Tayvan seçim rehberi: ABD ve Çin’in yakından takip ettiği seçimlerde kim, kimdir?

2024, tarihin en büyük seçim yılı. 4 milyar kişi sandık başına gidecek ve kendilerini yönetecek isimleri seçecek. O ülkelerden biri de Tayvan. Tayvan, 13 Ocak Cumartesi günü sandığa gidiyor. Başkanlık sistemiyle yönetilen ada ülkesinin ilk kadın devlet başkanı ve sekiz yıllık görev süresini yakında dolduracak Tsai Ing-wen’in halefi bu seçimde belli olacak. 

Oğuz Solak, Tayvan’dan bildiriyor.

Tayvan, iki süper güç – Amerika Birleşik Devletleri ve Çin – için kritik bir rekabet sahası. Eski ABD Temsilciler Meclisi Başkanı Nancy Pelosi’nin Ağustos 2022’de başkent Taipei’yi ziyaret etmesinin ardından Çin, ada ülkesinin etrafında geniş çaplı savaş tatbikatı düzenlemişti. Tayvan Boğazı, Çin ve Batılı devletlerin savaş gemilerinin sık sık transit geçişler için kullandığı ve birbirine gözdağı verdiği bir yer.

Peki süper güçlerin yakından izlediği bu seçimlerde kimler, ne için yarışıyor? 

Tayvan’daki ana siyasî rekabet, ülkeye İkinci Dünya Savaşı’ndan önceki birkaç yüzyılda Çin’den göç eden Hoklolar’ın öncülük ettiği “Tayvanlı” ve savaştan sonra ülkeye gelen Çinli azınlığın  önderlik ettiği “Çinli” akımlar arasında. Çan Kay Şek’in Çin Milliyetçi Partisi (KMT), 1949’dan 1980’lere kadar Tayvan’ı bir diktatörlük olarak yönetti. Ancak ülke ilerleyen yıllarda hem kalkındı hem de demokratikleşerek çok partili hayata geçti.

Çok partili hayatla geçişle birlikte giderek güçlenen Demokratik İlerici Parti (DPP), Çin’den bağımsız bir “Tayvanlı” kimliğini savunuyor ve Çin’i dengelemek ve caydırmak için Batılı ve komşu ülkelerle daha yakın işbirliğini destekliyor. Tayvan’ın en kalabalıketnik grubu olan Hoklolar, çoğunlukla DPP’yi destekliyor. Asıl rekabet Tayvanlılar’ı Çinli olarak görüp, Pekin ile daha yakın ilişkileri savunan KMT (maviler), ve DPP (yeşiller) arasında yaşanıyor. Ülkede ayrıca önceki yüzyıllarda Çin’den göç eden Hakalar ve binlerce yıldır orada yaşamış olan yerliler gibi etnik gruplar da yer alıyor.

Seçimlerde ne oylanacak?

Tayvan halkı bu seçimlerde devlet başkanını ve Yasama Yuanı’nın üyelerini seçecek. 113 üyeli Yasama Yuanı’nın 73 üyesini seçim bölgelerinden en yüksek oy alan adaylar oluşturuyor. Altı üye yerliler arasından seçilirken, 34 üye partilerin ülke genelinde aldıkları oya göre dağıtılıyor.

Başkanlık seçimi, önceki seçimlerden çok daha farklı bir havada geçiyor. Normalde ABD’dekine benzer bir şekilde iki adayın yarıştığı seçimlerde bu sene üç aday öne çıkıyor. Dördüncü bir aday ise yarıştan son anda çekildi. 

İşte üç parti ve adayları:

DPP adayı William Lai: “Tayvan bağımsızlığı emekçisi”

William Lai, şu anki Devlet Başkanı Tsai Ing-wen’in başkan yardımcısı. Parti içi müesses nizamın da son derece aşina olduğu bir isim. Daha önce bir konuşmasında kendisini “Tayvan bağımsızlığı emekçisi” olarak tanımlamıştı. Ülkenin bağımsızlığını ilan edeceğini vadetmeyen Lai, Tayvan’ın zaten bağımsız olduğunu söylüyor. Dört dönem Yasama Yuanı’nda temsilci olarak seçilen Lai, 2010-2017 yılları arasında Tainan şehrinin belediye başkanlığı görevini yürüttü.

Lai, kampanya sürecinde çizdiği sakin profil ile kitleleri heyecanlandırmadı. Ancak partisinde karizmasıyla öne çıkan bir isim var: Başkan yardımcısı adayı Hsao Bi-khim. Daha önce iki dönem Yasama Yuanı’nda temsilci olan ve 2020’den beri Tayvan’ın de facto Washington büyükelçisi olarak görev yapan Hsiao gençler arasında oldukça popüler. 

KMT adayı New Taipei Belediye Başkanı Hou You-yi: Eski bir polis

2018’den beri New Taipei şehrinin belediye başkanlığı görevini yürüten Hou, eski bir polis şefi. Hou ve KMT, seçim kampanyasını “savaş ve barış” arasında bir seçim üzerine kurmuş görünüyor. Yeşilleri Çin karşıtı gören maviler, sekiz yıllık Tsai döneminin ardından bir kez daha DPP’li devlet başkanı seçilirse Pekin ile Taipei arasında bir savaş çıkması ihtimalinin oldukça artacağını söylüyor. Çin ile daha yakın ticari ilişkiler geliştirilmesi gerektiğini savunan Hou, kendisinin barışı ve maddi refahı sağlayabileceğini söylüyor. Hou da rakibi Lai gibi sakin ve ılımlı bir profil çiziyor.

Tayvan Halk Partisi adayı Ko Wen-je: Öngörülemez eski doktor

Başkent Taipei’nin belediye başkanlığı görevini 2014-2022 yılları arasında yürüten Ko Wen-je, Tayvan Halk Partisi’nin (TPP) kurucusu ve genel başkanı. Kemerine astığı eski tip telefon kılıfı ve cebinde taşıdığı kalemleriyle kendine özgü bir tarzı bulunan eski doktor, kampanya sürecinde belki de adından en çok söz ettiren isimdi. Bunun bir sebebi Ko’nun ülkede alışık olunmayan bir şekilde seçimlerde üçüncü bir aday olarak kendine yer bulması; diğeri ise beklenmedik çıkışlarıydı. 

Ko, eğitimli ve iki kutuplu yapıdan sıkılan genç seçmen arasında son derece popüler bir figür. KMT’yi fazla Çin yanlısı, DPP’yi de fazla ABD yanlısı gördüğünü söylüyor. İki partinin de güvenilirlik sorunu olduğunu belirten Ko’ya göre hem Pekin hem de Washington ile sağlıklı ilişki kurabilecek tek isim kendisi.

Ancak kendisini bekleyen bir handikap var: Ko’nun partisi oldukça yeni ve başkan seçilmesi durumunda nasıl bir kadroyla ülkeyi yöneteceği muamma. TPP gücünü büyük ölçüde Ko’nun liderliği ve karizmasından alıyor. Eski Taipei belediye başkanı, Tayvan siyasetinde alışılmışın dışında bir figür ve ne yapacağını kestirmesi güç.

Seçim sürecinde neler yaşandı?

Devlet başkanlığı seçim kampanyası süreci dört adayla başladı. Apple’ın ürettiği iPhone’ların yapımı için çip üreten Foxconn şirketinin kurucusu, milyarder Terry Gou, bağımsız aday olarak boy gösterdi. KMT, TPP ve Gou, güçlerini birleştirerek iktidardaki DPP’ye karşı tek bir adayla yarışmak için müzakerelerde bulundu. Taraflar, uzun bir süre kimin ortak aday olması gerektiği konusunda anlaşamadı. Son toplantı, resmi aday bildiriminin tamamlanması gereken hafta yapıldı ve canlı olarak yayınlandı.  KMT’li eski devlet başkanı Ma Ying-jeou’nun da arabulucu olarak katıldığı dramatik toplantının ardından taraflar kimin ortak aday olması gerektiği konusunda anlaşamadı. Hou ve Ko seçimlere ayrı ayrı girme kararı alırken, Gou yarıştan çekildi. 

Adayların kampanyasında Çin ve ABD’yle ilişkiler ön sıradaydı. Ancak yükselen ev fiyatları, hayat pahalılığı, göçmen işçi alımı, yaşlıların bakımı, nükleer enerji ve adayların taşınmaz mülkleri gibi yereli ilgilendiren konular da önemli konu başlıkları oldu. Çeşitli devlet kurumları ve DPP, Çin’i seçimlere müdahale etmekle suçladı ve bazı şüpheliler, seçimler için bahis ağı kurmak, Çin’e Pekin’in fonladığı geziler düzenlemek, hatta sahte seçim anketleri yayınlamak gibi suçlardan tutuklandı.

Son anketlere göre devlet başkanlığı için Hou ve Lai arasında kıyasıya bir yarış var ve Ko onları daha geriden takip ediyor. Sonucun ne olacağı bilinmez, ancak şu açık: İki geleneksel partinin adayları olan ve sakin bir mizaç sergileyen Hou ve Lai’dan daha çok, TPP adayı Ko, Lai’ın başkan yardımcısı adayı Hsiao, bağımsız aday Gou ve bir ölçüde eski devlet başkanı Ma gibi isimler seçim sürecinde adlarından söz ettirdi.

Resmi adı Çin Cumhuriyeti olan Tayvan, Çin İç Savaşı’ndan önce iktidarda bulunan ve iç savaşı kaybeden Çan Kay Şek’in adaya yerleştiği 1949 yılından beri kendi kendini yönetse de şu anda resmî olarak ülke statüsünde bulunmuyor. Ada ülkesini dünyada sadece 12 ülke tanırken, Türkiye’nin de dahil olduğu diğer ülkeler, Tayvan ile ilişkilerini resmi olmayan kanallar aracılığıyla yürütüyor.

Çin Halk Cumhuriyeti ve Tayvan (Çin Cumhuriyeti) birbirini tanımıyor. Pekin, Tayvan’ı topraklarının bir parçası olarak görüyor.