Koronavirüs günlerinde Putin portresi: “Popülaritesinin azalmasından korkuyor, yaratmak adına 20 yılını harcadığı sistem için endişeleniyor”

New York Times gazetesinin Moskova temsilcisi Andrew Higgins, kaleme aldığı yazıda, Rusya’daki koronavirüs gündemini ve Vladimir Putin’in koronavirüsle beraber içine girdiği siyasi manzarayı analiz etti. Yazının çevirisini sizin için paylaşıyoruz.

Kızıl Ordu’nun Nazi Almanyası’nı mağlup ettiği gün olan 9 Mayıs’ın 75. yılında düzenlenecek askeri geçit töreni, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için bir zafer anı olacaktı; Rusya’yı dünyadaki saygın pozisyonuna geri getiren ve iktidarını sağlamlaştırma konusunda büyük başarılar elde eden Putin için bir kutlama anı.

Ancak koronavirüs her şeyi değiştirdi.

Şimdi kaçınılmaz olana boyun eğen ve geçit törenini iptal eden Putin, hevesli bir politikacıdansa sarayında canı sıkılan bir hükümdar gibi gözüküyor; popülaritesi düşerken salgınla ilgili yaptığı video konferanslarda sık sık saatini kontrol ediyor.

Görev adamı Putin, Kremlin’in yurtiçindeki ve yurtdışındaki düşmanlarıyla ve hatta Rusya’nın uzak ormanlarındaki vahşi kaplanlarla yüzleşmeye her daim hazır, hiperaktif bir lider olarak son 20 yıla damgasını vurdu. 2018’de halkın yüzde 80’inin oyunu alarak tekrar seçilen, gücüne karşı olan hiçbir tehditle karşılaşmayan Putin, koronavirüsle karşı karşıya gelince ise tuhaf bir şekilde pasifize oldu. Eski bir Kremlin danışmanı olan Gleb O. Pavlovsky, Putin için “Korkuyor, popülaritesinin azalmasından korkuyor ve yaratmak için 20 yılını harcadığı sistem için endişeleniyor” diyor. Putin’in kolayca yenemeyeceği viral bir düşmanla karşı karşıya kaldığını belirten Pavlovsky “Putin, şu an yapılacak en iyi şeyin kenara çekilmek olduğunu anlıyor” diye de ekliyor.

Perşembe günkü haberlerle, Putin’in şu an yaptığını yapmak daha da zor bir hale geldi. Yalnızca üç ay önce Rus hükümetine yeni bir sinerji getirdiği konuşulan 54 yaşındaki Rusya Başbakanı Mikhail V. Mukrisustin, ulusal televizyonda yayınlanan bir canlı bağlantı sırasında Putin’e koronavirüs testinin pozitif çıktığını söyledi. 67 yaşındaki Putin, Mukrisustin’e “Çok aktif bir kişisin” diye övgüler dizerek şöyle bir cevap verdi: “Senin başına gelenler herhangi birinin başına da gelebilirdi.”

Putin’in sıkıntılarına ek olarak, petrol fiyatlarının çöküşü sosyal programlar için büyük bir gelir akışını ortadan kaldırırken, Rusya’nın petrole ve gaza bağımlı ekonomisinin bu yıl yüzde 6 oranında daralması bekleniyor.

Ancak küresel petrol piyasalarındaki bu karmaşa, sağlık krizinden daha farklı olarak, Putin’in jeopolitik davasına ve elinin güçlü olduğu diplomatik yönetime dayanıyor. Putin’in ABD Başkanı Donald Trump ve Suudi Arabistan’ın Veliaht Prensi Muhammed bin Salman ile yürüttüğü ortak çabalar, piyasaları canlandırmak adına küçük bir katkı yaptı ancak Putin’in yapmayı en çok sevdiği şeyi tekrar gösterdiler: Rusya’nın küresel meselelerdeki vazgeçilmez yerini ispatlamayı.

Bunların aksine, salgın ise yalnızca Putin’in her zaman en büyük kırılganlığı olan şeyi öne çıkardı: Döküntü haline gelmiş hastaneler, yerleşik yoksulluğun boyutları ve yıllardır devam eden reel gelir düşüşü gibi meselelere gösterilen ilgi yoksunluğu veya bunların üstesinden gelme konusundaki başarısızlığı.

Bu sıkıntılara ek olarak, anayasa değişiklikleri ile ilgili olan 22 Nisan Referandumu da virüs yüzünden iptal edildi. Halihazırda yasama organı tarafından onaylanmış olan bu anayasa değişiklikleri, Putin’in görev süresini uzatabilmesine ve 2036 yılına kadar iktidarda kalmasına izin veriyor.

Koronavirüsün şubat sonu ve mart başında Rusya’da görüldüğü esnada ortalarda çok az görünen Putin, bu ayın neredeyse her günü, Moskova’nın dışındaki konutundan yaptığı canlı bağlantılarla televizyondaydı.

Kremlin’in sivil toplum ve insan hakları danışma konseyinin eski bir üyesi olan Yekaterina Schulmann, Putin için “Yorgun ve hatta sıkılmış bir izlenim veriyor” dedi. Schulmann’a göre Putin, dış siyasete olan ilgisini hızlı bir biçimde kaybediyor ve hatta Batı ülkelerindeki işleyişi “Ülkede yanlış giden şeylerin bahanesi” olarak görmeyi bile bıraktı.

Putin salı günü siyah takım elbisesi ve koyu kravatıyla kasvetli bir görüntüde televizyona çıkarak ilk kez mart ayında ilan edilen “çalışmama döneminin” 11 Mayıs’a kadar uzatılacağını duyurdu. “Rahatlayamayız. Durum hâlâ çok zor gözüküyor ve henüz tepe noktasına ulaşmadık” dedi. 9 Mayıs Zafer Bayramı’nın iptal edilişine rağmen hâlâ Zafer Bayramı’ndan bir şeyler koparmak isteyen Putin, her halükarda askeri geçit töreninin yapılacağını; “savaş uçaklarıyla birlikte helikopterlerin, kahramanları onurlandırmak adına” göklerde süzüleceğini belirtti.

Moskova merkezli bağımsız bir araştırma şirketi olan Levada Center’a göre, Putin’in şubat başında yüzde 69 olan görev onayı mart ayında yüzde 63’e geriledi. Bununla beraber aynı araştırmaya göre Avrupa’daki liderlerin çoğu koronavirüs sırasında görev onaylarını artırdı. Schulmann’a göre Rusya’da kamuoyunun ruh hali çok değişken ve Putin şu an halkla iletişim kurabileceği bir ton bulmakta zorlanıyor.

Koronavirüs gündemiyle birlikte Putin’in siyasi rakipleri de ön plana çıkıyor. Rusya’nın en önde gelen ve Kremlin’i yozlaşmış bir polis devleti inşa etmekle suçlayan Aleksey A. Navalniy, son olarak ülkede olağanüstü hal ilan edilmesini talep etti. Bunu ancak Putin yapabilir. Ve bu tür bir hareket zaten oldukça müdahaleci olan güvenlik hizmetlerini güçlendirecek fakat aynı zamanda da hükümeti, eve kapanmalardan dolayı kötü etkilenen işletmelere tazminat ödemeye zorlayarak onları kira ve faiz gibi ödemelerden muaf tutacak. Putin şimdiye kadar yalnızca parça parça olarak gözükebilecek bazı yardım tekliflerinde bulunmuştu.

Rusya’da ilan edilen en son olağanüstü hal yönetimi 1993’te Boris Yeltsin yönetimindeydi. Putin şu ana kadar bu travmatik örneği tekrar uygulamayı hiç düşünmedi. Çünkü bunu yapmak, yalnızca devlet tarafından büyük paralar harcanmasına sebep olmayacak aynı zamanda da Putin’in en büyük övünç kaynaklarından biri olan “1990’ların kargaşasından kaçma” istikrarını da delik deşik edecek.

Yaklaşık 600 milyar dolar olduğu tahmin edilen yoğun finansal rezervlerle desteklenen Rusya’nın koronavirüsle mücadele anlamında birçok ülkeye göre daha fazla manevra alanı bulunuyor. Ayrıca şu ana kadar göreceli olarak az sayıda vaka bildirilmesi ve ölüm oranlarının düşük olması da bir avantaj. ABD’deki vakaların sayısı 1 milyonu aşarken, Rusya çarşamba günü itibariyle yaklaşık 100 bin vaka bildirdi. ABD’de 1 milyon kişi başına tespit edilen ölüm oranı 58 binden biraz fazlayken Rusya’da ise bu oran 972.

Ancak salgın Rusya’da diğer ülkelere göre daha geç başladı ve kötüleşmeye hâlâ devam ediyor. Bunun yanında Putin’in en sağlam tabanında yer alan devlet dışı sektör çalışanlarının; restoran, kuaför gibi özel işletmelerde çalışanların ve diğer birçok özel işletmeden gelir sağlayanların işleri durmuş durumda. Salgının verdiği ekonomik hasar oldukça ağır.

Gelirlerini kaybeden çalışanlar, işçiler ve Kremlin politikalarına karşı çıkan siyasi aktivistler evde kalma emirleri nedeniyle geniş sokak protestoları organize edemese de çevrimiçi platformlarda hükümete karşı yoğun protestolar başladı. İlginç bir protesto şekli olarak vatandaşlar navigasyon programlarını kullanarak sokaklarda dijital olarak bir araya geliyor.

Gerçek sokak protestoları için birkaç dağınık girişim olsa da Rus polisine bağlı çevik kuvvetler bu protestolara sert bir şekilde müdahale ediyor. Bunların en büyüğü 20 Nisan’da Kafkas Dağları’nda bulunan Vladikavkaz’da gerçekleşen ve sokağa çıkma yasaklarını protesto eden bir toplanmaydı.

Rusya uzmanı ve “Bay Putin” kitabının yazarı Mark Galeotti, Kremlin için en büyük tehdidin insanlar arasındaki bu huzursuzluk değil, hükümetin meşruiyetinin çürümesi olduğunu söylüyor. Galeotti’ye göre Putin, Rusya için “hiper-başkanlık sistemi” yarattığını söylüyor ama kendisi başkanlık vasıflarını gittikçe kaybediyor. Virüsle ilgili gelişmeleri ve alınan sert önlemleri halka kendisi değil yardımcıları söylüyor. Galeotti ayrıca Putin’in sisteminin ayakta kalmasını sağlayan valiler ve bürokratlara hiçbir yetki genişlendirmesi tanınmadığını, devletin orta yönetimiyle Putin arasında yapılan temel sözleşmelerin Putin tarafından ihlal edildiğini belirtiyor.

2014 yılında, Kırım’daki Kremlin yanlısı cumhurbaşkanının devrilmesini kendi çıkarlarına karşı bir tehdit olarak algılayan Putin, Kırım’ı ele geçirerek bu soruna bir cevap vermişti. İki yıl sonra da Rusya’nın Ortadoğu’daki en yakın müttefiki olan Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad zor zamanlar geçirirken Putin, savaş uçakları ve askeri yardım göndererek Suriye iç savışanın gidişatını tersine çevirmek için seferber oldu.

Koronavirüs konusu ise Putin’i çaresiz bırakmış gözüküyor. Mart ayı boyunca kendi liderliğine dair güçlü referanslar ortaya koymaya çalışsa da, ilerleyen virüs salgınından önce ortaya koyduğu maço liderlik tavrı planlandığı gibi çalışmadı: Putin’in sapsarı bir koruma kıyafetiyle Moskova’daki enfekte hastaları ziyaret edişinden birkaç gün sonra ona hastanede eşlik eden ve ziyaret sırasında el sıkışmış olduğu başhekimin de koronavirüs testi pozitif çıktı.

O zamandan beri Putin köşküne çekilmiş durumda. Oradaki rahat oturma odasındaki şömineden çıkan alevlerle ısınıyor. 19 Nisan’da yayımladığı Paskalya Bayramı mesajında ise bana endişe veren bir şey söyledi: “Durum tamamen kontrol altında.”