Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin “En kötü yıl” dediği 2022’de, bütün ülkenin öncelikli gündemi ekonomiydi. 2022, yüksek enflasyon, rekor kıran dolar kuru, tartışmaların odağındaki KKM hesapları ve hem iktidarın, hem muhalefetin ekonomik seçim vaatleriyle geçti. Google’da dahi, bu yıl en çok aratılan şey ”dolar/TL kuru” oldu.
Ekonomik krizin günden güne derinleştiği, halkın ve siyasetin gündeminden hiç düşmediği bir yıl sona eriyor. 2021’de Merkez Bankası’nın (MB) politika faizini 700 baz puan indirmesinin ardından makroiktisadi büyüklüklerde ortaya çıkan bozulmalar, 2022 yılına da damgasını vurdu.
Faiz kararları
MB’nin bağımsızlığının fiilen ortadan kaldırıldığı yorumları yapılırken, AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon sonuç” önermesiyle faiz müdahalelerinin sonuçları bütün vatandaşları etkiledi. Önceki yılın faiz indirimlerinin sonuçlarıyla yüzleşilirken, MB 2022’nin ilk yedi ayında faizi yüzde 14’te sabit tuttu. Ağustos ayı itibariyle faiz tekrar indirilmeye başlanırken, Erdoğan’ın temenni ettiği gibi, tek hanelere geriledi. MB, dört ayda 500 baz puan indirimle faizi 9’a düşürdü.
Bakan Nebati’den inciler
Faiz indirimleri 2021 Eylül’de başladığında Hazine ve Maliye Bakanı olan Lütfi Elvan, 2 Aralık 2021’de istifa etmişti. Elvan’ın, Kavcıoğlu’ndan önceki MB Başkanı Ağbal gibi, indirimlere karşı çıktığı için istifa ettiği iddia edilmişti. Elvan’ın istifasının ardından, “yeni ekonomi politikasına uyumlu” denilen Nureddin Nebati, Hazine ve Maliye Bakanı oldu.
Nebati’nin, 21 Aralık 2021’de katıldığı bir programda söylediği “Gözlerime bakar mısınız? Ne görüyorsunuz gözlerimde? Ekonomi rakam işi, ekonomi temenni işi, ekonomi güven işi, ekonomi istikrar işi, beklenti işi. Ekonomi gözlerdeki ışıltıdır” sözleri, bir yıllık bakanlık performansına ayna tuttu ve sık sık eleştirilerle hatırlandı.
KKM’nin Hazine’ye etkisinin çok düşük olacağına dair güvence veren Nebati, “TL’yi olabilecek en düşük seviyeye düşürdük. Daha ineceği bir yer yok, vatandaş rahat olsun” demişti. Nebati’nin bu sözleri sarf ettiği 22 Mart 2022’de dolar kuru 14,80 TL iken, bugün 18,63 TL düzeyinde.
Bakan Nebati’nin asgari ücret ile ilgili sözleri ise geçtiğimiz haftanın en çok tartışılan konularından oldu. Nebati, 12 Aralık’ta “Asgari ücretliye de, memura da, emekliye de ne verilse haklarıdır. Dar gelirliye, fakir fukaraya vermek bereket getirir” dedi. Bakan’ın bu sözleri, yoksulluğu kabul ederek meşrulaştırdığı ve yurttaşların hakkına sadaka muamelesi yaptığı gerekçesiyle tepki gördü.
Enflasyona baz etkisi ayarı
Politika faizinin, enflasyon oranının üzerinde olması ve reel faizin pozitif olması gerektiği konusunda iktisatçılar arasında görüş ayrılıkları var. Neyin “doğru” olduğu tartışmalı olsa da, MB, indirimlere başlamadan önce faizi enflasyonun üzerinde tutacaklarına yönelik açıklamalar yaparken, 2022’de enflasyon oranları faizin çok üzerinde seyretti ve devam eden faiz indirimleriyle aradaki makas açıldı.
Ağustos 2021’de, faiz yüzde 19 iken, yıllık enflasyon yüzde 19,25’ti. Faizin yüzde 9’a kadar indirildiği Kasım 2022’de, Türkiye İstatistik Kurumu’na (TÜİK) göre enflasyon yüzde 84,39 oldu. Aralık 2021’de yıllık enflasyon, tırmanışa geçerek yüzde 36,08 olarak açıklanmıştı. Bu ayın hesaplamalarında baz (temel) alınacak dönemde, normal seyirden önemli ölçüde yüksek bir enflasyon gerçekleşmesinin etkisi yansıyacak. Baz etkisi denilen bu etki, enflasyon hesabında kendini göstermeye başladı ve yüzde 19’dan yüzde 85,51’e çıkan yıllık enflasyon kasımda yüzde 84,39’a geriledi. Orta Vadeli Program’da (OVP) da yüzde 65 olarak açıklanan 2022 yıl sonu enflasyonu hedefine baz etkisiyle ulaşılması mümkün.
Dolar kuru, KKM ilanını getiren düzeyi aştı
Faizlerdeki düşüş, TL’nin değer kaybını da beraberinde getirdi. 2022 yılının ilk gününde MB verilerine göre 13,42 TL olan dolar kuru, bugün (21 Aralık) 18,64 TL’ye ulaştı. Faiz indirimlerine başlanmadan önce, dolar kurunun Ağustos 2021 ortalaması 8,48 TL idi. Faizin bin baz puan indirildiği süreçte, TL’deki değer kaybı yüzde 120 oldu.
MB’nin 16 Aralık 2021’deki faiz kararının ardından, 20 Aralık’ta dolar kuru 18,37 TL olarak rekor kırmıştı. Erdoğan’ın açıklamaları ve kur korumalı mevduat (KKM) sisteminin duyurulmasıyla, 23 Aralık’ta 11,39 TL’ye kadar gerileyen kur, stabilize edilmeye çalışıldı. MB’nin döviz satışları yaptığı iddiası ve sürekli azalan rezervleriyle büyük oynaklıkları önlediği savlarına karşın yükselmeye devam eden dolar kuru eylül ayında, KKM’nin ilan edildiği tarihteki seviyesine döndü. Çeşitli kurumların makro ihtiyati tedbirlerinin ve MB’nin müdahalelerinin, yapılan uluslararası anlaşmaların etkisiyle dolar kuru, iki ayı aşkın süredir 18,6 TL düzeyinde seyrediyor.
Medyascope'u destekle. Medyascope'a abone ol.
Medyascope’u senin desteğin ayakta tutuyor. Hiçbir patronun, siyasi çıkarın güdümünde değiliz; hangi haberi yapacağımıza biz karar veriyoruz. Tıklanma uğruna değil, kamu yararına çalışıyoruz. Bağımsız gazeteciliğin sürmesi, sitenin açık kalması ve herkesin doğru bilgiye erişebilmesi senin desteğinle mümkün.
2022’ye damgasını vuran KKM
21 Aralık 2021’de ilan edilen kur korumalı mevduat (KKM) sistemi, yıl boyunca tartışıldı ve çoğunlukla olumsuz yönleri vurgulanarak eleştirildi. KKM hesapları, en yüksek mevduat düzeyine 11 Kasım itibariyle ve 1 trilyon 474 milyar 441 milyon TL seviyesinde ulaştı. Bu zamana kadar ivmesi yavaşlasa da düzenli olarak artan mevduatlar, ilk defa 18 Kasım haftasında daraldı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) verilerine göre, 9,5 milyar TL azalarak 1 trilyon 464 milyar 950 milyon TL’ye gerileyen KKM hesapları artış ve azalışlar sürüyor. 9 Aralık itibariyle hesaplarda 1 trilyon 464 milyar 561 milyon TL bulunuyor.
Ek bütçeyle 2022 yılı boyunca 40 milyar TL ayrılan KKM’nin, mart-ekim 2022 döneminde Hazine’ye resmi yükü 91,6 milyar TL’ye ulaşmıştı. Kurda, üç aylık vadede bankaların verdiği faizin üzerinde bir artış olmadığı için, kasım ayında Hazine’den KKM için ödeme yapılmasına gerek kalmadı. MB’nin kur farkı için ne kadar ödeme yaptığı ise açıklanmıyor. TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu ile Genel Kurul’da 2023 bütçesi görüşmelerinde MB’nin KKM ödemelerini açıklamaması tartışmalara konu olurken, MB Başkanı Şahap Kavcıoğlu, “KKM ile ilgili gizlenmiş, saklanmış bir şey söz konusu değil, yıl sonu bilançolarında her şey görülecek” demişti.
Kurun bedeli: Cari açık ve dış ticaret açığı
İktidarın ekonomi yönetiminin Aralık 2021’de açıkladığı “Yeni Ekonomik Model”de iddiası, faizin düşmesiyle kurun yükseleceği, ihracatın artacağı, dış ticaret fazlası ve yerli üretimin artmasıyla cari fazla verileceği ve böylece enflasyonun düşeceği yönündeydi. Ancak bir yılı aşkın sürede enflasyon katlanırken, cari açık ve dış ticaret açığı büyümeye devam etti.
Dış ticaret açığı, kasım ayında 8,8 milyar dolar ve ocak-kasım ayları arasından 99,9 milyar dolar olurken, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 153,6 arttı. İktidar, “İhracat rekoru kırdık” derken, dış ticaret açığındaki artış, ihracatın çok üzerinde gerçekleşti.
MB, önceki ay ödemeler dengesi istatistiklerinde revizyon yapıldığını açıklayarak cari açığı “aşağı yönlü” güncellemişti. Revizyonla birlikte 38 milyar dolar olan dokuz aylık cari açık, yılın ilk sekiz ayı için ölçülen 39,7 milyar dolarlık cari açığın altında kalmıştı. Ocak-Ekim 2022 döneminde 38,2 milyar dolar olan cari açık, yapılan revizyonla azalmasına rağmen, önceki yılın aynı döneminde verilen 2 milyar dolar düzeyindeki açığın 19,5 katına çıktı. 43,5 milyar dolara ulaşan yıllıklandırılmış cari açık, 2018’den bu yana en yüksek düzeye ulaştı. 12 aylık cari açık, Eylül 2018’de 46,1 milyar dolar olarak açıklanmıştı. OVP’ye göre 2022 yılı sonunda cari açığın 47,3 milyar dolar olması bekleniyor.
Küresel enflasyona karşı, ABD ve AB’den faiz artışı
MB, politika faizini 15 ayda bin baz puan indirirken, koronavirüs salgını ve Rusya-Ukrayna savaşının etkisiyle küresel düzeyde görülen enflasyona karşı faiz artırımları devam ediyor. ABD Merkez Bankası (Federal Reserve-Fed), Mart ayından bu yana yedi toplantı ile faizi 425 baz puan artırarak yüzde 4,25-4,50 aralığına çıkardı. Avrupa Merkez Bankası (ECB) faizi 2008’den bu yana en yüksek seviyeye, yüzde 2,50’ye yükseltti.
ABD’de Mart 2021’den itibaren Fed yüzde 2’lik hedef enflasyonunun üzerinde seyreden ve yükselme trendinde olan enflasyon, faiz artırımlarına paralel olarak düşmeye devam ediyor. Haziran ayında yüzde 9,1 olarak açıklanan enflasyon, ABD’de son 41 yılın en yüksek seviyesini gördü ancak beş aydır düşüşünü sürdürüyor. 13 Aralık’ta açıklanan kasım ayı yıllık enflasyonu, yüzde 7,1 ile beklentilerin altında gerçekleşti.
ECB, Fed’e göre faiz artışlarına geç başlasa da, Temmuz 2022’den bu yana faizi 250 baz puan artırdı. Euro bölgesinin faizi son olarak aralık 2008’de yüzde 2,50 düzeyindeydi ve bu yıl yapılan faiz artışlarına kadar, altı yılı aşkın süredir, yüzde 0 seviyesinde tutulmuştu. Euro bölgesinin kasım ayı enflasyonu yüzde 10 olarak açıklanmıştı. Ekonomistler, faiz artırmakta geciktiği ve Fed karar keskin artışlar yapmadığı için, ECB’nin enflasyonu kontrol altına almakta zorlandığı yorumları yapıyor.
