine dair sistemi ifşa etti. Şirket, 2022 Mart ile 2024 Şubat arasında yaklaşık 20 milyon varil petrolü dünya pazarlarına ulaştırdı. Bu miktar, 2023 yılı ortalama petrol fiyatlarıyla 1.7 milyar dolar değerinde. ABD Enerji Bilgi İdaresi’nin tahminlerine göre İran’ın toplam petrol ihracatı 2023’te 53 milyar dolar, 2022’de 54 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. OPEC verilerine göre İran’ın 2024’teki petrol üretimi, 2018’den bu yana en yüksek seviyeye ulaştı.

Sahte belgeler ve kimlik değişimi

Sahara Thunder’ın yaptırımları delmek için kullandığı yöntemler oldukça karmaşık. Remy isimli tanker bunun çarpıcı bir örneği. Panama bayraklı görünen gemi, Irak’tan 1 milyon varil petrol yüklediğine dair sahte belgeler taşıyor. Gerçekte ise Deep Ocean adını kullanan gemi, İran’dan petrol yüklüyor. Irak gümrük yetkilileri, geminin taşıdığı belgelerin kötü yapılmış taklitler olduğunu ve geminin hiçbir Irak limanından yükleme yapmadığını doğruladı.

Gemiler sık sık kimlik değiştiriyor. Mürettebat gemi gövdesindeki isimleri boyayla değiştiriyor, resmi mühürler değişiyor. Ancak her geminin sahip olduğu benzersiz IMO numarası aynı kalıyor. Bu numara, Birleşmiş Milletler Uluslararası Denizcilik Örgütü tarafından veriliyor ve gemilerin uluslararası yolculuklarda tanımlanmasını sağlıyor.

Transfer zinciri ve takip sistemleri

Sahara Thunder’ın kullandığı 34 gemilik filoda, her geminin özel bir görevi var. Remy ve Wen Yao gibi orta boy tankerler kıtalar arası taşıma yaparken, Dune gibi 2.2 milyon varil kapasiteli dev tankerler depo gemisi olarak kullanılıyor. Petrol, nihai alıcılara ulaşana kadar en az 60 kez gemiler arasında el değiştiriyor.

Gemiler, zorunlu olan AIS (Otomatik Tanımlama Sistemi) sinyallerini manipüle ediyor. Bazıları sistemi tamamen kapatırken, daha sofistike yöntemler kullananlar sahte konum bildiriyor. Bu “spoofing” tekniğiyle gemiler, gerçekte İran kıyılarında petrol yüklerken başka bir bölgede görünüyor. Roke Intelligence’ın analizine göre, sahte sinyaller doğal olmayan hareket kalıpları oluşturuyor ve gemilerin rüzgar, dalga ve gelgit etkilerini hiçe sayan hareketler yapıyor.

Ödemeler sistemi ve nakit ekonomisi

Batı’nın bankacılık yaptırımları nedeniyle Sahara Thunder, geleneksel finansal sistemleri kullanamıyor. Sızdırılan e-postalar, şirketin yakıt ikmali gibi temel masrafları bile nakit parayla ödediğini gösteriyor. Birleşik Arap Emirlikleri’nde Marin Ocean Refined Oil Products Trading şirketine yapılan 4.3 milyon dirhemlik (1.2 milyon dolar) yakıt ödemesi bunun bir örneği. Gemi transferleri için BAE’de bir gümrük memuruna 105 bin dolar nakit ödeme yapılması da belgeler arasında yer alıyor.

Şirket, gemi transferleri ve diğer operasyonel maliyetler için karmaşık bir nakit ağı kurmuş durumda. Bu sistem, uluslararası bankacılık sisteminin tamamen dışında işliyor ve takip edilmesi neredeyse imkansız.

Çin faktörü ve alıcı ağı

Sahara Thunder’ın taşıdığı petrolün büyük kısmı Çin’e gidiyor. Şirketin taşıdığı İran petrolü, Malakka Boğazı’nda yapılan karmaşık transferlerden sonra Lanqiao, Gulei, Yantai gibi Çin limanlarına ulaşıyor. Çin Dışişleri Bakanlığı, Sahara Thunder’ın Çin’deki faaliyetlerini bilmediğini belirtiyor ve “ABD’nin İran’a yönelik yasa dışı ve mantıksız tek taraflı yaptırımlarına ve uzun menzilli yargı yetkisine tutarlı bir şekilde karşı çıktıklarını” vurguluyor.

Şirket sadece İran petrolü taşımıyor. Yaptırım altındaki diğer ülkeler Rusya ve Venezuela’dan da petrol taşımacılığı yapıyor. Örneğin Remy tankerinin 2023 Aralık ayında Rusya’nın Murmansk limanından 1.05 milyon varil Novy Port petrolünü yüklediği ve Çin’e taşıdığı belgelendi.

ABD’nin yaptırım mücadelesi

ABD Hazinesi, Nisan ayında Sahara Thunder’ı “İran hükümetinin paravan petrol şirketi” olarak nitelendirdi ve yaptırım listesine aldı. Şirket, İran Devrim Muhafızları’na destek sağlıyor.

Aralık 2024’te filodaki beş gemi daha yaptırım listesine girdi. Toplam 21 gemi yaptırım listesinde yer alırken, 13 gemi hala yaptırım dışı.

Londra’daki Bourse & Bazaar Vakfı’nın CEO’su Esfandyar Batmanghelidj, durumu şöyle özetliyor: “Karanlık ağların karıştığı son derece kârlı bir ticaret var ve ABD yetkilileri bunlarla mücadele etmek için sürekli yeni önlemler almak zorunda kalıyor.”

ABD ve müttefikleri, İran’a yönelik “Kongre’nin en kapsamlı ve geniş yaptırım rejimi” olarak tanımlanan yaptırımları uyguluyor. Bu yaptırımlar:

• İran’ın nükleer programı
• Orta Doğu’daki militan gruplara desteği
• Protestolere yönelik sert müdahaleler
• Rusya’ya verilen destek nedeniyle uygulanıyor

Ancak uzmanlar, yaptırımların İran’ın petrol ticaretini tamamen durdurmak yerine, ticareti yeraltına ittiğini belirtiyor. Devlet kurumları yerine Sahara Thunder gibi şirketler üzerinden yapılan ticaret, takibi ve kontrolü daha da zorlaştırıyor.

İran petrol ticaretinin geleceği

Donald Trump’ın ocak ayında göreve başlamasıyla İran’ın petrol ticaretine yönelik baskının artması bekleniyor. İranlı, Arap ve Batılı yetkililer, Trump’ın yeniden “maksimum baskı” politikasını uygulayacağını öngörüyor. Trump, 2018’de İran’la yapılan nükleer anlaşmadan çekildi. Trump İran petrolüne yaptırımları yeniden uyguladı. Yeni dönemde benzer politikaların daha sert biçimde uygulanması gündemde.

Ancak İran, son altı yılda yaptırımları delmek için sofistike yöntemler geliştirdi. OPEC verilerine göre İran’ın petrol üretimi 2024’te, 2018’den bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. Sahara Thunder örneği, İran’ın kurduğu karmaşık sistemin sadece küçük bir parçasını gösteriyor. Uzmanlar, benzeri onlarca ağın varlığından şüpheleniyor.

Sistemin kırılgan noktaları

PRANA Network adlı hacker grubu, İran’ın yaptırımları nasıl deldiğini göstermek için Sahara Thunder’ın e-postalarını sızdırdı. Belgeler, sistemin zayıf noktalarını da ortaya koyuyor:

• Sahte belgeler kolayca tespit edilebiliyor
• Gemi takip sistemlerindeki manipülasyonlar belirli kalıplar gösteriyor
• Nakit ödemeler sistemi karmaşık ve riskli
• Petrol transferleri uydu görüntüleriyle izlenebiliyor
• Gemi kimliklerinin değiştirilmesi IMO numarası nedeniyle tam koruma sağlamıyor

İran petrol ticaretinin geleceğine bakış

Londra merkezli düşünce kuruluşu Bourse & Bazaar Foundation’ın verilerine göre, yaptırımlara rağmen İran’ın küresel petrol ticareti artmaya devam ediyor. Kuruluşun CEO’su Esfandyar Batmanghelidj, “İran, yaptırımlarla başa çıkmak için geliştirdiği yöntemleri sürekli güncelliyor ve her yeni yaptırım dalgasına karşı yeni çözümler üretiyor” değerlendirmesini yapıyor.

S&P Global’in enerji analisti Robert Perkins’e göre, ABD’nin yaptırımları sıkılaştırması durumunda bile İran’ın tamamen durması zor. Çünkü:

• Çin gibi büyük alıcılar alternatif ödeme sistemleri geliştirdi
• Gölge filo sürekli büyüyor ve yeni gemiler dahil oluyor
• Nakit bazlı ticaret sistemi geleneksel bankacılık sisteminin dışında işliyor
• İran, Venezuela ve Rusya gibi yaptırım altındaki ülkelerle işbirliğini artırıyor

Reuters’ın Roke Intelligence ile yaptığı ortak analiz, İran’ın petrol ihracatının 2024’te daha da artabileceğini gösteriyor. Ancak Trump’ın başkanlığıyla birlikte yeni bir “maksimum baskı” kampanyası başlarsa, bu artış trendi sekteye uğrayabilir. Yine de uzmanlar, İran’ın geliştirdiği karmaşık ticaret ağının tamamen çökertilmesinin çok zor olacağı konusunda hemfikir.

Yaptırımları sürdürmek “İran’ın ayağa kalkmaya çalıştığı anda altından halıyı çekmek” anlamına geliyor.

Ancak bu veriler ve değerlendirmeler, sürekli değişen jeopolitik dengeler ve yeni yaptırım kararları nedeniyle değişebilir. İran petrol ticaretinin geleceği, büyük ölçüde ABD’nin yeni yönetiminin alacağı kararlara ve Çin’in tutumuna bağlı görünüyor.

• Suriye ekonomisi kurtarılabilir mi: Sayılarla Suriye iç savaşının bilançosu