Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Savcısı Karim A. A. Khan dün (2 Mart), Ukrayna’daki olası savaş suçları ve insanlığa karşı işlenen suçlar hakkında soruşturma başlatıldığını duyurdu. Khan soruşturmanın, UCM’nin kuruluş statüsü olan Roma Statüsü’ne taraf 39 ülkenin soruşturma açılması için UCM’ye dilekçe vermesinin ardından açıldığını söyledi. Peki, UCM Putin’i ve Ukrayna’ya saldırılardan sorumlu diğer Rus siyasetçileri adalete teslim edebilir mi? Ceza hukukçusu Dr. Timuçin Köprülü, UCM’deki yargılamaya ilişkin prosedürü Medyascope’a anlattı.
UCM, dört ayrı suçla ilgili yargılama yapabiliyor. Bunlar savaş suçları, insanlığa karşı suçlar, soykırım ve saldırı suçu.
UCM Başsavcısı Karim Khan, Ukrayna’da savaş suçları ve insanlığa karşı suçların işlendiğine inanmak için makul nedenlerinin bulunduğunu söyledi. Ancak UCM’nin yargı yetkisini düzenleyen Roma Statüsü’ne göre mahkemenin yargı yetkisi, statünün tarafı olan ülkelere ve bu ülkelerin vatandaşlarına ilişkin.
Rusya ve Ukrayna ise Roma Statüsü’ne taraf ülkeler arasında bulunmuyor. Peki, Rusya ve Ukrayna’nın statüye taraf ülkeler arasında bulunmaması Rus siyasetçilerin yargılanmasına engel olur mu?
“İstisnalar var”
Medyascope’a UCM’nin yargılama yetkisine ilişkin ayrıntıları anlatan ceza hukukçusu Dr. Timuçin Köprülü, Statü’ye taraf olmayan ülkelere ilişkin yargılama konusunda istisnalar olduğunu belirterek, “Bunun ilk istisnası Statü’ye taraf olmasa da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) BM Şartı’nın 7. bölümünden hareketle durumu savcılığa bildirmesidir. Bu durumda Statü’ye taraf olmayan bir devlet ya da vatandaşı tarafından işlenen suçlar da soruşturulabilir, kovuşturulabilir. Ancak Rusya, Güvenlik Konseyi’nde veto yetkisine sahip olduğundan bu mümkün gözükmüyor” dedi.
UCM, Rusya’ya BMGK kararıyla soruşturma açamasa da Ukrayna daha önce mahkemenin bazı konularda yargı yetkisini kabul ettiği için Rusya’ya soruşturma açılabilir:
“Ukrayna, Nisan 2014 ve Eylül 2015 tarihlerinde mahkemeye yaptığı bildirimle, ‘Rusya Federasyonu yetkililerince ve terörist örgütler Donetsk Halk Cumhuriyeti ile Lugansk Halk Cumhuriyeti liderlerinin işlediği ve Ukrayna vatandaşları için ağır sonuçlar doğuran, kitlesel ölümlere neden olan insanlığa karşı işlenen suçlar ve savaş suçları’ için Statü’nün 12/3 maddesine göre, ‘bu suçların faillerinin ve suç ortaklarının belirlenmesi, soruşturulması ve yargılanması maksadıyla ülke topraklarında 20 Şubat 2014 tarihinden itibaren işlenen suçlar bakımından’ UCM’nin yargı yetkisi kabul edilmiştir.
Bu bildirimle artık UCM’nin Ukrayna topraklarında işlenen insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları üzerinde yargılama yetkisi vardır. Mahkemenin saldırı suçu bakımından yargı yetkisini kullanabilmesi için ise Roma Statüsü’ne taraf devletin, ülkesinde suçun işlenmesi ya da faillerin taraf devletin vatandaşı olması gerekir. Rusya, Roma Statüsü’ne taraf değil, bu durumda vatandaşlarının iştirak ettiği bir saldırı suçuna dair soruşturma yapılamaz. Saldırıya uğrayan Ukrayna’nın mahkemenin yargı yetkisini kısmen kabul ettiği bildirimde de saldırı suçu geçmemektedir. Bu durumda soruşturulacak ve kovuşturulacak suçlar, insanlığa karşı işlenen suçlar ve savaş suçlarıdır.”
Rus yetkililer hakkında yakalama ya da tutuklama gibi tedbirler uygulanabilir mi?
Peki, UCM yargılananlar için yakalama ya da tutuklama gibi tedbirlere başvurabilir mi?
Medyascope'u destekle. Medyascope'a abone ol.
Medyascope’u senin desteğin ayakta tutuyor. Hiçbir patronun, siyasi çıkarın güdümünde değiliz; hangi haberi yapacağımıza biz karar veriyoruz. Tıklanma uğruna değil, kamu yararına çalışıyoruz. Bağımsız gazeteciliğin sürmesi, sitenin açık kalması ve herkesin doğru bilgiye erişebilmesi senin desteğinle mümkün.
Köprülü, mahkemenin bu kararları verme yetkisine sahip olduğunu ancak bu kararlar alınsa dahi UCM’nin kararı uygulayabilecek kolluk gücünün bulunmadığını söyledi:
“Roma Statüsü’nün 58. maddesine göre savcılık, Ön Soruşturma Dairesi’nden soruşturma evresinde bir tutuklama kararı vermesini isteyebiliyor. Bunun için tutuklanması istenecek olan kişilerin işlediği düşünülen suçların mahkemenin yargı yetkisinde olması ve tutuklamanın gerekli olması gerekiyor. Bu gereklilikten anlaşılması gereken de tutuklama kararı verilmemesi halinde kişi ya da kişilerin soruşturmayı ya da mahkemenin işlemlerini engelleyebilecek veya tehlikeye sokacak olması yahut tutuklanması istenen kişi ya da kişilerin mahkemenin yargı yetkisindeki suçları işlemeye devam etmesinin önlenmesidir. Tutuklama dışında Ön Soruşturma Dairesi, kişinin mahkeme önünde bulunmasına da karar verebilir. Ancak UCM’nin bu tür kararları uygulayabilecek bir kolluk gücü bulunmuyor.”
UCM tarafından tutuklanmasına karar verilen kişi, Roma Statüsü’ne imzacı bir ülkede bulunuyorsa söz konusu ülke kişiyi yakalayarak UCM’ye teslim etmek zorunda. Fakat Köprülü bu konuda daha önce olumsuz örnekler yaşandığını belirtti:
“UCM eski Sudan Devlet Başkanı El Beşir hakkında da tutuklama kararı çıkarmıştı. El Beşir, Roma Statüsü’nü imzalayan Ürdün ve Güney Afrika Cumhuriyeti’ne gitmişti ancak devlet başkanının sorumsuzluğu/dokunulmazlığı nedeniyle tutuklanmamıştı ve bu durum da UCM’nin önüne gelmişti. Roma Statüsü’ne taraf olmayan bir devletin ülkesinde bulunması durumunda ise Putin özelinde bakıldığında böyle bir teslimin gerçekleşmeyeceği de ortada.”
Putin’i ve diğer Rus siyasetçileri adalete teslim etmenin alternatif yolları var mı?
Ulusal mahkemeler, evrensel yargı yetkisi yasaları bulunuyorsa kişileri suçun işlendiği yere bakılmaksızın yargılayabiliyor. Örneğin ocak ayında bir Alman mahkemesi, Suriye’deki iç savaşta işlenen insanlığa karşı suçlardan dolayı Suriyeli bir istihbarat görevlisini ömür boyu hapis cezasına çarptırdı.
Yine Almanya’da 2015 yılında, Doğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde bir isyancı gruba liderlik etmekle suçlanan iki Ruandalı savaş suçlarından hapis cezası aldı. Ancak bir devlet başkanı için evrensel yargı yetkisine başvurulmaya çalışılsa bile Putin’i tutuklayıp mahkemeye çıkarmanın önünde büyük engeller olacaktır.
