CHP, İYİ Parti, Demokrat Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi ve Saadet Partisi’nin genel başkan yardımcılarının ekim ayında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) görüşmeye başladığı ve dört ay süren güçlendirilmiş parlamenter sistem çalışması dün (18 Ocak) sona erdi. Yetkililer uzlaştıkları mutabakat metnini bugün parti genel başkanlarına sundu. Medyascope, çalışma içeriğinin detaylarına ulaştı.
Altı muhalefet partisinin yetkilileri arasındaki görüşmeler dün sona erdi. Bundan sonraki yol haritası, parti liderleri arasındaki görüşmelerle belirlenecek. Medyascope, çalışmada yer alan parti yetkilileri ile konuşarak çalışmanın detaylarına ulaştı. Önerilen sistemde cumhurbaşkanının hiçbir atama yetkisi olmayacak, Anayasa Mahkemesi (AYM) üyelerinin tamamı Meclis’te seçilecek, seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek ve yerel yönetimlere kayyum atanamayacak.
Görüşmelerde konuşulan konu başlıkları ise şöyle:
1. Başlık: Giriş
- Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine nasıl bir ortamda geçildi?
- Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi neden yanlış?
- Yeni bir sistem öneriyoruz
- Neden güçlendirilmiş parlamenter sistem?
2. Başlık: Güçlendirilmiş parlamenter sistemin temel esasları
- Devletin temel organlarının güçlendirilmesi
A) Etkili ve katılımcı yasama
B) İstikrarlı ve hesap verebilir yürütme
C) Bağımsız ve tarafsız yargı
Temel ilkelerin belirlendiği diğer başlıklar da şu şekilde:
- Demokratik hukuk devletinin güçlendirilmesi
- Temel hak ve özgürlükler
- Kamu yönetiminin ilkeleri
- Siyasi etik kanunu (Çıkarılacak siyasi etik kanunu ile siyasetin finansmanı ve kişilerin mal beyanında bulunması)
- Liyakat ve mülakat
- Yolsuzlukla mücadele
- Yerel yönetimler
- Akademik özgürlük ve üniversiteler
- Düzenleyici ve denetleyici kurumlar
Cumhurbaşkanının yetkileri sembolik olacak, hiçbir atama yetkisi olmayacak
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Çalışmaya göre cumhurbaşkanının yetkileri tamamen temsili ve sembolik olacak. Cumhurbaşkanına hiçbir atama yetkisi tanınmayacak. Valiler de İçişleri Bakanlığı’nın önerdiği isimler arasından başbakan tarafından seçilecek. En yüksek oyu alan siyasi partinin genel başkanı, cumhurbaşkanı tarafından hükümet kurması için görevlendirilecek. Kurulan hükümet Meclis’ten güvenoyu aldıktan sonra göreve başlayacak.
Yapıcı gensoru
Meclis’te eğer başbakan ya da hükümete karşı gensoru verilirse, gensoruyu veren milletvekilleri yeni hükümetin nasıl kurulacağını da belirleyecek. Yeni hükümette kimin başbakan olacağı ve Meclis çoğunluğuna sahip olunacağı gösterilmeden gensoru verilemeyecek. Yetkililer, bu sayede ülkenin hükümetsiz kalmasının ve gensorunun yıkıcı bir uygulama olarak kullanılmasının önüne geçileceğini belirtti.
OHAL kararını bakanlar kurulu ve cumhurbaşkanı birlikte alacak
OHAL ilan edilmesi için hem yürütme organının hem de cumhurbaşkanının mutabık kalması gerekecek. Cumhurbaşkanlığı kanununa yazılmak kaydıyla cumhurbaşkanlığının idari kadrosu cumhurbaşkanı tarafından belirlenecek. Bunun dışında bütün yetki ve sorumluluk başbakan ve bakanlar kuruluna ait olacak.
AYM üyelerinin seçilmesi
Muhalefet partilerinin çalışmasına göre, Anayasa Mahkemesi (AYM) üyelerinin atamaları için ilk aşamada belirlenen üye sayısının üç katı kadar aday, Yargıtay, Sayıştay, Barolar Birliği ve YÖK’ün yerine oluşturulması planlanan üniversiteler arası koordinasyon kurulu tarafından belirlenecek. Bu adaylar arasından TBMM nitelikli çoğunlukla seçim yapacak. AYM üyelerinin nitelikli çoğunlukla seçilmesinin temel sebebi ise Meclis çoğunluğuna sahip partilerin diğer partilerle uzlaşma kültürü içinde müzakere yürütmesi.
Parlamento tek kanatlı olacak, milletvekili sayısı değişmeyecek
Çalışmada senato benzeri bir organ öngörülmüyor. Ana organın meclis olduğu sistemde, parlamento bugünkü gibi tek kanatlı olacak. Milletvekili sayısında da değişikliğe gidilmeyecek. Bütçe hakkı yeniden Meclis’e verilecek. Plan ve Bütçe Komisyonu da ikiye ayrılacak. Bir yanda bütçe komisyonu, bir yanda kesin hesap komisyonu görev yapacak.
Kamu kurumlarında mülakat
Medyascope’a konuşan parti yöneticilerinin verdiği bilgilere göre kamuya alımlarda esas kriter yazılı sınav olacak. Dışişleri Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Merkez Bankası gibi bazı kurumlarda yazılı sınavlarda belli sınırı aşan kişilerin mülakata alınması için o bakanlığın teşkilat kanununa özel madde yazılması gerekecek. Bakanlık, özel meslek sınavında alacağı elemanlar için sözlü sınav yapması gerektiğini kanunda ifade edecek. Sözlü sınavlar ise kayda alınacak. Hakkının yendiğine inanan adaya da yargı yolu açılacak ve yargıya müracaat ettiğinde kamu kurumundan bu kayıtları elde ederek mahkemeye sunabilecek. Bakanlıklar sadece yazılı sınav ile personel almak isterse mülakat yapılmayacak.
YÖK kaldırılacak, seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek
Muhalefetin önerisinde Yükseköğretim Kurulu (YÖK) kaldırılacak. Bunun yerine üniversiteler arası koordinasyon kurulu oluşturulacak. Bu kurul da üniversitelerin akademik ve idari özerkliğine karışmayacak. Rektörler öğretim görevlileri arasından seçilecek. Seçim barajı yüzde 3’e indirilecek. Bir siyasi partinin hazine yardımından faydalanması için alması gereken oy oranı ise yüzde 3’ten yüzde 1’e düşürülecek.
YSK iki daireye ayrılacak
Yüksek Seçim Kurulu’nun (YSK) ise iki daireye ayrılması öneriliyor. Dairelerden biri günlük uygulamalarla ilgili kararları verecek. İkinci daire ise bu kararlara ilişkin yapılan itirazları inceleyecek. Parti yetkilileri bu sayede kuruldan, alınan kararlarda ısrar etmek yerine daha bağımsız kararlar çıkacağını düşünüyor.
Yerel yönetimlere kayyum atanmayacak
Mutabakat metnine göre kayyum uygulamaları da kaldırılacak. Yerel yönetimlerde seçimle gelen yöneticiler mahkeme kararıyla görevden uzaklaştırılabilecek. Yetkililer, yerel yönetimlerin güçlendirileceğini de belirtti.
Muhalefet 400 milletvekiline ulaşamazsa ne olacak?
Altı muhalefet partisinin üzerinde uzlaştığı bu ilkelerin uygulanması ve güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçilmesi için anayasa değişikliğine ihtiyaç duyuluyor. Anayasa değişikliği referandumuna gidilmesi için en az 360, değişikliğin doğrudan Meclis’te kabul edilmesi için ise en az 400 milletvekilinin bunu onaylaması gerekiyor. Parti yetkilileri, seçimlerin ardından bu sayıya ulaşılamaması durumunda atılacak adımlar için, “Seçimlerin Millet İttifakı tarafından kazanılması halinde diğer partilerin de parlamenter sisteme geçiş konusunda irade göstereceğine inanıyoruz. Böyle bir beklentimiz var. Temaslarımızda iktidar mensuplarının da mevcut sisteme itirazları olduğunu biliyoruz” diye konuştu.
