Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Türkiye’yi FATF’ın gri listesinden çıkarmak için kripto varlıklarla ilgili yasa hazırlığında olduklarını duyurdu. Türkiye’nin neden gri listeye girdiğini ve piyasalar için önemini Medyascope derledi.
Türkiye, Mali Eylem Görev Gücü’nün (Financial Action Task Force-FATF) gri listesinden çıkmak için kripto varlıklara ilişkin yasal düzenlemeye hazırlanıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 2024 bütçesi TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülürken Bakan Mehmet Şimşek, Türkiye’nin gri listeden çıkması için öngörülen eylem planındaki maddelerden sadece bir hususun kaldığını söyleyerek, kripto varlıklara ilişkin bir yasal düzenlemeyi en kısa sürede Meclis’e sunacaklarını belirtti.
Peki FATF nasıl bir oluşum, kriterleri neler? Türkiye neden gri listeye alındı ve bu listeden çıkmak neden önemli? FATF için süreç nasıl işliyor?
FATF nedir?
FATF, 1989 yılında G7 ülkeleri tarafından Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) bünyesinde kuruldu. Hükümetler arası bir organizasyon olarak çalışan FATF’a Türkiye 24 Eylül 1991’de üye oldu. FATF, faaliyetlerini her yıl düzenli olarak gerçekleştirilen toplantılarla yürütüyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca FATF’in görevi, kara para aklama, terörün finansmanı, kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanıyla ve uluslararası finansal sistemin bütünlüğüne yönelik diğer tehditlerle mücadele için standartlar belirlemek ve yasal, düzenleyici ve operasyonel tedbirlerin etkin bir şekilde uygulanmasını teşvik etmek olarak tanımlanıyor. FATF ayrıca, diğer uluslararası paydaşlarla işbirliği halinde uluslararası finansal sistemin kötüye kullanılmasını önlemek amacıyla ulusal düzeydeki zayıf noktaları tespit etmeye çalışan bir organizasyon.
FATF’ın 40 tavsiyesi
FATF tavsiyeleri ilk olarak, 1990’da finansal sistemlerin uyuşturucu gelirlerini aklayan kişiler tarafından kötüye kullanılmasıyla mücadele etmek için bir girişim olarak düzenlendi. 1996’da gözden geçirilmesinin ardından ekim 2001’de görev tanımı terör eylemlerinin ve terör örgütlerinin finansmanı konusunu kapsayacak şekilde genişletildi. Tavsiyeler, IMF (Uluslararası Para Fonu), Dünya Bankası ve Birleşmiş Milletler gibi gözlemci kuruluşlarla işbirliği halinde güncellendi ve kara para aklama ve terörün finansmanıyla mücadele için uluslararası standart olarak tüm dünyada kabul gördü.
FATF’ın 40 tavsiyesi, ülkelerin uygulayacakları şu asli tedbirleri düzenlemektedir:
“Riskleri tespit etmek, politika ve ülke içi işbirliğini geliştirmek,
Medyascope'un günlük e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her gün mail kutunuzda.
Kara para aklama, terörizmin finansmanı ve kitle imha silahlarının yayılmasının finansmanını izlemek,
Finansal sektöre ve diğer belirlenmiş sektörlere yönelik önleyici tedbirler uygulamak,
Yetkili makamların (örneğin, soruşturma, yasa uygulama, denetim makamları) yetkilerini ve sorumluluklarını diğer kurumsal tedbirleri ihdas etmek,
Tüzel kişilerin ve yasal oluşumların şeffaflığı ile gerçek faydalanıcı bilgilerinin mevcut olması hususunu geliştirmek,
Uluslararası işbirliğini kolaylaştırmak.”
FATF neye göre listeye alıyor?
FATF’ın üye ülkelerinden konunun uzmanları, ülkelerin kara para aklama ve terörizmin finansmanı konusunda gerekli önlemleri alıp almadıkları konusunda karşılıklı değerlendirmeler yapıyor. Karşılıklı Değerlendirme Raporu (Mutual Evaluation Report-MER) Takip Raporu (Follow-up Report-FUR) hazırlanarak, ülkelerin her bir tavsiyeye uygunluk durumu ayrı ayrı değerlendiriliyor. Bunun sonucunda, her tavsiye için uyumlu (C), büyük ölçüde uyumlu (LC), kısmen uyumlu (PC) ve uyumsuz (NC) olarak derecelendiriliyor.
Tavsiyelere uyum göstermeyen ülkeler kara listeye alınırken, kısmen uyum gösteren ülkeler gri listeye alınıyor. Listeye alınmak ülkenin kara para aklama ve terörün finansmanıyla mücadelede yeterli önlem alınmadığı anlamı taşırken, uluslararası finans piyasasında güvenilmez ülke olarak işaretlenmeye de neden oluyor.
Türkiye neden gri listeye alındı?
FATF, aralık 2019’da Türkiye için Karşılıklı Değerlendirme Raporu (MER) yayımladı. Bu rapor Kanada, İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri, Guernsey ve Hindistan temsilcilerinden oluşan bir değerlendirme ekibi tarafından hazırlandı. 2019 tarihli MER’de bulunan değerlendirmelere dair ilerleme olup olmadığına ilişkin Takip Raporu ise kasım 2021’de yayımlandı ancak bu raporun öncesinde ekim 2021’de FATF, “Gözetimi Artırılacak Hükümranlık Alanları” listesini yayınlayarak, Türkiye’nin de gri listeye alındığını duyurdu. Rapora göre Türkiye, 40 tavsiyeden 11’inde uyumlu, 20’sinde büyük ölçüde uyumlu, 7’sinde kısmen uyumlu, 2’sinde uyumsuz bulundu.
2019’da yapılan değerlendirmede Türkiye, “Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanına İlişkin Hedeflenen Finansal Yaptırımlar” ile “Siyasi Nüfuz Sahibi Kişilerle İlgili Önleyici Tedbirler” başlıklı maddelerde uyumsuz bulundu. 2021 raporunda ise “Siyasi Nüfuz Sahibi Kişilerle İlgili Önleyici Tedbirler” (12. tavsiye) ve “Yeni Teknolojiler İçin İlave Önleyici Tedbirler” (15. tavsiye) başlıklarında, FATF’ın kriterlerine uymadığı tespiti yapıldı.
FATF’ın ekim 2023 açıklamasına göre Türkiye ile birlikte FATF’nin gri listesinde, Arnavutluk, Barbados, Bulgaristan, Burkina Faso, Kamerun, Cayman Adaları, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Hırvatistan, Cebelitarık, Haiti, Jamaika, Ürdün, Mali, Mozambik, Nijerya, Panama, Filipinler, Senegal, Güney Afrika, Güney Sudan, Suriye, Tanzanya , Türkiye, Uganda, Birleşik Arap Emirlikleri, Vietnam, Yemen yer alıyor. Kore Demokratik Cumhuriyeti, İran, Myanmar ise FATF’ın kara listesinde.
Daha önce 2011 yılında gri listeye giren Türkiye, yapılan düzenlemelerin ardından Mehmet Şimşek’in Maliye Bakanı olduğu 2014 yılında listeden çıkarılmıştı.
2023 raporunda Türkiye ilerleme kaydetti
FATF, haziran 2023’te Türkiye için yeni bir Takip Raporu yayımladı. Bu rapora göre, tavsiyelere uyumsuz olarak “NC” ile derecelendirilen herhangi bir başlık kalmadı. Türkiye, 25 tavsiyeye büyük ölçüde uyumlu ve 14 tavsiyeye uyumlu olarak değerlendirildi. Yalnızca bir tavsiye, “Yeni Teknolojiler İçin İlave Önleyici Tedbirler” başlığı, kısmen uyumlu olarak notlandı.
Raporun ardından Bakan Mehmet Şimşek, “Türkiye’yi gri listeden çıkarmaya kararlıyız” derken, Mali Suçları Araştırma Kurulu’nun (MASAK) açıklamasında “Tüm kamu kurum ve kuruluşlarımızın yoğun çalışmalarının ve çabalarının kısa sürede sonuç vereceğine inancımız tamdır” denildi.
Türkiye neden kripto yasası çıkarıyor?
“Yeni Teknolojiler İçin İlave Önleyici Tedbirler” başlığıyla verilen 15. tavsiye ülkelere ve finansal kuruluşlara yönelik olarak düzenlendi. Bakanlık’ın tanımına göre, ülkeler ve finansal kuruluşlar yeni teslimat mekanizmaları da dahil olmak üzere, yeni ürünlerin ve iş uygulamalarının geliştirilmesine, hem yeni hem de mevcut ürünler için yeni veya gelişen teknolojilerin kullanımına bağlı olarak ortaya çıkabilecek karapara aklama veya terörizmin finansmanı risklerini tespit etmeli ve değerlendirmeli.
2009 yılından itibaren yaygınlaşan, son yıllarda yatırım aracı ve ödeme aracı olarak oldukça popüler hale gelen kripto varlıklar, kara para aklama veya terörizmin finansmanında kullanılmak için elverişli olmasıyla da tartışılıyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), nisan 2021’de yayımlanan yönetmelikle kripto varlıklar ödemelerde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılmasını engelledi.
Türkiye’de kripto varlıklara dair ilk yasal düzenleme, yasaklama olduğu ve teknolojik gelişmeyi bitirdiği yönünde eleştirildi. TCMB ise konuya dair yapılan açıklamada, kripto varlıkların herhangi bir düzenleme ve denetim mekanizmasına tabi olmaması, merkezi bir muhatabın bulunmaması, anonim yapıları dolayısıyla yasadışı faaliyetlerde kullanılabilmesi, cüzdanların çalınabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz kullanılabilmesi gibi risklere işaret etti.
Türkiye için gri listeden çıkmak neden önemli?
Türkiye’nin gri listede yer alması, yüksek dış finansman ihtiyacı sürerken büyük bir dezavantaj yaratıyor. Yabancı yatırımcılar ile kredi kuruluşları açısından Türkiye itibar kaybına uğruyor. Dış ticareti ve pazar paylarını da olumsuz etkileyen gri liste, şirketlerin de daha çok denetim ve yükümlülükle karşılaşmasına neden oluyor.
Yatırımcı çekmek ve cari açığı azaltmak isteyen ekonomi yönetimi, Türkiye’nin finansman kaynaklarını olumsuz etkilediği düşünülen gri listeden çıkmak için gayret gösterildiğini vurguluyor. FATF’ın kriterlerine uyumsuz bulunan tek konu için de kripto varlıklara yönelik yasal düzenleme yapılacağını söyleyen Bakan Şimşek’e göre, “siyasi başka türlü mülahazalar olmayacaksa” Türkiye’nin gri listede kalması için sebep kalmayacak.
