Alman Der Spiegel dergisinden Tim Bartz, ünlü ekonomist Nouriel Roubini ile koronavirüsün küresel ekonomiye etkileri ile ilgili bir mülakat gerçekleştirdi. Okan Yücel'in çevirisiyle sunuyoruz.
Der Spiegel (D.S): Koronavirüs salgını Çin ve küresel ekonomi için ne kadar ciddi bir sorun?
Roubini: Bu kriz dört farklı neden dolayı Çin için de küresel ekonomi için de yatırımcıların tahmin ettiğinden çok daha ciddi bir sorun. Birinci neden salgının Çin’in sınırlarını aşması, ikincisi bitmek üzere olduğuna dair hiçbir emare olmaması. Çok ağır sonuçları olacak ancak siyasetçiler bunu henüz fark edemediler.
D.S: Nasıl yani?
Roubini: Avrupa kıtasına bakarak durumu görebilirsiniz. Avrupa, sınırlarını kapatmaktan korkuyor. Bu çok büyük bir yanlış. 2016 yılındaki mülteci krizinde Schengen sistemi tamamen devre dışı kalmıştı, ancak bu daha da zorlu bir durum. İtalya’nın sınırları mümkün olan en kısa sürede kapatılmalı. Şu anki durum 1 milyon mültecinin Avrupa’ya gelmek için yola çıkmasından çok daha kötü.
D.S: Diğer iki sebep ne?
Roubini: Herkes “V” şeklinde bir küçülme olacağını söylüyor, ancak insanlar ne ile ilgili konuştuklarını bilmiyor. Mucizelere inanmayı tercih ediyorlar. Bunun basit bir matematiği var: Çin ekonomisi yılın ilk çeyreğinde yüzde 2 küçülmek üzereydi, virüs ortaya çıkmadan önce herkesin beklediği yıllık büyüme ise yüzde 6’ydı. Dolayısıyla yılın diğer üç çeyreğinde yüzde 8’lik büyüme yakalanmalıydı. Eğer muhtemel senaryo gerçekleşirse, yani Çin sonraki üç çeyrekte yüzde 6 büyürse, Çin ekonomisi bütün sene boyunca yüzde 2,5 ile 4 arasında bir büyüme yaşamış olacak. Bu da Çin için küçülme, ve dünya piyasası için de büyük şok demek.
“Çin hükümetinin bir günah keçisine ihtiyacı var”
D.S: Değinmek istediğiniz son nokta nedir?
Roubini: Herkes siyasetçilerin hızla bu krize cevap arayacağını düşünüyor, ancak bu da yanlış. Piyasalar tamamen hayal âleminde. Mali politikalara bakın: Bu politikaları sadece Almanya’da hayata geçirebilirsiniz. Ancak bir şeyler yapmayı deneseniz bile siyasî çözümler uzun görüşme ve müzakere süreçleri gerektirecek. Bu da 6-9 ay gibi oldukça uzun bir süreye tekabül eder. Gerçek şu ki virüs krizi yaşanmasaydı bile Avrupa’nın ciddi mali teşviklere ihtiyacı vardı. İtalya zaten küçülmenin eşiğindeydi. Aynısı Almanya için de geçerli. Ancak Almanya’nın Çin ile ciddi ekonomik ilişkileri olsa da Alman siyasetçiler hiçbir şekilde teşvik uygulamaları düşünmüyor. Siyasî yanıtlar aslında şakadan ibarettir, çünkü siyasetçiler çağın gerisinde kalmışlardır. Kriz daha fazla yayılacak ve büyük bir felaket ile sonuçlanacak.
D.S: Merkez bankalarının oynaması gereken rol nedir bu süreçte?
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Roubini: Avrupa Merkez Bankası ve Japonya Merkez Bankası zaten negatif sınırların içinde hareket etmeye çalışıyorlar. Mevduat faizlerini düşürebilirler ancak bu en fazla bir hafta işe yarar. Bu kriz bir arz şoku ve mali politikalar ya da para politikaları ile çözmeye çalışmak mümkün değil.
D.S: Sorunu çözmek için ne yardımcı olabilir?
Roubini: Çözümün tıbbi olması lazım. Eğer gıda ve su güvenliği yoksa parasal politikalar bir işe yaramaz. Eğer salgın bir küresel durgunluğa yol açarsa o zaman finansal kriz olur çünkü borçlanma artar. ABD’deki konut piyasası 2007’deki gibi dengesiz bir hale gelmeye başladı. Şu ana kadar ani bir etkisini görmedik çünkü ekonomi büyümeye devam ediyordu. Ancak bu durum da sona erdi.
D.S: Bu kriz Çin toplumunun hükümete bakışında bir değişikliğe yol açar mı?
Roubini: İş insanlarının bana verdiği bilgilere göre Çin’deki ekonomik durum, hükümet yetkililerin yayınladığı raporların gösterdiğinden çok daha kötü. Şanghay’daki bir arkadaşım haftalardır evinden çıkmıyor. Ben bir devrim beklemiyorum ama hükümetin bir günah keçisine ihtiyacı var.
D.S: Ne gibi?
Roubini: Zaten domuz gribi, kuş gribi, Hong Kong protestoları gibi konulara ilişkin dış müdahale komploları oldukça yaygın. Bence Çin; Hong Kong, Tayvan ve hatta Vietnam’da sorun yaşamaya başlayacak. Hong Kong’daki protestolara karşı sert önlemler alacaklar ve Tayvan hava güçleri üzerinden ABD askerî güçlerini provoke etmek için savaşçı yollayacaklar. Tayvan Boğazı’nda meydana gelecek bir kaza askerî hareketlilik çıkartabilir. ABD ve Çin arasında doğrudan bir çatışma gerçekleşmez ama birtakım aksiyonlar görebiliriz. ABD hükümetinde yer alan Dışişleri Bakanı Mike Pompeo ve Başkan Yardımcısı Mike Pence gibi isimler de bunu istiyor. Aslına bakarsanız Vaşington’daki pek çok insanın düşüncesi bu şekilde.
D.S: Kriz küreselleşme için açık bir gerileme olur. Sizce şirketlerin kendi ülkeleri dışında üretim yapmamalarını isteyen Trump gibi liderler bu durumdan yarar sağlayabilirler mi?
Roubini: Trump’ın krizden faydalanmaya çalışacağına şüphe yok. Ancak koronavirüs ABD’ye ulaştığında her şey değişecek. Gökyüzüne duvar öremezsiniz. Ben New York’ta yaşıyorum ve burada virüsten etkilenen kimse olmamasına rağmen şehirdeki insanlar artık yemeğe çıkmaya, sinemaya veya tiyatroya gitmeye çekiniyorlar. Eğer virüs buraya varırsa hepimiz perişan olacağız.
“Trump öldü, bunu benden duyun”
D.S: Trump için muhteşem bir felaket senaryosu değil mi?
Roubini: Tamamıyla değil. Ancak seçimleri kesinlikle kaybedecek.
D.S: Cesur bir tahmin. Nasıl bu kadar eminsiniz?
Roubini: İran ve ABD arasında büyük bir savaş riski mevcut. ABD rejim değişikliği istiyor ve bunun için bütün İran’ı bombalamaya hazır. Ancak İranlılar acı çekmeye alışmışlardır. Bana inanın, ben de İranlı bir Yahudi’yim ve onları tanıyorum. Ayrıca İranlılar da ABD’de bir rejim değişikliği istiyor. Gerilimler petrol fiyatlarını da yukarı çekecek ve sonuç olarak da Trump’ın seçimleri kaybetmesine neden olacak.
D.S: Bu kadar emin olmanızı sağlayan nedir?
Roubini: Tarih boyunca hep böyle olmuştur. 1973 petrol krizinin ardından Ford seçimleri Carter’a kaybetti. 1979’daki ikinci petrol krizinin ardından Carter, Reagan’a kaybetti. Kuveyt işgalinin ardından da Bush, Clinton’a kaybetti. Demokratlar pek maharetli sayılmasalar da Trump artık öldü. Bana güvenebilirsiniz.
D.S: Trump’ı mağlup etmek için İran ile savaşmak gerekli mi?
Roubini: Kesinlikle ve buna değer. Trump ile dört sene daha geçirmek ekonomik savaş demektir.
D.S: Peki yatırımcılar ne yapabilir?
Roubini: Bu sene ekonomik eşitsizliğin yüzde 30-40 oranında daha da bozulacağını tahmin ediyorum. Benim tavsiyem şu: Paranızı nakit olarak tutun ve devlet tahvillerine yatırın. Mesela Almanya tahvilleri iyi bir tercih. Negatif oranları var. Peki ya sonra? Bu demek oluyor ki fiyatlar giderek artacak ve siz de para kazanacaksınız. Eğer ben yanılırsam ve eşitsizlik sadece yüzde 10 daha artarsa yine sorun olmaz. Önemli olan herhangi bir çalkantı anına karşı paranızı korumanız. Benim mottom da şudur: “Güvende olmak sonradan pişman olmaktan iyidir.”
