İngiltere merkezli araştırma şirketi The Economist Intelligence Unit’in (EIU) 2006’dan beri her yıl hazırladığı “Demokrasi Endeksi”nin 2021 raporu, “Çin Meydan Okuması” alt başlığı ile yayımlandı. Raporda 2021’de de demokratik gerilemenin devam ettiğine vurgu yapıldı. Türkiye ise geçen yıla göre bir basamak yükseldi ve 167 ülke arasında 103. oldu.
Demokrasiler, 2006’dan beri en düşük seviyesinde
Demokrasi Endeksi’nin 2006 yılında 5,50’nin biraz üzerinde bir değere sahip küresel ortalaması, 2020 yılında 5,37 puana kadar gerilemişti. 2021 yılında ise bu değer, 5,28 ile endeks tarihinin en düşüğü oldu. Rapora göre, 2020 yılında dünya nüfusunun yüzde 49.4’ünün tam veya kusurlu demokrasiler altında yaşarken, bu oran 2021’de yüzde 45.7’ye geriledi.
Şili ve İspanya’nın “tam demokrasi” kategorisinden “kusurlu demokrasi” kategorisine düşmesiyle beraber, dünya nüfusunun tam demokrasilerde yaşayan oranı yüzde 6,8’den yüzde 6,4’e düştü.
2020’ye kıyasla tam demokrasiye sahip ülkelerin sayısı 23’ten 21’e, “hibrit rejim” ile yönetilen ülkelerin sayısı ise 35’ten 34’e düştü. Kusurlu demokrasilerin sayısı bir artarak 53’e, otoriter rejimlerin sayısı ise 57’den 59’a çıktı.
Rapora göre dünya demokrasi ortalaması 2018 yılından beri düşüş sergiliyor.
En demokratik ve en otokratik ülkeler
Rapora göre 2021 yılında dünyanın en demokratik ülkeleri şöyle sıralandı:
- Norveç
- Yeni Zelanda
- Finlandiya
- İsveç
- İzlanda
- Danimarka
- İrlanda
- Tayvan
- Avustralya
- İsviçre
Demokrasi Endeksi’nde en sonda yer alan, bir başka deyişle en otokratik ülkeler ise şöyle:
- Afganistan
- Myanmar
- Kuzey Kore
- Kongo Demokratik Cumhuriyeti
- Orta Afrika Cumhuriyeti
- Suriye
- Türkmenistan
- Çad
- Laos
- Ekvator Ginesi
Türkiye’nin yeri
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Demokrasi Endeksi’nin ilk kez yayımlandığı 2006 yılında 5,70 puanlık bir skoru elinde bulunduran Türkiye, 2012 yılında 5,76 puan ile en yüksek skoruna ulaşarak “hibrit rejim” kategorisinden “kusurlu demokrasi” kategorisine yükselmeye yaklaşmıştı.
Ancak 2013’ten beri demokraside istikrarlı bir şekilde gerilediği belirtilen Türkiye, 2021 yılında 4,35 puan ile hibrit ve otoriter rejimleri ayıran 4.00 barajının biraz üzerinde kalıyor. Türkiye’nin puanı 2020 yılında 4.48’di.
Raporda birçok ülkenin puan değişimini açıklayan küçük yorumlar yer aldı. Türkiye’nin düşüşü de “Aykırı Türkiye” alt başlığında şöyle açıklandı:
“Türkiye, bölgedeki tek hibrit rejim ve geçen on yıl içinde, ülkenin güçlü adamı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın giderek artan otokratik rejimini yansıtır şekilde, toplam puanında büyük bir düşüş kaydetti. 2012 yılındaki 5.76 puanlık yüksek noktasından Türkiye’nin ortalama skoru 1.41 puan düştü. Kamuoyunun hükümete güvenindeki zayıflama sonucu ülkenin puanı 2021 yılında düşmeye devam ederek 4.48’den 4.35’e geriledi. İktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi’nin geçmiş seçim başarılarını da üzerine koyduğu zor edinilmiş makroekonomik kazanımların, yükselen fiyatlar, hatalı politikalar ve değer kaybeden para birimi ile altı oyuldu. Oldukça yayın yolsuzluklarla ortaya çıkan kamuoyu öfkesi de hükümete duyulan güvenin azalmasında rol oynadı.”
Türkiye, 2012 yılından bu yana sadece muhalefetin birçok büyükşehirde yerel seçimleri kazandığı 2019 yılında puanını artırmıştı. EIU, muhalefetin gerçekçi bir şekilde demokratik yollarla iktidara gelebilme ihtimalinin arttığını belirtmişti.
Salgın etkisi
Raporda, koronavirüs salgını nedeniyle Batı demokrasilerinde teknokratik bir yönelim ile toplumları yönetme trendinin öne çıktığı, otoriter ve hibrit rejimlerde ise baskıcı metotların güç kazandığı belirtildi.
Aşı kartları ve zorlamaları, toplanma yasakları, kapanmalar gibi önlemleri savunanlar ile devletin sivil hayata müdahalesinin sınırlanmasını isteyenler arasındaki toplumsal çatışmaların dünyanın tüm bölgelerinde demokrasilerin kalitesini aşındırdığı da raporda yer aldı.
“Çin meydan okuması”
2021 raporuna ismini veren Çin, 167 ülke arasından 148. sırada ve “otoriter rejim” kategorisinde yer alıyor. Çin’in geçen 40 yılda ekonomik mucizeler başardığı ve Batı’nın demokratik ve kapitalist sistemine meydan okuduğu belirten raporda şu ifadelere yer verildi:
“Bir siyasi sistemin diğerine üstünlüğü hakkında karar vermek nihai olarak ahlaki bir tercih. Her sistem insanların ‘iyi bir yaşam’ sürdürebilme becerisini en yukarı taşıma derecesine göre değerlendirilmeli. ‘İyi bir yaşam’ın nelerden oluştuğuna dair farklı tanımlar mevcut, ancak insanlar büyük ihtimalle şu temellere dayandığını söyleyecektir: yoksunluktan özgürlük, maddi ihtiyaçların tatmini, siyasi ve dini özgürlük, demokratik haklar, vatandaşlar için eşit muamele, fırsat eşitliği ile devasa ekonomik ve sosyal eşitsizliklerden kaçınmak.”
Çin’in otoriter siyasi modelinin zaman içinde değişip değişmeyeceğinin belirsizliğine dikkat çeken raporda, Batı dünyasının hedefinin Çin’in dünyanın yeni süper gücü olmasını engellemek değil, Çin’in yükselişinin otoriter rejimleri yaygınlaştırmasının önüne geçmek olması gerektiği vurgulandı.
Ülkelerin demokrasi puanları nasıl belirleniyor?
EIU tarafından hazırlanan Demokrasi Endeksi’nde seçim süreçleri ve çoğulculuk, sivil özgürlükler, hükümetin işleyişi, siyasi katılım ve siyasi kültürden oluşan beş kategoride 60 kriter değerlendiriliyor.
Alanında uzman siyasetbilimcileri tarafından değerlendirilen kriterlerde küresel anket şirketlerinin bulguları, seçime katılım oranları, ve ülke yönetiminde yasama-yürütme dengesi de göz önüne alınıyor. Yönetimde yasamanın rolü büyüdükçe demokrasi skoru artıyor, yürütmenin rolü büyüdükçe skor düşüyor.
Raporun tamamına buradan ulaşabilirsiniz.
