Sıcaklıkların gün geçtikçe artması, orman yangınlarının çoğalması, giderek susuz kalmamız, doğada yaşayan canlıların tehlike altında olması… Dünyamız iklim kriziyle karşı karşıya. Fakat iklim krizini durdurmak ise bizlerin elinde. İklim krizini daha iyi anlamak ve nasıl önlem alabileceğimizi öğrenebilmek için okunması gereken kitapları Burcu Meltem Arık, Ümit Şahin ve Doğanay Tolunay’a sorduk. Keyifli okumalar!
Burcu Meltem Arık
Arık kendini, “haiku ve doğa delisi” olarak tanımlıyor. Çevre-doğa, iklim değişikliği eğitimleri ve ekolojik okuryazarlığı üzerine çalışan Arık’ın önerdiği kitaplar şöyle:
- Gelecek Bizim Elimizde – İklim Eylemi (Georgina Stevens, Katie Rewse): “Hem iklim değişikliğinin etkilerini anlatan hem de çözüm önerilerini içeren çocuk dostu bir kitap. Yetişkinler de yararlanabilir. Kitapta iklim değişikliği sorunlarına çözüm geliştiren çocuk ve gençlerin çalışmalarına yer veriliyor.”
- Köpekli Çocuklar Gecesi (Oya Baydar): “Edebiyatta cli-fi (iklim kurgu) yaklaşımı son derece önemli. Bu önemli konuya bilimin penceresinin yanı sıra edebiyat ve sanat penceresinden de bakmak hem duygusal dayanıklılık için kritik hem de okuyucuların iklim kriziyle duygusal bağ kurmasına yardımcı oluyor.”
- İklim Krizi Nasıl Çözülür? Kapitalist ve Ekososyalist Çözüm Stratejileri (Aykut Çoban): “Aykut Çoban, içinde bulunduğumuz krizlerin gerçek nedenlerini çok net ortaya koyuyor. Nedenlerini, sorumluları, krizlerden etkilenenleri ve bu krizden nasıl çıkılabileceğini insan hakları ve eşitlik üzerinden tartışıyor.”
- Büyük Kaos: İklim Değişikliği ve Hiç Düşünülmeyenler (Amitav Ghosh): “Ghosh, görünmeyeni görünür kılma konusunda üstat. Bu kitabında iklim krizini bilimsel tartışma zemini dışına çıkarıyor ve kültür, politika ve iktidar alanındaki yansımalarına bakıyor. Bu bakış, görünmeyen temel taşları gözler önüne seriyor.”
- Bu Enkazı Kaldırmak (George Monbiot): “George Monbiot bu kitabında, krizler döneminde, aidiyet ve işbirliğinin insanlar için önemini vurguluyor ve iyimser bir eylem çağrısı yapıyor.”
Doğanay Tolunay
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Bölümü Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı Başkanlığı yapan Doğanay Tolunay; iklim değişikliği, ekoloji, çevre kirliliği ve toprak ilmi çalışıyor. Tolunay’ın kitap önerileri:
- Son Buzul Erimeden: İklim Değişikliği Hakkında Merak Ettiğiniz Her Şey (Levent Kurnaz): “İklim değişikliği konusunda farkındalığınız olsa da daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız ideal bir başucu kitap adayı. İklim nedir sorusundan başlayarak çözümlere kadar birçok soruya cevap veriyor. Bunu yaparken de bilimsellikten uzaklaşmadan ama akıcı bir dille A’den Z’ye iklim değişikliğine değiniyor.”
- İklim Kumarı- Isınan Dünyada Risk- Belirsizlik ve İktisat (William Nordhaus): “Nobel Ekonomi Ödülü Sahibi William Nordhaus tarafından kaleme alınan kitapta önce iklim değişikliğinin tarım, sağlık, biyolojik etkileri açıklandıktan sonra iklim değişikliğinin maliyetine odaklanarak alternatif politikalar üretiyor. Ekonominin hep ön plana çıkarıldığı günümüzde iklim değişikliğiyle mücadele edilmemesinin de bir maliyeti olduğu, düşük karbonlu ekonomik modellere geçilmesi gerektiğine değiniyor.”
- Türkiye’de İklim Değişikliği Siyaseti (Nuran Talu): “İklim değişikliğinde ülkemizin duruşunu ve iklim politikamızı merak edenler için önerilebilecek bir kitap. Yazarın uzun yıllar kamuda çalışması ve iklim politikalarının oluşturulduğu masalarda yer alması kitabın değerini arttırıyor. Bunu yaparken iklim değişikliği taraflar konferanslarında verdiğimiz sözlerden, enerji politikamıza, kentlerden sivil topluma kadar yapılabilecekleri açıklıyor.”
- Altıncı Yok Oluş (Elizabeth Kolbert): “Kitap aslında doğrudan iklim değişikliğiyle ilgili değil. Ancak iklim krizini de tetikleyen ekolojik kriz nedeniyle dünyadaki türlerin önemli bir kısmının yok olabileceğine dikkat çekiyor. Bunu yaparken bugüne kadar beş defa yaşanan ve en sonuncusu 65 milyon yıl önce dinozorları ortadan kaldıran yok oluşlar üzerinden insanların birlikte yaşadığı canlıları da tükettiğini anlatıyor. İlk yayınlandığında ciddi tartışmalara yol açsa da 2019 yılında Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetlerine İlişkin Hükümetlerarası Bilim-Politika Platformu’nun 1 milyon kadar türün habitat değişimi, kirlilik, istilacı yabancı türler, aşırı kullanım ve iklim değişikliği nedeniyle yok olma tehlikesiyle yüz yüze kalacağının açıklanması yazarın ortaya attığı ‘Altıncı Yok Oluş’ kavramındaki haklılığını gösteriyor.”
- Kasırga Kertenkelesi ve Plastik Kalamar (Thor Hanson): “Günümüze kadar hep insanlara olumsuz etkileri ön plana çıkarılan iklim değişikliğinin diğer türleri de etkilediğini çeşitli türlerin hikâyeleri üzerinden anlatan bir kitap. Bu dünyada birlikte yaşadığımız ama sayısını dahi bilmediğimiz milyonlarca tür var ve bunların her biri iklim değişikliğinden farklı şekillerde etkileniyor. İklim değişikliğinin sadece türleri değil, türler arasındaki ilişkileri de değiştirdiğini, türlerin iklim değişikliğiyle mücadele etmek için göç etme, evrimleşme, uyum sağlama ve sığınaklar bulma gibi uyum stratejileri olabileceğini, ama türleri ve türler arasındaki ilişkileri henüz tam olarak bilmediğimizin altını çiziyor.”
Doğanay Tolunay’dan bonus kitap öneri
- Sessiz Bahar (Rachel Carson): “ABD’de 1962’de yayınlandığında yer yerinden oynamıştı. Henüz çevre sorunlarının bilinmediği bir dönemde DDT (renksiz, tatsız ve neredeyse kokusuz kristaller) gibi doğada yok olmayan pestisitlere ve bunların insanlara ve doğaya etkilerine değinen kitap, çoğu bilim insanı tarafından çevre hareketinin başlangıcı olarak gösterilir. Kitap iklim değişikliğiyle ilgili olmasa da 60 yıl önce insan varlığının ancak doğanın korunarak olabileceğine değinmesiyle çağ açan bir kitap olmuştur. Çevre, doğa, iklim ve ekolojik kriz konularında endişeli olanların mutlaka okuması gereken bir kitap.”
Ümit Şahin
İstanbul Politikalar Merkezi’nde İklim Değişikliği Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin’in kitap önerileri şöyle:
- Son Buzul Erimeden (Levent Kurnaz): “Türkçe yazılmış en iyi ve güncel iklim bilimi kitabı.”
- İklim Değişikliği Konusunda Neden Anlaşamıyoruz? (Mike Hulme): “İklim bilimi neden farklı, anlamak neden zor diye merak ediyorsanız… Bilim tarihi ve sosyal bilimlerin kesişiminde iklim krizi.”
- Şüphe Tacirleri (Naomi Oreskes, Erik Conway): “İklim değişikliğini inkar kampının en iyi çözümlemesi. İnkarcılığın siyaseti ve ideolojisi, fosil yakıt şirketleriyle tütün endüstrisinin ortak taktikleri.”
- Büyük Kaos: İklim Değişikliği ve Hiç Düşünülmeyenler (Amitav Ghosh): “Bir edebiyatçının kaleminden iklim krizi. Olası olmayan nasıl en olası sonuç haline geldi?”
- Hipernesneler (Timothy Morton): “İklim krizini neden anlayamıyoruz? Mekana ve zamana yayılan bir hipernesne olarak küresel ısınma.”
