Aram Tigran: Di salvegera 15’emîn a mirina wî de portreyeke hozanê aştiyê

Aram Tîgran, hunermendê Ermenî yê bi Kurdî stranan dibêje, îro di salvegera 15’emîn a mirina xwe de tê bibîranîn. Wî bi jiyana xwe ya 75 salan, bi 14 albûm û 250 stranan, bû pira di navbera çanda Kurdî û Ermenî de. Tîgran, bi stranên xwe yên bi pênc zimanan û bi têkoşîna xwe ya ji bo mafên gelan, bû sembola aştî û biratiyê li Rojhilata Navîn.

Tîgran, di nav 75 salên jiyana xwe de, bû dengê azadiyê û berhemên wî bûn nîşana hevpariya êş û evîna du neteweyên bindest. Ev nivîs, portreyek berfireh a vî hunermendê mezin e ku bi Kurdî stran û di dilê gelê Kurd de cihekî taybet girt, û bi navê “Bilbilê Rojhilata Navîn” hat naskirin.

Zaroktî û destpêka jiyana hunerî

Aram Tîgran di sala 1934’an de li bajarê Qamişlo yê Suriyeyê ji dayik bû. Malbata wî, wek gelek malbatên Ermenî yên din, di dema komkujiya 1915’an de ji Amedê reviyabûn û li Qamişloyê bi cih bûbûn. Bavê Aram, Dîkran Melîkyan, ji Sasonê bû û diya wî, Hîlda Xanim, ji Pasûrê bû. Bavê wî ji aliyê axayekî Kurd ve hatibû rizgarkirin û ev bûyera dîrokî bandoreke mezin li ser jiyan û hunera Aram kir. Tîgran di malbateke şeş zarokan de mezin bû; çar kur (Sarkîs, Hayîk, Aram, Kevork) û du keç (Bayzar, Zovînar) bûn.

Hîn di temenê 9 saliyê de dest bi lêdana udê kir û di 20 saliya xwe de dest bi gotina stranên Kurdî, Ermenî û Erebî kir. Bavê wî, ku bi xwe jî hunermend bû û bilûr lêdida û helbest dinivîsand, piştevaniya mezin da kurê xwe. Dema Aram 16 salî bû, bavê wî jê re ud kirî û wî şeş mehan li cem hunermendekî perwerde dît. Piştî salekê, ji ber ku dengê udê ne bilind bû, Aram dest bi lêdana cumbûşê kir, ku bû amûra wî ya herî naskirî.

Jiyana li Qamişloyê û bandora siyaseta Suriyeyê

Di salên 1950’î de, dema ku Aram li Qamişloyê dest bi karê hunerî kir, rewşa siyasî ya Suriyeyê bandoreke mezin li ser hunera wî kir. Di wê demê de, dewleta Suriyeyê polîtîkayên asîmîlasyonê û erebkirinê dimeşandin. Ji ber vê yekê, Tîgran nikarîbû bi dilê xwe bi zimanê xwe yê zikmakî Ermenî an jî bi Kurdî ku herî zêde jê hez dikir, bistrana. Rayedarên hikûmetê zext li ser wî çêdikirin ku bi piranî bi Erebî bistirê.

Tîgran der barê vê demê de wiha gotibû: “Ji ber ku hikûmet Ereb bû. Rayedarên hikûmetê dihatin dawetan û ji me dixwestin ku em zêdetir bi Erebî bistirên. Me bi Kurdî distira, digotin ‘rawestînin’. Digotin Kurdî kêm bistrên. Me bi Ermenî distira, dîsa mudaxele dikirin. Tenê dixwestin ku bi Erebî bê stirîn. Em jî aciz dibûn. Wan em ji azadiya me bêpar hiştin.”

Strana pêşîn a ku Tîgran bi Kurdî got, “Şev Çû” bû ku gotinên wê yên Cegerxwîn bûn. Di sala 1965’an de, dema ku Cegerxwîn li Amûdê dijiya, bi xwe ev gotin dan Aram Tîgran. Ev bû destpêka têkiliyeke dirêj û berhemdar di navbera Tîgran û Cegerxwîn de, ku gelek stranên wî yên navdar jê derketin.

Koça ber bi Ermenistanê û demên Radyoya Êrîvanê

Di sala 1966’an de, piştî bangawaziya hikûmeta Ermenistanê ji bo vegerandina koçberên Ermenî, Aram û malbata xwe biryar dan ku biçin Êrîvanê. Ev guhertineke mezin di jiyana Tîgran de bû. Ew û malbata xwe bi riya keştiyekê ji Lazqiyeyê derketin û piştî rêwîtiyek pênc rojan gihîştin Ermenistanê. Li wir, pêşî li bajarokekî 40 kîlometre dûrî Êrîvanê bi cih bûn.

Dema ku Aram û bavê xwe çûn Radyoya Êrîvanê, pêşî li beşa Ermenî xwestin kar bikin, lê ji ber ku Aram dîplomaya xwe tune bû, nehatin qebûlkirin. Lê belê, dema çûn beşa Kurdî, bi tenê ji bo huner û dengê wî ew qebûl kirin. Bi vî awayî, kariyera Tîgran a 18 salan li Radyoya Êrîvanê dest pê kir û navê wî di nav Kurdan de belav bû.

Berhemên hunerî û bandora li ser muzîka Kurdî

Di dema xebata xwe ya li Radyoya Êrîvanê de, Tîgran gelek berhemên girîng afirandin. Wî gelek helbestên Cegerxwîn û yên bavê xwe kirin stran. “Şev Çû”, “Bilbilo”, “Ay Dîlberê”, “Zimanê Kurdî”, “Çiyayê Gabaro”, “Dîlber” û “Ax Lê Eman” ji nav stranên wî yên herî navdar in. Di tevahiya jiyana xwe ya hunerî de 14 albûm û nêzî 250 stran afirandin.

Hunermend ne tenê bi Kurdî, lê bi Ermenî, Erebî, Tirkî, Yewnanî û Suryanî jî stran gotin. Bi taybetî, 230 stran bi Kurmancî, 150 bi Erebî, 10 bi Suryanî û 8 bi Yewnanî got. Vê yekê ew kir semboleke girîng a pirdengî û pirçandiyê li Rojhilata Navîn. Tîgran tim bal kişand ser girîngiya parastina ziman û çanda Kurdî, û ev yek di gelek stranên wî de xwe nîşan dida.

Helwesta siyasî û stranên şoreşgerî

Tîgran di heman demê de xwedî helwesteke siyasî ya zelal bû. Di gelek stranên xwe de behsa êş û azarên gelê Kurd kir û bang li yekîtiya Kurdan kir. Stranên wî yên wek “Dest Bidin Destê Hev”, “Kurdistan Şêrîn e”, “Ax Axa Welat”, “Îro Li Welat Şere”, “Binefşa Berivanê”, “Newroz”, “Kurdistan Tu Delali”, “Jana Birînê”, “Pêşmergeyên Welat”, “Ev Çi Dinyaye”, “Em Xortê Kurdin”, “Here Welatê Bav u Kalan”, “Rabin”, “Kurdi Xweşe” û “Zilan” vê helwesta wî bi awayekî zelal nîşan didin.

Di sala 2004’an de, di destpêka strana xwe ya “Dest Bidin Destê Hev” de, Tîgran wiha bang li gelê Kurd kir: “Kurd dest bidin destê hev, ez Aram Tîgran bang li hemû Kurdan dikim, êdî bes e, bibin yek.”

Jiyana li Ewropayê û koça dawî

Piştî 24 salan li Ermenistanê, di sala 1990’î de Tîgran çû Brukselê û paşê li Atînayê bi cih bû. Lê belê, dilê wî tim li welatê bav û kalan bû. Dixwest piştî mirina xwe li Amedê were veşartin, lê mixabin ev daxwaza wî nehat bicîhanîn.

Di 6’ê Tebaxê 2009’an de, dema ku ji bo beşdariya festîvala çandî ya Amedê hatibû Tirkiyeyê, nexweş ket û mecbûr ma vegere Atînayê. Li wir, di 8’ê Tebaxê de, di 75 saliya xwe de çû ser dilovaniya xwe. Piştî mirina wî, laşê wî li gorî wesiyeta wî hate şandin bo Amedê, lê rayedarên Tirk destûr nedan ku ew li wir bê veşartin. Sedema fermî ew bû ku Tîgran ne welatiyê Tirkiyeyê bû. Di encamê de, cenazeyê wî li Brukselê hate veşartin û axa ji Amedê li ser gora wî hate rijandin.

Mîrasa Aram Tîgran

Piştî mirina wî, gelek sazî û dezgehên Kurdî hewl dan ku bîranîna wî zindî bihêlin. Li Amedê konservatuarek bi navê wî hat vekirin, lê mixabin di dema qeyûmtiyê de di sala 2016’an de hat girtin. Lê belê, şagirtên wî yên ku li wir perwerde dîtibûn, îro li cihên cuda yên Kurdistanê bi ruhê Aram Tîgran hunera xwe didomînin.

Bandora Tîgran li ser muzîka Kurdî pir kûr e. Gelek hunermendên Kurd ên nifşên nû bi awayekî mezin ji wî bandor girtine. Stranên wî hîn jî li cihên ku Kurd lê dijîn tên gotin û guhdarîkirin. Wî bi jiyan û hunera xwe îspat kir ku çawa du gelên ku di dîrokê de rastî zordariyê hatine, dikarin bi hev re bijîn û hevpar bin.

Neşet Gûçmen, yek ji mamosteyan li Navenda Muzîkê ya Ma, der barê Tîgran de wiha dibêje: “Stranên wî stranên gel in. Peyvên wî, melodiyên wî pir nêzîkî gelan in. Ji ber ku wî behsa pirsgirêk, kêfxweşî, êş û şînên gelê Kurd û gelên din dikir, hemû gelên Rojhilata Navîn pir ji Aram Tîgran hez kirin.”

Îro, 15 sal piştî koça wî ya dawî, Aram Tîgran hîn jî di dilê gelê Kurd de dijî. Stranên wî li her derê tên gotin, çîroka jiyana wî tê vegotin û bîranîna wî bi rêzdarî tê bibîranîn. Ew ne tenê wek hunermendekî mezin, lê herwiha wek semboleke biratiya gelan û dengbêjê aştiyê tê bîranîn.

Aram Tîgran ne tenê hunermendekî Ermenî bû ku bi Kurdî distira, lê ew bû dengê du neteweyên bindest û sembola hevpariya çandî. Jiyana wî ya bi koçberî û xerîbiyê dagirtî, bû mînakek ji bo têkiliyên bihêz ên di navbera gelên Kurd û Ermenî de. Îro, di salvegera 15’emîn a koça wî ya dawî de, em careke din rêzdariya xwe ji vî hunermendê mezin re nîşan didin û girîngiya peyama wî ya aştî û biratiyê bibîr tînin. Tîgran, bi jiyan û hunera xwe, bû pira di navbera çand û dîroka Kurd û Ermeniyan de, û bû sembola hêviya aştî û biratiyê li Rojhilata Navîn.

Çavkanî: Agos, GazeteDuvar, Rudaw, Bianet