Vicdani Ret Derneği, “Türkiye’de vicdani ret raporunu” açıkladı. Dr. Mine Yıldırım ve hukukçu Hülya Üçpınar’ın 18 vicdani retçi ve avukatlar ile görüşerek hazırladığı raporda, vicdani ret hakkının Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında yalnızca Türkiye’de bir hak olarak tanınmadığına dikkat çekildi. “Türkiye’de Askerlik Hizmetine Karşı Vicdani Ret” başlıklı raporda, Türkiye’de 85 vicdani retçiye 575 bin 517 TL para cezası verildiği bilgisi de paylaşıldı.
Rapora göre Türkiye’de askerlik hizmetini reddetme niyetini açıklayanların sayısı tam olarak bilinmiyor. Ancak 2013 yılında kurulan Vicdani Ret Derneği’nin kayıtlarına göre, 1989 ve 2021 yılları arasında Türkiye’de vicdani reddini açıklayan kişi sayısı 409. Gerçek sayının bundan çok daha yüksek olduğu tahmin ediliyor.
Ancak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) 2007 yılında verdiği “Ülke/Türkiye” kararından bugüne neredeyse 15 yıl geçmiş olmasına karşın Türkiye’de vicdani retçiler “yoklama kaçağı”, “bakaya” veya “firari” sayılarak cezalandırıcı tedbirlere maruz bırakılmaya devam ediliyor.
Rapora göre Türkiye’de mahkemeler çoğu zaman anayasayı değil, çeşitli askerlik kanunlarını göz önünde bulundurduğu için vicdani ret hakkını talep eden kişilerin başvurabileceği elverişli iç hukuk yolları da bulunmuyor. Vicdani retçilerin Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) çok sayıda bireysel başvuruda bulunmasına karşın AYM, genellikle bu başvuruların incelenmesini erteleme yolunu seçiyor. Dolayısıyla vicdani retçilere uluslararası insan hakları koruma mekanizmalarına başvurmak dışında bir seçenek kalmıyor.
Türkiye hem Birleşmiş Milletler, hem de Avrupa Konseyi insan hakları koruma mekanizmaları kapsamındaki temel uluslararası insan hakları sözleşmelerini onaylamış durumda. Yani Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmesi’ne ve Avrupa Konseyi’nin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan Türkiye, askerlik hizmetine karşı vicdani reddin korunması bakımından etki doğuran esaslı insan hakları yükümlülükleri altında.
“Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında vicdani ret hakkı tanınmayan tek ülke Türkiye”
Ancak rapora göre, Avrupa Konseyi üyesi ülkeler arasında vicdani ret hakkı tanınmayan tek ülke konumundaki Türkiye’de, vicdani ret hakkını tanıyan ve düzenleyen herhangi bir yasa da bulunmuyor. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, herkesin din ve vicdan hürriyetini koruma altına alırken vicdani ret konusuna değinmiyor. Rapora göre Türkiye’nin vicdani ret politikası düşünce, vicdan ve din özgürlüğü kapsamında korunan bir hak olarak vicdani ret kavramına sert bir şekilde karşı çıkılması biçiminde şekilleniyor. Yıllar içinde bu politikada meydana gelen değişiklikler sırasıyla, AİHM ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu (İHK) olmak üzere uluslararası insan hakları mekanizmalarının tespitleri sonucunda vicdani retçilere yönelik cezaların niteliğindeki değişikliklerle sınırlı.
Rapora göre Türkiye, vicdani retçilerin haklarının tanımlanması gerektiği yönündeki uluslararası yükümlülükler ve başvurular karşısında ise anayasanın 72. maddesinde askerlik hizmetinin zorunlu kılındığını ve 10. madde uyarınca herkes kanun önünde eşit olduğu için devletin “bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü” olduğunu savunuyor. Yetkili makamlar ayrıca, ulusal hukuka dayanarak “askerlik yapma yükümlülüğünün Türk uyruğuna mensup tüm erkekler açısından geçerli olduğunu ve vicdani gerekçelerle herhangi bir istisnaya müsaade edilmediğini” ileri sürüyor.
Raporda Almanya, Hırvatistan ve Slovenya başta olmak üzere çok sayıda Avrupa Birliği (AB) ülkesinin, daha önce Türkiye’nin vicdani ret hakkını tanıyan ve düzenleyen yasalar çıkartması ve askerlik hizmetine alternatif sivil hizmetin cezalandırıcı veya ayrımcı etkiler doğurmamasını sağlaması yönünde tavsiyelerde bulunduğu kaydedilirken Türkiye’nin bu tavsiyeleri kayda geçirdiği ancak dikkate almadığı belirtiliyor.
“Türkiye’de vicdani retçilerin müracaat edebileceği herhangi bir mekanizma yok”
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Türkiye’de vicdani retçilerin müracaat edebileceği herhangi bir mekanizma bulunmadığı da raporda yer aldı. Vicdani retçiler, askerlik görevini reddederek yükümlülüklerini yerine getiremeyecekleri yönünde bir dilekçe sunduklarında, kendilerine mevcut mevzuatta askerlik hizmetinden muafiyet olanağının bulunmadığı belirten bir yazı gönderiliyor.
“85 vicdani retçiye 575 bin 517 TL para cezası“
Türkiye’de 85 vicdani retçiye 575 bin 517 TL para cezası verildiği aktarılan raporda, vicdani retçilerin tanıklıklarına antimilitarist, Yehova Şahidi ve İslami inanca sahip vicdani retçilerin öykülerine de yer verildi.
Dr. Mine Yıldırım ve hukukçu Hülya Üçpınar’ın hazırladığı raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
