15 Temmuz darbe girişiminin üzerinden 7 yıl geçti | Neler oldu, kaç kurum kapatıldı, kaç kişi hapse mahkum edildi?

Fethullahçı Terör Örgütü’nün (FETÖ) 15 Temmuz 2016’da darbe girişiminde bulunmasının üzerinden yedi yıl geçti. O gece yaşananlar sonucu 300’den fazla kişi hayatını kaybetti, bin 491  kişi yaralandı. Ülke genelinde olağanüstü (OHAL) ilan edildi, 289 dava açıldı. Davalarda, 3 bini ömür boyu olmak üzere 4 bin 891 sanık mahkum edildi. 100’ün üzerinde okul, dernek, vakıf, yurt gibi kurumlar kapatıldı. Medyascope 15 Temmuz gecesini, davaları ve kapatılan kurumları derledi.

15 Temmuz gecesi neler oldu?

Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP), özellikle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın en büyük destekçilerinden olan, daha sonra ilişkilerin bozulduğu Fethullah Gülen cemaati, 15 Temmuz 2016 gecesi darbe girişiminde bulundu. 

Ordudaki FETÖ’ye bağlı askerler, Boğaziçi Köprüsü’nü (şimdiki ismi 15 Temmuz Şehitler Köprüsü) işgal etti. O gün saat 16:16’da Kara Havacılık Komutanlığı’nda görevli bir subay, FETÖ üyesi askerlerin Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Müsteşarlığı’na giderek, dönemin MİT müsteşarı Hakan Fidan’a ve kuruma saldırıda bulunulacağını ihbar etti. Darbecilerin karargâhtaki hareketliliği fark etmeleri üzerine ertesi gün sabaha karşı saat 03:00’te başlatılması planlanan darbe girişiminin 15 Temmuz saat 20:30’a çekilmesi kararlaştırdı. Darbe girişiminde bulunanlar önce Boğaziçi Köprüsü’nü kapattı. Darbe girişimi sırasında 8 binin üzerinde askeri personel, 35 uçak, 3 gemi, 37 helikopter, 74’ü tank 246 zırhlı araç ve 4 bine yakın hafif silah kullanıldı.

Dönemin Başbakanı Binali Yıldırım, saat 23:02’de NTV’ye bağlandı. Ülkede bir kalkışmanın olduğunu söyleyen Yıldırım, “Bu kanunsuz eylemin içerisinde olanlar en ağır şekilde bedelini ödeyecekler” dedi.

Darbe girişiminde bulunanların kullandığı F-16 savaş uçağı, saat 23:18’de Ankara Gölbaşı’ndaki Emniyet Genel Müdürlüğü Havacılık ve Daire Başkanlığı’na bomba attı. Bombalama sonucu yedi kişi hayatını kaybetti, beş kişi yaralandı. Gölbaşı’ndaki Emniyet Genel Müdürlüğü Özel Harekât Başkanlığı da bombalandı, 44 polis hayatını kaybetti, 36 kişi yaralandı. Darbe girişiminde bulunanlar TRT’ye giderek saat 00:13’te canlı yayında sunucuya darbe bildirisi okuttu.

Ankara ve İstanbul’da hareketlilik sürerken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, saat 00:24’te CNN Türk’ten Hande Fırat’a Facetime üzerinden bağlandı. Görüntülü telefon aramasıyla kurulan bağlantıda Erdoğan, vatandaşları sokağa çıkmaya çağırdı:

“Milletimizi illerimizin meydanlarına davet ediyorum. Havalimanlarına davet ediyorum ve milletçe meydanlarda, havalimanlarında toplanalım. Bunların o azınlık grubu tanklarıyla toplarıyla gelsinler, ne yapacaklarsa halka orada yapsınlar.”

Erdoğan’ın meydanlara çağrısı sonrası Ankara ve İstanbul başta olmak üzere tüm şehirlerde vatandaşlar sokağa çıkarak tepki gösterdi. Başta Genelkurmay Başkanlığı’nın çevresindeki İnönü Bulvarı, Milli Müdafaa Caddesi ile Kızılay Meydanı, Cumhurbaşkanlığı Külliyesi, AK Parti Genel Merkezi ve Jandarma Genel Komutanlığı civarı başta olmak üzere meydan ve caddelerde vatandaşlar, askerin karşısında etten duvar ördü.

• Bu arada Cumhurbaşkanı Erdoğan darbe girişiminin yaşandığı anlarda Marmaris’te tatildeydi. Erdoğan, CNN Türk’te Hande Fırat’a konuşmadan yarım saat kadar önce Marmaris’te yerel gazetecilere konuştu. AA ve TRT’de yayınlanmayan konuşmayı Gündem gazetesi sahibi Temel Irmak, kendi Facebook hesabından canlı yayınladı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde (TBMM) temsil edilen tüm siyasi partilerin milletvekilleri saat 01:19’da Genel Kurul Salonu’nda toplandı. Saat 02:50’de Meclis’in giriş kapılarının yakınlarına dört bomba atıldı. 03:20’de İstanbul’da savaş uçakları görüldü.

Gece boyunca süren çatışmaların ardından darbe girişimi bastırıldı. Yaşananlar sonucu 300’den fazla kişi hayatını kaybetti, bin 491 kişi yaralandı. Darbe girişiminin ardından 20 Temmuz 2016’da yaklaşık iki yıl süren OHAL ilan edildi. Darbe girişimine katılanlar tutuklanırken, bazıları firar etti. Bu süreçte Türkiye genelinde on binlerce kişi gözaltına alındı, tutuklandı ve açığa alındı. OHAL kapsamında cumhurbaşkanlığı tarafından 32 kez Kanun Hükmünde Kararname (KHK) çıkarıldı. Bu KHK’lar ile en az 125 bin 678 kamu görevlisi ihraç edildi. Bunun yanı sıra askerî, idari ve adli kurumlarda birçok kişi görevden alındı.

1043 özel öğretim kurumu, 1229 dernek ve kapatıldı 

İlk KHK 23 Temmuz 2016’da Resmi Gazete’de yayımlandı. Kararnameye göre, 35 sağlık kurumu, bin 43 özel öğretim kurumu, bin 229 vakıf ve dernek, 19 sendika ve 15 vakıf yükseköğretim kurumu kapatıldı. 

• 10 maddede ilk OHAL kararnamesi

Kararnameye göre kapatılan vakıf kurumlarının her türlü mal varlığı, alacak ve hakları, belge ve evrakı Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bedelsiz devredildi. İşlerinden edilen memurlar bir daha kamu hizmetinde istihdam edilemedi. Meslekten çıkarılan yargı mensuplarının pasaportlarına, varsa silah ruhsatlarına el konuldu, kaldıkları lojman ve konutlar boşaltıldı. Kapatılan üniversitelerde okuyan öğrenciler Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından başka devlet ve vakıf üniversitelerine yerleştirildi. Kapatılan hastane, okul, üniversite, dernek ve sendikaların sayısı tespit edildiği oranda arttı.

• Tam listeye buradan ulaşabilirsiniz. 

Birçok mekân ve yapının ismi değişti

Aralarında Boğaziçi Köprüsü, Büyük İstanbul Otogarı ve Ilgaz Dağı Tüneli’nin de yer aldığı birçok yapı, mekân, meydan ve yerin adı değiştirildi. Ayrıca 15 Temmuz, darbe girişiminde hayatını kaybedenleri anmak amacıyla “Demokrasi ve Millî Birlik Günü” adıyla 2017’de resmî tatil ilan edildi.

Davalar hangi aşamada?

Darbe girişiminin ardından açılan 289 davanın tamamı karara bağlandı. Davalarda, 3 bini ömür boyu olmak üzere 4 bin 891 sanık mahkumiyete hükmedildi. 100 binin üzerinde soruşturma yürütüldü. Aralarında 85 eski general, bin 116 eski subayın da bulunduğu bin 634 sanık ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı, 24 eski general, 536 eski subayın da aralarında olduğu bin 366 sanık da müebbet hapse mahkum edildi. Mahkemeler, bin 891 sanık hakkında çeşitli sürelerde hapis cezalarına hükmetti. Tamamlanan davalarda 2 bin 870 kişi beraat etti.

İşte davaların tamamı:

• 15 Temmuz Şehitler Köprüsü davası

Darbe girişimi sırasında Boğaziçi Köprüsü’nün kapatılması ve 34 kişinin hayatını kaybetmesi üzerine açılan davada 135’i tutuklu 143 sanık yargılandı. Sanıklar hakkında 37’şer kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası istendi. İstanbul 25. Ağır Ceza Mahkemesi 12 Temmuz 2018’de davayı karara bağladı. Mahkeme, 72 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, 22 sanığa 17 yıl yedişer ay, beş sanığa 15’er yıl hapis cezası verdi. Mahkeme heyeti Erol Olçok ve oğlu Abdullah Tayyip Olçok’un öldürülmesine ilişkin 12 sanığı ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırdı. Karar Yargıtay tarafından bozulunca 20 Mart 2023’te 82 sanığın yargılandığı dava yeniden başladı. Duruşma devam ediyor.

• Sabiha Gökçen Havalimanı davası

15 Temmuz gecesi İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’nı ele geçirmeye çalıştıkları gerekçesiyle 24 sanık, 12 yıl 6 ay ile 15 yıl arasında hapis cezasına çarptırıldı.

• AKP İstanbul İl Başkanlığı davası

“AKP İstanbul İl Başkanlığı’na işgal girişimi”ne katıldığı gerekçesiyle 15 sanık yargılandı. Bu sanıkların dördüne ağırlaştırılmış, 11’ine de müebbet hapis cezası verildi.

• AKOM davası

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Afet Koordinasyon Merkezi’ni (AKOM) işgal ettikleri iddiasıyla altısı tutuklu, dokuzu rütbeli 17 asker yargılandı. Mahkeme heyeti beş sanığa ağırlaştırılmış müebbet ve 41’er yıl hapis cezasına çarptırdı.

• TRT Harbiye binası ve Taksim davası

Darbe girişimi gecesi TRT Harbiye binası ve Taksim’de yaşananlara ilişkin 31’i tutuklu 123 sanık hakkında dava açıldı. Mahkeme 16 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, 15 sanığa müebbet hapis cezası; 52’si er olmak üzere 92 sanığa da beraat verdi.

• Ömer Halisdemir’in öldürülmesi davası

Özel Kuvvetler Komutanlığı’nı ele geçirmek isteyen General Semih Terzi’yi vurarak darbe girişiminin seyrini değiştiren Astsubay Ömer Halisdemir’in öldürülmesine ilişkin davada, 18 sanığa ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi. Ankara Bölge Adliye Mahkemesi 21. Ceza Dairesi de 18 sanığa verilen mahkûmiyet kararlarını onadı.

• Deniz Kuvvetleri Komutanlığı davası

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’ndaki (DKK) eylemlere ilişkin davada, aralarında eski tuğamiraller İrfan Arabacı, Murat Şirzai ile Hasan Kulaç’ın da bulunduğu 25 sanığa ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verdi. Yargıtay 16. Ceza Dairesi de yerel mahkemenin kararını onadı.

• İstanbul Valiliği davası

İstanbul Valiliği’ni işgal etmeye çalıştıkları gerekçesiyle sekiz sanıktan yedisine ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, çoğu er olmak üzere 80 sanığa da beraat kararı verildi. Yargıtay 3. Ceza Dairesi de bu kararı onadı.

• Özel Kuvvetler Komutanlığı davası

68 sanığın yargılandığı Özel Kuvvetler Komutanlığı davasında, 23 sanık ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Üç sanığa müebbet hapis cezası verilirken, 18 sanık beş yıl ile yedi buçuk yıl arasında değişen sürede hapse mahkum edildi.

• Etimesgut Alay Komutanlığı davası

Etimesgut Özel Hava Alay Komutanlığındaki eylemlere ilişkin davada, 14 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, altı sanığa ise müebbet hapis cezası verildi. Yargıtay bu kararı onadı.

• Polatlı Topçu Tugayı davası

Aralarında dönemin Topçu ve Füze Okulu Komutanı eski Tümgeneral Osman Ünlü ve 58. Topçu Tugayı Komutanı eski Tuğgeneral Murat Aygün’ün de bulunduğu 11 sanığa ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi. Yargıtay 16. Ceza Dairesi bu kararı onadı, çoğu uzman çavuş, er ve erbaş olan 160 sanık hakkında verilen hapis cezalarını ise bozdu.

• TÜRKSAT baskını davası

TÜRKSAT baskını davasında sekizi asker 12 sanığa “anayasayı ihlal”den ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi. Yargıtay 16. Ceza Dairesi de bu cezayı onadı. 

• Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri’nin alıkonulmasına ilişkin dava

Dönemin Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Fahri Kasırga, darbe girişimi sırasında alıkonulmuştu. Olaya ilişkin davada, 14 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, beş sanığa ise müebbet hapis cezası verildi. Yargıtay bu cezaları onadı. Daire, suç tarihinde ambulans ve araç şoförü olarak zorunlu askerlik görevini yapan erler, Aykut Şahin ve Mehmet Akif Özyılmaz’a verilen beraat hükümlerini de onadı.

• Cumhurbaşkanı Erdoğan’a suikast girişimi davası

15 Temmuz gecesi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a suikast girişiminde bulunan eski başyaver Ali Yazıcı’ya ağırlaştırılmış müebbet ve Dalaman eski Deniz Hava Üs Komutanı Albay Cenk Bahadır Avcı’ya 13 yıl 4 ay hapis cezası verildi. Yargıtay 3. Ceza Dairesi de bu kararı onandı.

• Adana davaları

Adana’da ise darbe girişimiyle ilgili iki ayrı soruşturma açıldı. Soruşturmalardan biri askerlere, diğeri ise polislereydi. Askerlere yönelik açılan davada beş subay yargılandı. Davanın karar duruşmasında sanıklara ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi, Gaziantep Bölge Adliye Mahkemesi 3. Ceza Dairesi de bu cezaları onandı. İki polisin yargılandığı davada bir polise 15, bir polise de dokuz yıl hapis cezası verildi.

• Antalya davası

Antalya’da darbe girişimi gecesi Vali Münir Karaloğlu’nun konutunda oldukları öne sürülen alaylı askere üçer kez ağırlaştırılmış ömür boyu hapis cezası, birer kez ömür boyu ve 10 yıla kadar hapis cezası istendi. Mahkeme, Ekim 2017’de sanıklardan Tuğgeneral Mustafa Kaya’nın adli kontrolle serbest bırakılmasına karar verdi.

• Bursa davası

Bursa’da da tıpkı Adana gibi iki ayrı dava açıldı. Bu davaların ilkinde 16 sanık yargılandı. Sanıklardan biri müebbet ikisi 15 yıl, üçü dokuz yıl hapis cezasına çarptırıldı. 10 sanık beraat etti. Diğer davada ise eski vali Şahabettin Harput’un da aralarında bulunduğu 37 sanık yargılandı. Mahkeme heyeti Şahabettin Harput’a sekiz yıl dokuz ay hapis cezası verdi. Diğer sanıklar ise bir ila yedi yıl arasında hapis cezasına çaptırıldı, sekiz sanık beraat etti.

• Balıkesir davaları

Balıkesir’de ikisi tutuklu altı sanığın yargılandığı bir kişiye yedi yıl altı ay, bir kişiye altı yıl 10 ay 15 gün hapis cezası, dört kişiye beraat verdi.

• Denizli davası

Denizli’de 64 sanıktan 40’ı tutuklu yargılandı. İki garnizon komutanına ağırlaştırılmış müebbet, dört subaya müebbet, bir ere bir yıl sekiz ay hapis cezası verildi, 33 sanığın beraatına karar verildi. Antalya Bölge Adliye Mahkemesi 2. Ceza Dairesi, haklarında beraat kararı verilen dokuz sanığı, 12 yıl 6’şar ay hapisle cezalandırdı. Garnizon komutanları, subaylar ve ere verilen cezayı da onadı.

• Edirne davası

22 askerin yargılandığı davada sanıklardan üçüne müebbet, bir kişiye yedi yıl altı ay, bir kişiye altı yıl üç ay, üç kişiye bir yıl altı ay, iki kişiye bir yıl dokuz ay hapis cezası verildi. Tutuksuz yargılanan 12 sanık ise beraat etti.

• Erzurum davası

15 Temmuz darbe girişimi davalarında ilk karar Erzurum’da açıklandı. Erzurum 2. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yargılanan kurmay albay Murat Koçak ile kurmay binbaşı Murat Yılmaz, 5 Ocak 2017’de ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

• Hatay davası 

Hatay’da yargılanan üç sanık ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

• İzmir davası

İzmir’de 270 sanık “anayasal düzeni ortadan kaldırmaya teşebbüs, silahlı terör örgütüne üye olma, TBMM’yi ortadan kaldırmaya veya görevini yapmasını engellemeye teşebbüs” suçlarından yargılandı. 104 sanığa ağırlaştırılmış müebbet, iki sanığa 16 yıl sekiz ay hapis, 19 sanığa ise yedi yıl altı ay ila 20 yıl arasında hapis cezası verildi. 145 sanığın dosyası ayrıldı. Yargıtay, 60 sanığın cezasını onadı, dokuz sanığın cezasını bozdu, bir sanığa tahliye kararı verdi.

• Kırklareli davası

11’i tutuklu 28 sanığın yargılandığı davada, TSK’dan ihraç edilen 65. Mekanize Piyade Tugay Komutanı Tuğgeneral Cemalettin Doğan, yarbay Latif Çiçek ile binbaşı Servet Arslan ağırlaştırılmış müebbet, yedi sanık müebbet, iki sanık çeşitli oranlarda hapis cezasına çarptırıldı.

• Kırşehir davası

Darbe girişimi sırasında “Kırşehir Sıkıyönetim Komutanı” olarak görevlendirildiği ve “Analizi Harbiyeli” adlı Twitter hesabını kullandığı öne sürülen Albay Ömer Kulaç, dört kez müebbet ve 12 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı.

• Malatya davası

Eski 2. Ordu Komutanı orgeneral Adem Huduti ve eski 2. Ordu Kurmay Başkanı tümgeneral Avni Angun’un da aralarında bulunduğu 76 sanık yargılandı. Sanıklardan 14’ü ağırlaştırılmış müebbet, ikisi müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Huduti ‘ye 15 yıl, eski 2. Ordu Kurmay Başkanı tümgeneral Avni Angun’un da aralarında yer aldığı 57 sanık ise beraat etti.

• Mersin davası

Dönemin Deniz Kuvvetleri Akdeniz Bölge Komutanı Nejat Atilla Demirhan ve eski Kurmay Başkanı albay Tayfun Ergi’nin de yer aldığı sekiz sanığa ağırlaştırılmış müebbet, 13 sanığa da 7 yıl 6 ay ila 15 yıla kadar değişen hapis cezaları verildi.

• Şanlıurfa davası

Şanlıurfa’da yargılanan altı eski asker,  ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

• Şırnak davası 

Silopi’de yargılanan 14 eski askere ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verildi, beş sanık ise beraat etti.