İran’da tutuklu bulunan İngiltere-İran çifte vatandaşları Nazanin Zaghari-Ratcliffe, Anoosheh Ashoori ve İngiltere-İran-ABD vatandaşı Morad Tahbaz serbest bırakıldı. İngiltere’ye dönen Zaghari-Ratcliffe ve Ashoori yıllar sonra ailelerine kavuşurken Tahbaz, ABD vatandaşı olması nedeniyle ortaya çıkan problemlerden ötürü İran’dan ayrılamadı. Peki, bu üç kişi kim ve neden yıllardır İran’da tutuklular?
İran’da tutuklu bulunan üç kişi, İngiliz ve İran hükümetleri arasında aylarca süren müzakerelerin ardından serbest bırakıldı. Anoosheh Ashoori’nin kızı Elika Ashoori tarafından Twitter’da paylaşılan bir fotoğrafta, iki İngiliz vatandaşı da havaalanında yakınlarıyla birlikte poz verdi.
Havaalanında konuşan İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, çiftin serbest bırakılmasının son dakikaya kadar belirsiz olduğunu ve son günlerin her iki aile için de çok duygusal olduğunu söyledi. Truss, İran’da tutuklu bulunan üçüncü çifte vatandaş Morad Tahbaz’ın da serbest bırakıldığını ancak İngiltere’ye dönmeyeceğini belirtti.
Zaghari-Ratcliffe, İran hükümetini devirmeye çalışma suçlamasıyla 2016 yılında tutuklanmıştı. Emekli bir inşaat mühendisi olan Ashoori ise 2017’de casusluk suçlamasıyla gözaltına alınarak 10 yıl hapis cezasına çarptırılmıştı.
İngiltere’nin İran’a 1970’lerden kalma borcu
Zaghari-Ratcliffe daha önce İranlı yetkililerin kendilerinin serbest bırakılması için İngiltere’nin İran’a 1970’lerden kalan borcunu ödemesi gerektiğini belirttiklerini söylemişti. Londra hükümeti, bu borcu ödediğini açıkladı. Ancak ödemenin, çifte vatandaşların serbest bırakılmasıyla ilişkisi olup olmadığı kesin değil.
Söz konusu borç, İran’ın İngiltere Savunma Bakanlığı’nın bir yan kuruluşundan bin 500 İngiliz Chieftain tankı ve 250 zırhlı kurtarma aracı sipariş ettiği 1970’lerden kalmıştı. 1979’daki İran Devrimi’nden sonra, İngiltere siparişi iptal etmiş ve sadece 185 tankı teslim ederek para iadesi yapmamıştı.
İran bu parayı geri alabilmek için 1990’da Uluslararası Ticaret Mahkemesi’nde dava açmış, davayı 2001’de kazanmıştı. 2009’da davanın temyiz süreci tamamlansa da, 2008’de İran’a karşı Avrupa Birliği (AB) yaptırımlarının devreye girmesi ile o dönem AB üyeliği bulunan İngiltere bu parayı ödeyememişti.
Dışişleri Bakanı Truss, borcun tamamının ödendiğini ancak ödemelerin sadece insani ihtiyaçların karşılanması için kullanılabilecek bir şekilde yapıldığını söyledi.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Nazanin Zaghari-Ratcliffe neden tutuklanmıştı?
44 yaşındaki Nazanin Zaghari-Ratcliffe Tahran’da doğdu. Üniversitede İngiliz Edebiyatı okuyan Zaghari-Ratcliffe, 2003’te İran’da meydana gelen depremden sonra Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı’nın yardım çalışmalarında çevirmen olarak çalıştı. Daha sonra Uluslararası Kızılhaç ve Dünya Sağlık Örgütü’nde de görev yaptı. Zaghari-Ratcliffe, tutuklandığı sırada Thomson Reuters Vakfı’nda proje koordinatörü olarak çalışıyordu.
Zaghari-Ratcliffe, Londra Metropolitan Üniversitesi’nde iletişim yönetimi alanında yüksek lisans eğitimi için burs kazandı ve 2007’de İngiltere’ye gitti. İngiltere’de 2009’da Richard Ratcliffe ile evlendi ve 2014’te çiftin Gabriella adında bir kızları dünyaya geldi.
17 Mart 2016’da Zaghari-Ratcliffe, o zamanlar iki yaşındaki Gabriella ile ailesini ziyaret etmek üzere İran’a gitti. 3 Nisan 2016’da İran Devrim Muhafızları üyeleri, kızıyla birlikte uçağa binmek üzereyken İmam Humeyni Havalimanı’nda onu tutukladı. Zaghari-Ratcliffe hükümeti devirmeyi planlamakla suçlanıyordu.
Ashoori casusluk ile suçlanmıştı
67 yaşındaki Anoosheh Ashoori, İngiliz İran çifte vatandaşı bir iş insanı. Ashoori, 1972’de gittiği İngiltere’de makine ve havacılık mühendisliği okudu ve 10 yıl boyunca İngiltere’de yaşadı. Ardından İran’a dönen Ashoori, 2005’te işlerini yurtdışında tekrar büyütmek için İngiltere’ye geri döndü.
Ashoori, Ağustos 2017’de İran’a annesini ziyaret etmek için gittiğinde tutukladı. Ağustos 2019’da, “İsrail Ulusal İstihbarat Teşkilatı MOSSAD için casusluk yapmak” iddiasıyla 10 yıl ve “yasa dışı para kazanmak” için iki yıl olmak üzere toplam 12 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ashoori her iki suçlamayı da reddetti.
İngiltere Uluslararası Af Örgütü’ne göre Ashoori, işkenceye maruz kaldı, avukatı yokken defalarca sorguya çekildi. Af Örgütü, Ashoori’nin içinde bulunduğu cezaevi koşullarını “aşırı kalabalık ve sağlığa elverişsiz” olarak nitelendirdi.
Ocak 2020’de Ashoori’nin Londra’da yaşayan eşi Sherry Izadi, kocasının iki kez intihara teşebbüs ettiğini ve gözaltına alınmasını protesto etmek için 17 gün açlık grevi yaptığını söylemişti.
Morad Tahbaz hâlâ İran’da
Morad Tahbaz, İran-Amerikan-İngiliz vatandaşlıkları bulunan bir iş insanı ve çevre aktivisti. İran Yaban Hayatı Mirası Vakfı’nın (PWHF) kurucuları arasında bulunan Tahbaz, Ocak 2018’de diğer sekiz PWHF bağlantılı kişiyle birlikte tutuklandı.
PWHF, Asya çitası ve İran leoparı gibi nesli tükenmekte olan türleri kameralarla takip ederek araştırmaktaydı. Vakıfla bağlantısı olan söz konusu sekiz kişi casusluk yapmakla suçlandı.
İranlı yetkililer, çevre aktivistlerinin bilimsel projeleri gizli bilgi toplamak için bir kılıf olarak kullandığını ileri sürdü. Tahbaz, Kasım 2019’da “ABD düşman hükümetiyle temas kurmaktan” 10 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
Birleşmiş Milletler insan hakları uzmanları, “İran florasını ve faunasını korumanın İran’ın çıkarlarına karşı casusluk yapmakla nasıl bağlantılı olabileceğini anlamanın zor olduğunu” söyledi. Af Örgütü ise Tahbaz’ı “düşünce mahkumu” olarak nitelendirdi ve Tahbaz’ın cezaevinde işkenceye maruz kaldığına dair kanıtlar olduğunu belirtti.
Dün serbest bırakılan Tahbaz İran’dan henüz ayrılamadı. Truss, Tahbaz’ın ABD vatandaşlığından kaynaklanan karmaşıklıklar nedeniyle İngiltere’ye dönemediğini söyledi.
Neden serbest bırakıldılar?
Tutukluların serbest bırakılmasını sağlamak için İngiltere defalarca girişimde bulunmuş ancak hepsi başarısız olmuştu. Tutukluların serbest bırakılması Londra-Tahran ilişkilerinin iyi olduğu bir döneme denk geliyor. İran hükümeti ve yargısı, artık İngiltere ile ilişkilerde avantaj sağlamak için söz konusu kişilere ihtiyaç duymadıklarını düşünüyor.
Öte yandan, İngiltere’nin İran’a 400 milyon sterlin borcunu ödemesinin de alınan kararda etkili olduğu belirtiliyor. Dışişleri Bakanlığı yıllardır birbiriyle bağlantılı olmadığını iddia etse de iki konuyu sürekli birlikte anmaya başlamıştı. Geçen yıl tutukluların serbest bırakılması için bir anlaşmaya varılmak üzereyken anlaşma bozulmuştu.
Tutukluların yakınlarının kampanyası, İngiltere hükümeti üzerindeki baskıyı sürdürdü ve bu da İngiliz diplomatların perde arkasındaki çalışmalarına yansıdı.
