Dünyanın en zengin doğalgaz ve petrol yataklarına sahip ülkelerinden İran, tarihinin en büyük enerji kriziyle boğuşuyor. Yaptırımlar, altyapı sorunları ve İsrail saldırıları nedeniyle sanayi neredeyse durma noktasına geldi. Devlet televizyonu, cumhurbaşkanlığı binasının geceleri karanlıkta kaldığını gösteren görüntüler yayınlıyor. Peki İran nasıl bu hale geldi?
Dünyanın en büyük doğalgaz ve petrol rezervlerine sahip ülkelerden İran’da benzeri görülmemiş bir enerji krizi yaşanıyor. İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, ülkesinin gaz, elektrik, su, para ve çevre konusunda ciddi sorunlarla karşı karşıya olduğunu açıkladı.
Günlük 350 milyon metreküp doğalgaz açığı bulunan İran’da 17 elektrik santrali tamamen devre dışı kaldı. Sanayi Koordinasyon Konseyi Başkanı Mehdi Bostancı, üretimin yüzde 30 ile 50 arasında düşeceğini ve zararın on milyarlarca doları bulacağını belirtti.
İsrail saldırıları krizi derinleştirdi
The New York Times‘ın haberine göre, İsrail 2024 yılının Şubat ayında İran’daki iki önemli gaz boru hattına saldırı düzenledi. İran yönetimi, milyonlarca insanın gaz hizmetinin kesilmemesi için acil durum rezervlerini kullanmak zorunda kaldı. Ticaret Odası Enerji Komitesi üyesi Seyed Hamid Hüseyni, bu rezervlerin hala doldurulamadığını açıkladı.
Altyapı sorunları ve yaptırımlar
Uluslararası enerji araştırmalarına göre, İran’ın enerji kaynaklarının yüzde 70’ini doğalgaz oluşturuyor. Bu oran ABD ve Avrupa ülkelerinden çok daha yüksek. Ülke genelinde konutların yüzde 90’ı ısınma ve yemek pişirme için doğalgaza bağımlı durumda.
Devlet gaz şirketi başkanı Said Tavakoli, Tahran yakınlarındaki dağlarda ve Hazar Denizi kıyısında bulunan 73 bin tatil evinin gazını kestiklerini duyurdu. Yetkililer kapı kapı dolaşarak bu evleri tespit etti.
İran’da ekonomik kriz derinleşiyor
İran’ın para birimi riyal, dolar karşısında tarihin en düşük seviyesine geriledi. Tahran’daki döviz tacirlerinin verdiği bilgiye göre, riyal Donald Trump’ın kasım ayında başkan seçilmesinden bu yana yüzde 10’dan fazla değer kaybetti. Dolar kuru 703 bin riyalden 777 bin riyale yükseldi.
İran’ın nükleer anlaşması döneminde, 2015 yılında, dolar kuru 32 bin riyal seviyesindeydi. Cumhurbaşkanı Pezeşkiyan’ın göreve başladığı 30 Temmuz’da ise kur 584 bin riyal düzeyindeydi.
Sanayi üretimi yüzde 50 durdu
Londra merkezli ekonomi düşünce kuruluşu Bourse & Bazaar Foundation’ın başkanı İsfendiyar Batmanghelidj, İran’ın ihtiyacı kadar elektrik üretemediğini ve aynı zamanda tüketimi de azaltamadığını belirtti.
İran’ın Yüksek Çalışma Konseyi’ndeki işveren temsilcisi Ali-Aşğar Ahaniha, Devrim Muhafızları’na bağlı Tasnim ajansına verdiği röportajda sanayi alanlarının yüzde 50‘sinin elektrik kesintileri nedeniyle faaliyetlerini durdurduğunu açıkladı.
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
İsfahan’daki bir ev aletleri fabrikasında çalışan mühendis Soheil, artan üretim maliyetleri nedeniyle fabrikanın küçülmeye gideceğini ve işten çıkarmaların başlayacağını söyledi.
Jeopolitik güç kaybı
İran’ın bölgesel gücü de son dönemde ciddi darbe aldı. Suriye’de Esad yönetiminin devrilmesi ve İsrail’in Lübnan’daki Hizbullah’a verdiği kayıplar ülkeyi zayıflattı. Hizbullah lideri Naim Kasım, İran’ın Lübnan’a silah göndermek için kullandığı kara yolunu kaybettiklerini itiraf etti.
Günlük hayat aksıyor: Dersler iptal, tedaviler erteleniyor
Tahran’da yaşayan 32 yaşındaki İngilizce öğretmeni Sephideh, elektrik kesintileri nedeniyle çevrimiçi derslerinin sürekli iptal olduğunu belirtti. Diş hekimi Nader ise elektrik kesintileri yüzünden hastaların tedavilerini yarıda kesmek zorunda kaldığını söyledi.
İran yazın 14 bin megavat elektrik açığı yaşadı. Yaptırımlar ve jeopolitik gerilimler nedeniyle altyapı yatırımları yapılamıyor. Devlet sübvansiyonları verimsiz enerji tüketimini teşvik ediyor.
Çözüm arayışlarında durum ne?
Pezeşkiyan, enerji tasarrufu için geniş çaplı bir kampanya başlattı. Devlet görevlileri ve ünlüler, halktan evlerinin sıcaklığını en az iki derece düşürmelerini istiyor. Devlet televizyonu, cumhurbaşkanlığı binasının geceleri karanlıkta kaldığını gösteren görüntüler yayınlıyor.
Bundan sonra İran’ı ne bekliyor?
İran, önümüzdeki dönemde çok daha zorlu bir süreçle karşı karşıya kalabilir. Trump’ın başkan seçilmesi, yaptırımların artacağı endişesini güçlendiriyor.
Suriye’de Esad yönetiminin devrilmesi ve Hizbullah’ın İsrail karşısında aldığı yenilgi, İran’ın bölgesel gücünü zayıflattı. Doğalgaz ve elektrik altyapısının yenilenmesi için gereken yabancı yatırımlar, yaptırımlar nedeniyle yapılamıyor. Sanayi üretimindeki düşüş ve işten çıkarmalar ekonomik krizi derinleştirebilir.
İran Merkez Bankası’nın döviz müdahaleleri şimdilik sonuç vermedi. Riyal’in değer kaybetmeye devam etmesi bekleniyor. Enerji krizinin çözümü için gereken acil önlemler alınmazsa, toplumsal huzursuzluk artabilir.