Amerika Birleşik Devletleri Donald Trump bugün Türkiye saatiyle 21.00’de, İran nükleer anlaşmasıyla ilgili kararını açıklayacak. 2015 yılında ABD, Çin, Rusya, Almanya, Fransa ve İngiltere ile İran arasında varılan ve resmi adı Ortak Kapsamlı Eylem Planı (Joint Comprehensive Plan of Action / JCPOA) olan anlaşma İran’ın nükleer faaliyetlerini sınırlandırması karşılığında ekonomik yaptırımların kaldırılmasını öngörüyor. Başkan Trump, sıklıkla anlaşmayı iptal edeceği tehdidinde bulunuyordu. İngiltere, Fransa ve Almanya ise anlaşmanın devamı için son haftalarda yoğun kulis çalışmaları yürüttü. İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise dün yaptığı açıklamalarda da ABD’nin anlaşmadan çekilmesi durumunda “tarihi bir pişmanlık” yaşayacağını söylemişti.
Teorik açıdan, ABD çekilse bile, diğer ülkeler taraf olmaya devam ederse anlaşma yürüklükte kalır. Ancak uzmanlar, ABD’nin akabinde uygulayacağı ekonomik ve askeri yaptırımların JCPOA’nın sonunu getireceğine dikkat çekiyorlar. Başkan Trump’ın ise imzasını çekse de çekmese de, anlaşmanın kaderini değiştirecek seçenekleri var. Haaretz’in haberinden özetle aktaralım:
- Başkan Trump ABD’nin JCPOA’ya 120 gün daha taraf olmaya devam etmesi anlamına gelecek uzatma belgesini bugün imzalayabilir ama bu kez, bir sonraki gözden geçirme tarihini bir ya da iki ay sonrasına alabilir. Bu seçenek, anlaşmanın yürülükte kalmasını isteyen Avrupalı müttefiklerine, ABD’nin talep ettiği “iyileşitrmeleri” yapmak için zaman tanıyabilir.
- Trump uzatma belgesini imzalamaz ve anlaşmadan çekilebilir. Ancak İran Merkez Bankası ile petrol anlaşmalarını hedef alan yaptırımların uygulanması altı ay ötelenebilir. Bu seçenekte de anlaşmanın devamından yana olan taraflar uzlaşma arayışlarını sürdürebilir.
- Başkan Trump anlaşmadan çekilir ve yeni yaptırımlara da gidebilir. Bu durumda, İran’ın tepki göstermesi ve anlaşmadan çekilmesi sözkonusu olacaktır. Ayrıca, taraflardan İngiltere, Fransa ve Almanya bu hamleye ortak bir tutumla karşılık vermek konusunda anlaşamazlarsa, örneğin İngiltere ABD ile birlikte hareket edip Fransa ve Almanya İran ile ABD’nin içinde yer almadığı yeni bir anlaşmaya varmak isterse, Avrupa Birliği önemli bir diplomasi açmazı yaşayabilir. Rusya ve Çin ise, ABD ile Avrupa’nın arasını açıp Nato üyeleri arasında da gerilime yol açacak böyle bir durumdan memnuniyet duyacaktır.
JCPOA, İran’ın zenginleştirilmiş uranyumu büyük anlamda azaltması ve nükleer silah yapmaya yetecek düzeye çıkarmamasını öngörüyor. 2015’te anlaşmanın imzalanmasından sonra İran’ın Natanz ve Fordo tesislerindeki santrifüj sayısı azaltıldı ve tonlarca az zenginleştirilmiş uranyum Rusya’ya gönderildi.
