İsveç’in NATO’ya katılımıyla ilgili kanun teklifi, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda kabul edildi. Ankara, tam 20 aydır, Stockholm’ün NATO’ya üyeliğine “terör örgütlerinin misafirhanesi” olduğu gerekçesiyle ambargo uyguluyordu. Ankara’nın da Stockholm’e onay vermesinin ardından NATO’nun genişlemesine yönelik son büyük engel de kalkmış oldu. Peki Türkiye uzun süren müzakerelerin ardından ne kazandı?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, şüphesiz, 2022 yılının en önemli olayıydı. İşgalin ardından yıllardır tarafsızlıklarıyla tanıdığımız İsveç ve Finlandiya, sürdürdükleri politikalarına nokta koyarak NATO’ya başvurdular. Stokholm ve Helsinki’nin NATO üyeliklerinin onaylanması için ittifaka üye 30 ülke de bu iki İskandinav ülkesinin üyeliğini parlamentolarından geçirmek zorundaydı. Türkiye, uzun süren müzakerelerin ardından Finlandiya’nın Mayıs 2023’de NATO üyeliğini onaylamış fakat İsveç’in yeterli adımları atmadığını belirterek üyelik protokolünü TBMM’ye göndermemişti.
Şimdi akıllardaki sorular şunlar:
- Peki İsveç, Finlandiya, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve diğer NATO ülkeleri, Ankara’nın kaygısını gidermek için neler yaptılar?
- Türkiye’nin İsveç’e “tamam” demesi, AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan için zafer mi yoksa hezimet mi?
İsveç ve Finlandiya hangi tavizleri verdi?
AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 29 Haziran 2022’de Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinistö ve İsveç Başbakanı Magdelena Andersson, İspanya’nın başkenti Madrid’deki NATO Liderler Zirvesi öncesinde NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in ev sahipliğinde bir araya gelmiş ve görüşmelerin ardından üçlü mutabakat metni imzalanmıştı. Böylece Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelik başvurusunu destekleyeceğini belirtmişti.
Türkiye’nin bu süreçteki en büyük kazanımlarından biri İsveç’in Ankara’ya uyguladığı silah ambargosunun kaldırılması oldu. İsveçli yetkililer, satışa izin verilecek teçhizatlar arasında elektronik ve teknoloji gibi ürünlerin de yer alacağını belirtildi.
Haziran 2023’re ise İsveç’te yeni terörle mücadele yasaları yürürlüğe girdi. Bu yasalara göre terör örgütlerine üye olmak, üye olanlara maddi destek sağlamak ya da bu örgütleri desteklemek ağır suç. Bu suçlarla yargılananlar uzun hapis cezaları alabilecek. İsveç, bu hamlenin ardından “anlaşmanın üzerine düşen kısmını” yerine getirdiğini söyledi.
2023’te İsveç Yüksek Mahkemesi, Ankara’nın FETÖ şüphelisi olduğunu iddia ettiği iki Türk vatandaşının Türkiye’ye iadesini engelledi. Bir temyiz mahkemesi ise Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından da terör örgütü olarak kabul edilen PKK’yı finanse etmekle suçlanan bir Türk vatandaşının mahkûmiyetini onadı.
İsveç ile Türkiye arasındaki sorunlu konu başlıklarından biri de Kur’an-ı Kerim’in yakılması olaylarıydı. İsveç Adalet Bakanı Gunnar Strommer, Kur’an-ı Kerim’in halka açık yerlerde yakılmasını engellemek için yasayı değiştirip değiştiremeyeceğini inceleceklerini açıkladı.
Finlandiya Savunma Bakanlığı ise Ocak 2023’te 2019 yılından bu yana yürürlükte olan “Türkiye’ye askeri teçhizat ihracatı ambargosunu” kaldırıldığını ve satış için lisans verildiğini duyurdu.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Diğer NATO üyeleri neler yaptı?
Erdoğan’ın 11-12 Temmuz 2023’te Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta düzenlenen NATO Liderler Zirvesi’nde İsveç’in üyeliğine yeşil ışık yakmasının ardından ilk adım Kanada’dan geldi. Kanada, Türkiye’ye uygulanan insansız hava aracı (İHA) parçaları ihracatı kısıtlamasını kaldırmak için Ankara ile görüşmelere başladı.
Hollanda da Türkiye’ye silah sevkiyatı üzerindeki kısıtlamaları kaldırdı.
Geçtiğimiz yıl Türk ve İsveçli yetkililer arasında yapılan bir toplantının ardından NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, “Terörle Mücadele Özel Koordinatörü” görevi oluşturulmuştu. Ekim 2023’te de Tom Goffus bu göreve atanmıştı.
Ver İsveç’i, al F-16’ları mı?
Erdoğan’ın seçimleri kazanması ve görev süresine bir beş yıl daha eklemesinin ardından ABD Başkanı Joe Biden, Erdoğan’ı tebrik etmek için aramış ve görüşmede F-16’lar da gündeme gelmişti. Beyaz Saray’dan ayrılmadan önce gazetecilere konuşan Biden, görüşmede Erdoğan’ın F-16’ların gündeme getirdiğini ve kendisinin de İsveç’in NATO’ya üyeliğinden bahsettiğini söylemişti:
“Onunla konuştum ve tebrik ettim. F-16’larla ilgili hâlâ bir şeyler yapmak istiyor. İsveç konusunda anlaşmak istediğimizi söyledim.”
Biden’ın bu açıklamaları ve akabinde bazı senatörlerden gelen görüşlerin ardından isveç’in NATO üyeliği ile Türkiye’nin ABD’den istediği F-16’lar arasında bağ kurulmuştu. Erdoğan’ın Temmuz 2023’te İsveç’in katılımına yeşil ışık yakmasının ardından Beyaz Saray, Kongre’ye danışarak F-16’ların Türkiye’ye verilmesi için görüşmelere başlanacağını açıklamıştı.
Erdoğan, Ekim 2023’te de İsveç’in NATO teklifini değerlendirmek üzere TBMM’ye gönderirken, F-16’lar ile bu meseleyi açıkça ilişkilendirmişti.
Fakat beklenmeyen bir adım atıldı.
Önce F-35, akabinde S-400, sonra F-16 derken karşımıza birdenbire Eurofighter Typhoon savaş uçakları çıktı. Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler’in Almanya’dan 40 adet Eurofighter almak istediklerini açıkladı.
Bu gelişmeler üzerine Almanya’ya giden Erdoğan, Başbakan Olaf Scholz ile basın toplantısı düzenledi. Gündemde Eurofighterlar da vardı. Bir gazeteci Erdoğan’a şunu sordu:
“NATO ittifakı içerisindeki müttefikler tarafından terör örgütü olarak tanınan Hamas’ı nasıl kurtuluş örgütü olarak tanımlarsınız? Siz Türk-Alman ilişkilerini tehlikeye atıyor olmuyor musunuz? 40 adet Eurofighter talep ediliyor. Almanya bunu kabul edecek midir?”
Erdoğan ise şöyle yanıt verdi:
“Eurofighter konusunda da Almanya verir veya vermez, dünyada savaş uçaklarını üreten sadece Almanya mı? Birçok yerden bunların çalışmasını yaparız, temin ederiz. Bir basın mensubu olarak bizi bununla tehdit etmeyin. Bize öyle sorular sorun ki insani olsun, vicdani olsun, cevaplarını da biz size o şekilde verelim.”
Peki bu konuda son durum ne?
Eurofighterlar, Almanya, İngiltere, İtalya ve İspanya’nın oluşturduğu konsorsiyum tarafından üretiliyor ve Ankara’nın satın alma talebi de her dört ülkenin onayına bağlı.
Ancak Türkiye’nin İngiltere ile yürüttüğü görüşmelerin sürdüğü, talebin Almanya tarafından değerlendirilmesini gerektirecek bir aşamaya gelinmediği, bu nedenle de Berlin’in bu aşamada bir yorum yapmasının gerekmediği belirtiliyor.
İsveç’i bundan sonra neler bekliyor?
Protokol, Meclis Genel Kurulu’nda kabul edildi ancak süreç tam anlamıyla tamamlanmış değil. Protokolün yürürlüğe girebilmesi için Erdoğan’ın onayının ardından Resmi Gazete’de yayımlanması gerekiyor.
Daha sonra Türkiye, NATO kuralları çerçevesinde onay belgesini Washington’a verecek.
İsveç’in NATO üyeliğine en büyük engel Türkiye gibi görülse de Macaristan da hâlâ onay vermedi. Türkiye’nin onay vermesinin ardından gözler Macaristan’a çevrildi. Artık gözler Macaristan lideri Viktor Orban’ın ağzından çıkacak kararda. Macaristan Parlamentosu’nun şu an kış arasında olduğu düşünülürse, Türkiye’nin de attığı bu adımın ardından, şubat ortasında toplanacak ve bu konuyu ele alacak.
Şunu da unutmamak gerek:
Macaristan, Finlandiya’nın üyeliğine de Türkiye’nin “evet” demesinden 10 gün sonra onay vermişti.
