CHP’nin 4-5 Kasım 2023 tarihli 38. Olağan Kurultayı ile 6 Nisan 2025’teki 21. Olağanüstü Kurultayı’nın iptali için açılan davalar birleştirildi. Mahkeme tutanağında ilk kez “mutlak butlan” ifadesi yer alırken, davacılar “kurultayın yok hükmünde olduğunun tespitini” istedi. Peki mutlak butlan nedir?
Cumhuriyet Halk Partisi’nin 4-5 Kasım 2023’te düzenlenen 38. Olağan Kurultayı ile 6 Nisan 2025’te gerçekleşen 21. Olağanüstü Kurultayının iptali talebiyle açılan davalar görüldü. Ankara’da iki ayrı mahkemede açılan davalar birleştirildi.
Ankara 42’nci Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülen davada ihtiyati tedbir kararlarının reddine karar verilerek duruşma 30 Haziran’a ertelendi.
Gazeteci Alican Uludağ’ın X hesabındaki paylaşımına göre mahkeme tutanağında “4-5 Kasım 2023’te yapılan kurultayın yok hükmünde olduğunun tespitiyle iptali, mutlak butlanla sakatlandığı gerekçesiyle Özgür Özel ve MYK, PM üyelerinin görevden uzaklaştırılması ve Kemal Kılıçdaroğlu’yla önceki parti meclisi üyelerinin görevlerine iadesine ilişkin dava olduğu anlaşıldı” ifadeleri yer aldı.
Böylece “mutlak butlan” sözü ilk defa tutanağa geçmiş oldu. Peki bu kavram nereden geliyor, nerelerde kullanılıyor, etkileri nedir?
Türk hukuk sisteminde söz konusu kavram, hukuki işlemlerin en ağır geçersizlik türü olarak karşımıza çıkıyor. Roma hukuku dönemindeki “actus nullus” kavramından gelişen bu müessese, modern hukuk sistemlerinin temelini oluşturuyor. Hukuki işlemin varlık şartlarının eksikliği veya hukuk düzeninin temel değerlerine aykırılık nedeniyle ortaya çıkan mutlak butlan, işlemi geçersiz kılıyor.
Roma hukukçuları, bazı işlemlerin o kadar ciddi eksiklikler taşıdığını düşünüyorlardı ki bunların hiçbir şekilde hukuki sonuç doğurmaması gerektiğini savunuyorlardı. Modern hukuk sistemlerinde bu kavram, kamu düzeni ve genel ahlak gibi temel değerlerin korunması amacıyla geliştirildi.
Emredici kurallara aykırılık
Kanuna aykırılık, mutlak butlanın en yaygın nedenlerinden biri olarak öne çıkıyor. Ancak her kanuna aykırılık bu sonucu doğurmuyor. Hukuk kuralları emredici ve tamamlayıcı olarak ikiye ayrılıyor. Emredici kurallara aykırılık genellikle aynı gerekçeye yol açıyor.
Türk Ceza Kanunu’nda yasaklanan fiillerin konusu olan sözleşmeler mutlak butlanla malul oluyor. Kamu düzenini ilgilendiren kurallara aykırılık her zaman aynı sonuca yol açıyor. Vergi kaçakçılığına yönelik anlaşmalar, devlet sırlarının ifşasına ilişkin sözleşmeler ve seçim güvenliğini tehdit eden anlaşmalar bu kapsamda değerlendiriliyor.
Rekabet hukukuna aykırı anlaşmalar da önemli bir kategori oluşturuyor. Piyasa hakimiyetinin kötüye kullanılmasına yönelik sözleşmeler bu gerekçeyle malul olabiliyor.
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Ahlaka aykırı işlemler
Ahlaka aykırılık kavramı, toplumun genel ahlak anlayışına ters düşen işlemleri kapsıyor. Bu alan oldukça geniş ve zamanla değişen bir kavram olarak karşımıza çıkıyor. Fuhuş sözleşmeleri, genelev işletme anlaşmaları ve benzeri işlemler mutlak butlanla malul oluyor.
Aile yapısını bozucu anlaşmalar da bu kategoride yer alıyor. Evliliği bozma sözleşmeleri ve çocuk ihmalini teşvik eden anlaşmalar bu kapsamda değerlendiriliyor. İnsan onuruna aykırı sözleşmeler, kölelik benzeri durumlar yaratması ve insan onurunu zedelemesi nedeniyle mutlak butlanla malul oluyor.
Şekil eksikliği kritik sonuçlar doğuruyor
Belirli hukuki işlemler için kanun koyucu zorunlu şekil öngörüyor. Bu şekle uyulmaması durumunda işlem mutlak butlanla malul oluyor. Tapu işlemlerinde gayrimenkul satış sözleşmelerinin resmi şekilde yapılmaması bu duruma örnek oluşturuyor.
Evlilik işlemlerinde nikah akdinin kanuni şekle uygun yapılmaması da aynı sonuca yol açıyor. Şirket kuruluş işlemlerinde anonim şirket ana sözleşmesinin noter tarafından düzenlenmemesi de aynı sonucu doğuruyor.
Ehliyet eksiklikleri önemli sonuçlar yaratıyor
Belirli ehliyet eksiklikleri mutlak butlana yol açıyor. Hukuki kişiliği bulunmayan varlıklar adına yapılan işlemler bu kapsamda değerlendiriliyor. Henüz kurulmamış veya sona ermiş tüzel kişiler adına yapılan işlemler geçersiz sayılıyor.
Ağır akıl hastalığı durumunda ayırt etme gücünden tamamen yoksun kişilerin yaptığı işlemler mutlak butlanla malul oluyor. Bu durum kişinin korunması amacıyla öngörülüyor.
Zamanaşımı işlemiyor
Kavramın en önemli özelliği, mahkemelerin bu durumu kendiliğinden tespit etmesi. Re’sen nazara alınma özelliği, mutlak butlanın en önemli karakteristiklerinden biri olarak öne çıkıyor. Zamanaşımı işlemiyor çünkü ortada geçerli bir hukuki işlem bulunmuyor.
Zamanaşımına uğrayacak bir hak doğmuyor ve butlan her zaman ileri sürülebiliyor.
Nisbi butlandan temel farklar bulunuyor
Bu kavram nisbi butlandan önemli farklılıklar gösteriyor. Düzeltilebilirlik açısından mutlak butlan düzeltilemezken, nisbi butlan tarafların iradesiyle düzeltilebiliyor. İleri sürme konusunda mutlak butlan re’sen nazara alınırken, nisbi butlanda menfaati olan taraf ileri sürüyor.
Zamanaşımı açısından mutlak butlanda işlemezken, nisbi butlanda işliyor. Üçüncü kişiler açısından mutlak butlan herkese karşı ileri sürülebilirken, nisbi butlanda sınırlı etki gösteriyor.
Aile hukukunda özel durumlar bulunuyor
Evlilik engellerinde mutlak evlilik engelleri bulunan kişiler arasındaki nikah mutlak butlanla malul oluyor. Kan hısımlığı, kayın hısımlığı, evli olma ve süt hısımlığı bu kapsamda değerlendiriliyor. Vesayet işlemlerinde vesayet makamının yetkisiz karar vermesi durumları da mutlak butlana yol açıyor.
Miras hukukunda mirastan iskat durumunda belirli suçları işleyen kişilerin miras hakları düşüyor. Vasiyetname şeklinde kanuni şekle uygun olmayan vasiyetnameler mutlak butlanla malul oluyor.
İdare hukukunda ağır usul hataları etkili
İdari işlemlerde ağır usul hatalarıyla tesis edilen işlemler mutlak butlanla malul olabiliyor. Yetkisiz makam tarafından tesis edilen işlemler, kanunda öngörülmeyen işlemler ve suç teşkil eden işlemler bu kapsamda yer alıyor.
Kamu düzenine aykırı idari sözleşmeler mutlak butlanla malul oluyor. Vergi hukukunda ağır usul hatalarıyla yapılan vergilendirme işlemleri ve yetkisiz makamlar tarafından verilen vergi cezaları da bu kategoride değerlendiriliyor.
Karşılaştırmalı hukuk farklılıklar gösteriyor
Fransız hukukunda “nullité absolue” kavramı Türk hukukundakine benzer şekilde düzenleniyor. Kamu düzenini ilgilendiren konularda uygulanıyor ve 30 yıllık zamanaşımı süresi bulunuyor. Taraflar işlemi onaylayamıyor.
Alman hukukunda “Nichtigkeit” kavramı kullanılıyor. Kanuna ve ahlaka aykırılık durumlarında uygulanıyor ve mutlak etkililik gösteriyor. İngiliz hukukunda “void contract” kavramı equity hukukunun etkisiyle gelişiyor ve daha esnek bir yaklaşım benimsiyor.
Vaka örnekleri pratik sonuçlar gösteriyor
Yasadışı silah ticareti vakasında A’nın B’ye yasadışı silah satmak üzere sözleşme yapması durumunda sözleşme ceza kanununa aykırı oluyor. Kamu düzenini ilgilendiriyor ve mutlak butlanla malul oluyor. Hiçbir taraf diğerinden edimin ifasını isteyemiyor.
Şekil eksikliği vakasında C’nin gayrimenkulünü D’ye satması ancak tapu devri yapılmaması durumunda kanuni şekil şartı yerine getirilmiyor. Sözleşme aynı gerekçeyle malul oluyor ve para iade edilmesi gerekiyor.
Ahlaka aykırılık vakasında E’nin F’yi rüşvet vermeye teşvik eden sözleşme yapması durumunda işlem genel ahlaka aykırı oluyor. Kamu düzenini bozucu etkisi nedeniyle aynı gerekçeyle malul oluyor.
