12 Eylül darbesinin üzerinden tam 43 yıl geçti. Darbe sürecinde 650 bin kişi gözaltına alındı. 230 bin kişinin yargılandığı davalarda 7 bin kişi için idam istendi. 517 kişiye idam cezası verildi, 49 kişi darağacında hayatını kaybetti. Yaklaşık 100 bin kişi “örgüt üyesi olma” suçundan yargılandı. 14 bin kişi ise vatandaşlıktan çıkarıldı. 12 Eylül darbesi hakkında yapılan en kapsamlı sergi “Geçmiş Bugündür”, Tarihsel Adalet için Bellek Müzesi organizatörlüğüyle darbenin 43. yıldönümünde açıldı. Sergi 12 Eylül-8 Kasım arasında Tütün Deposu’nda pazar ve pazartesi dışındaki günlerde 11.00-19.00 saatleri arasında ziyarete açık olacak.
12 Eylül darbesinin üzerinden tam 43 yıl geçti. Türkiye’nin 12 Eylül darbesi hakkında ilk fiziksel ve dijital hafıza mekânı “Geçmiş Bugündür” sergisi, darbenin 43. yıldönümünde açıldı. 12 Eylül darbesinden doğrudan etkilenmiş öznelerin kolektif katkılarıyla kurgulanan sergi, 1960-1991 dönemine odaklanıyor. Serginin konsept ve küratörlüğünü Aylin Tekiner, Eylem Delikanlı ve Sevim Sancaktar, serginin yürütücülüğünü ise Research Institute on Turkey ile Demokrasi ve Bellek Araştırmaları Derneği üstlendi.
Bellek Müzesi’nin daimi koleksiyonlarında, 235 dijital, 93 fiziki dava dosyası, binlerce sayfalık hukuki belge, 35 ayrı bağışçıdan edinilen 40 bin bellek nesnesi, 300 saati aşan 120 sözlü tarih kaydı, 518 fiziki belge, 65 gazete ve 150 kitap bulunuyor. Bellek Müzesi, çeşitli kurum, insan hakları örgütleri, hak savunucuları, hukukçular, tanıklar, akademisyenler ve yazarların katkılarıyla aşağıdan yukarıya bir tarih anlatımı, açık ve erişilebilir arşivler ve 12 Eylül’ün muhataplarının aktif katılımıyla yaratılacak dinamik bir süreci inşa etmeyi hedefliyor. 12 Eylül 2022’de de darbeyle ilgili ilk dijital müze arşivi açılmıştı.
İki katlı sergiye girdiğinizde sizi bir zaman çizelgesi karşılıyor. Tam arka duvarında ise “Darbenin sorumluları” başlığı yer alıyor. Bu bölümde 12 Eylül darbesine karar veren, darbeyi yöneten, bu dönem boyunca insanlığa karşı suçların işlenmesine yasal ve fiili zemin hazırlayan, bu suçların emir komuta zinciri içinde işlenmesini mümkün kılan kararlar alan ve uygulayan üst düzey komuta kadrosu, askeri sorumlular listesinde yer alıyor.
Serginin bir bölümünde de etkileşimli bir harita var. Bu haritada darbe sonrası gözaltına alınan 650 bin kişi içerisinden 5 bin ismin; 400 mekanın, 45 işkence türünün ve bu ihlallerden sorumlu tutulan 500’den fazla ismin birincil kaynaklar yoluyla teyit edildiği Türkiye’nin bu ilk işkence haritası koleksiyonlara eklenen her yeni veri ışığında ve müzenin metodolojisi çerçevesinde sürekli güncelleniyor.
Güncel verilere göre de 12 Eylül’de ihlale uğradığı teyit edilen isimlerin yaş ve cinsiyete göre dağılımları şöyle:
Yetişkin kadın: Yüzde 5,36
Yetişkin erkek: Yüzde 47,13
Çocuk: Yüzde 13,50
Bilinmeyen: Yüzde 34,01
Sözlü tarih koleksiyonu ise sesli ve görüntülü tanıklardan oluşuyor. Bu koleksiyondaki alıntılar birincil elden veri sağlayarak devletin resmi alıntılarına karşı bir karşı bellek inşa ediyor.
Destek verenlerin arasında Gültan Kışanak ve Osman Kavala var
Yazılarıyla sergiye destek veren Gültan Kışanak ve Osman Kavala’nın yanısıra, Aylin Tekiner, Doğa Yirik, Gülçin Aksoy, Gülsün Karamustafa, Güneş Terkol, Nil Yalter, Özlem Sulak, Sevim Sancaktar ve Tan Oral da sergiye eserleriyle katkı veriyor.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Atölyelere ve içeriklere destek sunanlar arasında ise Alime Yalçın Mitap, Arif Sevinç, Aybike Haydaroğlu, Berin Uyar, Burcu Ballıktaş Bingöllü, Bülent Aydın, Cemile Çakır, Cumartesi Anneleri/İnsanları, Deniz Erdem, Emel Ataktürk Sevimli, Eylem Delikanlı, Ezgi Bakçay, Ferhat Kentel, Feyyaz Yaman, Feza Kürkçüoğlu, Fikret Akovalı, Hafıza Merkezi / Hafıza ve Sanat Arşivi, Hüseyin Yavuz, Mustafa Yükselbaba, Nevzat Açan, Öncü Doğu Gürsoy, Özgül Akıncı, Filiz Fırtına, Nalan Yırtmaç, Özgür Sevgi Göral, Özlem Delikanlı, Tanıl Bora, Reyhan Yalçındağ Baydemir, S. Yalçınkaya, Sevgi Can Yağcı Aksel, Ülfet Taylı, Ümide Çelik Aysu ve Zülfikar Tak bulunuyor.
Sözlü tarih anlatıcıları arasında Aydın Çavlan Erdoğan, Aydın Çubukçu, Alime Mitap, Arif Sevinç, Ayhan Erdoğan, Ayşe Tekiner Çelen, Berin Uyar, Bese Doğan, Bülent Aydın, Bülent Forta, Cevriye Aydın, Demet Demir, Deniz Erdem, Dursun Kırbaş, Emel Ataktürk Sevimli, Ergün Yılmaz, Esra Koç, Faruk Eren, Fatin Kanat, Gülçin Aksoy, Gülten Kaya, Gündüz Vassaf, Hamit Kankılıç, Hamit Kapan, Hediye Bakmaz, Hosrof Dink, Hüseyin Aykol, İbrahim Aydın, İkbal Eren, İlkay Alptekin Demir, Kamil Tekin Sürek, Kazım Bayraktar, Kerem Fırtına, Mahmut Döğer, Mehmet Erdal, Mikail Kırbayır, Mustafa Kemal Kaçaroğlu, Mustafa Özer, Mustafa Yalçıner, Mustafa Yükselbaba, Nebi Barlas, Nevzat Açan, Olgun Delikanlı, Öncü Doğu Gürsoy, Pakrat Estukyan, Rahime Kesici Karakaş, Rahmi Yıldırım, Rıdvan Akar, Sezai Sarıoğlu, Şenal Sarıhan, Ümide Çelik, Ümit Efe ve Zülfikar Tak bulunuyor.
Serginin yanı sıra eşzamanlı olarak paneller de düzenlenecek. İlki 14 Eylül’de başlayacak panellerin programı ise şöyle:
14 Eylül
Doç. Dr. İsmet Akça, 12 Eylül Darbesi’nin Tarihsel ve Toplumsal Anlamı
Saat: 19.00-20.30
Adres: Metro Han, Şahkulu Çukur, Erkanı Harp Sokak, No: 2, Beyoğlu, İstanbul
19 Eylül
Roza Erdem, Evvel Zamanla Tanışmak / Otobiyografik Anlatı
Saat: 19.00-21.30
Adres: Metro Han, Şahkulu Çukur, Erkanı Harp Sokak, No: 2, Beyoğlu, İstanbul
23 Eylül
Dr. Yeşim Yaprak Yıldız, Türkiye’de Epistemik Yozlaşma ve Devlet Şiddetinde Toplumsal Suç Ortaklığı
Saat: 16.00-18.00
Adres: Metro Han, Şahkulu Çukur, Erkanı Harp Sokak, No: 2, Beyoğlu, İstanbul.
Sergi 12 Eylül-8 Kasım’da Tütün Deposu’nda pazar ve pazartesi dışındaki günlerde 11.00-19.00 saatleri arasında ziyarete açık olacak.
