24 Haziran seçimleri haritasının analizi: Kim, kime, nerede oy kaptırdı? (1. Bölüm: AKP-MHP-İYİ Parti)

Türkiye, 24 Haziran 2018 günü hem yeni sistemin ilk cumhurbaşkanını hem de yeni meclisi belirledi. Seçim akşamından beriyse sonuçlar üzerinden çok farklı çıkarımlar yapılıyor. Tahminleri boşa çıkaran önemli sürprizlerin yaşandığı ve partiler arasında önemli oy geçişlerinin olduğu bu seçimin sonuçlarını daha iyi anlayabilmek için Türkiye haritasına daha yakından bakmak gerekiyor.

Biz de özellikle oy geçişlerini tespit etmek amacıyla her partinin aldığı oyu il il analiz edip, 1 Kasım 2015 genel seçimlerindeki oy oranlarıyla kıyasladık. Zira Türkiye siyasetindeki mevcut durumu tahlil etmenin tek yolunun partiler arasındaki oy geçişliliğini kavramaktan geçtiği kanaatindeyiz. Kuşkusuz 1 Kasım’a kıyasla hangi partiden hangi partiye, hangi oranda oy geçişi olduğunun en sağlıklı ve net bulguları araştırma şirketlerinin önümüzdeki süreçte seçmenlerle yapacağı görüşmeler sonucunda ortaya çıkacaktır. Ancak kilit bölge ve illerdeki oy oranlarından hareketle bazı temel çıkarımları kabaca da olsa söylemenin mümkün olduğunu düşünüyoruz.

Bu analizi iki bölüm halinde yayınlayacağız. İlk bölümde AKP’nin ve MHP’nin hangi illerde, ne kadar ve kime oy kaybettiğini; kimlerden, nerede, ne kadar oy kazandığını göstermeye çalışacağız. Bu ilk kısım içerisinde HDP’nin oy kaybına ve İYİ Parti’nin nerelerde oy aldığına da değineceğiz. Önümüzdeki günlerde yayınlayacağımız ikinci bölümdeyse CHP ile HDP arasındaki oy geçişine, Muharrem İnce’nin oy performansına ve nerelerde, ne oranda partisinin üzerine çıktığına odaklanacağız.

Erdoğan kazandı ama AKP kaybetti

Seçim sonuçları haritasının sapsarı olduğuna bakmayın. Cumhurbaşkanlığı seçiminde Recep Tayyip Erdoğan’ın ilk turda kazandığı başarıyı bir kenara koyarsak parlamento seçimlerinde en büyük kaybı yaşayan parti AKP oldu. Oy oranlarını il bazında tahlil etmeye geçmeden önce AKP’nin başarısızlığına ilişkin şunu hatırlatmakta fayda var: 24 Haziran seçimlerinde yüzde 42.5 oy oranıyla 295 milletvekili çıkaran AKP, birçok faktör sebebiyle istisnai bir seçim olan ve 5 ay sonra yenilenen 7 Haziran seçimlerini hesaba katmazsak, 2002’den beri ilk defa tek başına meclis çoğunluğunu elde edemedi ve koalisyona mecbur olacağı bir sonuçla karşı karşıya kaldı. Yüzde 42.5’lik oy oranı da, yine 2007 seçimlerinden beri (7 Haziran hariç) AKP’nin ulaştığı en düşük oy oranı.

Şimdi bakalım AKP nerede, ne kadar oy kaybetti? İlk olarak nüfusun yoğun olduğu büyükşehirleri ele alalım. Türkiye’nin en büyük 10 iline baktığımızda, bunların tümünde AKP’nin oy kaybettiğini görüyoruz. AKP’nin puan bazındaki oy kaybı; İstanbul’da 6, Ankara’da 8.5, İzmir’de 3. Bu kayıp, muhafazakâr seçmenin yoğun olduğu ve önceki seçimlerde AKP’nin çok ciddi bir başarı kaydettiği büyükşehirlerdeyse 10 puanın üzerine çıkıyor: AKP’nin Konya’daki oy kaybı 14.5 puanken, Gaziantep’te 10 puan, Şanlıurfa’daysa 11.5 puan.

Şunu da belirtmekte fayda var: Şanlıurfa ve Konya’daki çok küçük oy oranı artışını hesaba katmazsak CHP de en büyük 10 ilde oy kaybedenler arasında. Ancak CHP’nin büyük şehirlerdeki oy oranı düşüşü ortalama olarak 3 puanın altında.

AKP en büyük golü kendi kalelerinde yedi

1 Kasım seçimlerine göre 2 milyon 340 bin daha az oy alan AKP’nin Türkiye’nin büyük çoğunluğunda oy kaybına uğradığı ortada. AKP’nin oy kaybına ilişkin en çarpıcı bulguysa, en büyük kayıpları kendi kalelerinde vermesi oldu. AKP’nin puan bazında en yüksek oy kaybına ulaştığı iller, AKP’nin 2002’den beri güçlü olduğu ve 1 Kasım seçimlerinde de en yüksek oy oranına ulaştığı iller oldu. Seçim öncesinde yapılan birçok araştırma AKP’den memnun olmayan bir seçmen kitlesi olduğunu işaret ediyordu. 24 Haziran sonuçları da AKP’nin güçlü olduğu illerde azımsanmayacak oranda bir seçmen kitlesinin çeşitli memnuniyetsizliklerin faturasını Erdoğan’a değil ama AKP’ye kestiğini gösteriyor. AKP’nin 1 Kasım seçimlerinde yüzde 70’in üzerinde oy aldığı, 5 kalesindeki oy kaybı şöyle: Aksaray’da 15.47 puan, Bayburt’ta 15.46 puan, Kahramanmaraş’ta 13.33 puan, Konya’da 14.52 puan ve Rize’de 10.5 puan.

AKP’nin kendi kalelerinde kaybettiği bu oyların ne oranda, nereye geçtiğini yazının devamında ayrıntılı olarak göstereceğiz.

AKP, CHP kalelerindeki oyunu koruyor

AKP’nin oy kaybına ilişkin bir başka ilginç bulguysa, CHP’nin güçlü olduğu illerde AKP’nin yok denecek kadar az kaybetmiş olması. CHP’nin değişmeyen kalelerinden olan Trakya ve Ege sahili illerinde, AKP’nin oy oranındaki düşüş ortalama olarak 2.5 puanın altında kaldı. Kırklareli’nde 1.5 puan, Muğla’da 2.5 puan, Tekirdağ’da 2.9 puan ve İzmir’de 3 puan oy kaybeden AKP, Edirne’deyse oylarını yüzde 0.8 artırdı. CHP’nin güçlü olduğu bu illerde daha az yoğun olan AKP seçmenin görece daha konsolide bir seçmen grubu olduğu makul bir varsayım. Öte yandan, İç Anadolu ve Doğu Anadolu’da olduğu gibi milliyetçiliğin belirleyici bir ideolojik faktör olmadığı ve kutuplaşmanın nispeten seküler-muhafazakâr yaşam tarzları üzerinde çizildiği Batı illerinde, aşağıda ayrıntılı olarak göstereceğimiz üzere milliyetçilik hâkim etkeni üzerinden AKP ile MHP arasında bir oy geçişliliği olmadığını söylemek de mümkün.

Güneydoğu’da HDP oy kaybetti, AKP oy artırdı

Öte yandan haritaya bakıldığında AKP’nin Türkiye’nin ekseriyetindeki oy kaybının bir kısmını Güneydoğu’da telafi ettiği görülüyor. Diğer bir deyişle, 7 Haziran’dan 1 Kasım’a yaşanana benzer bir şekilde Kürt seçmenlerin yoğunlukta olduğu ve HDP’nin oy oranının yüksek olduğu Güneydoğu illerinde HDP’den AKP’ye oy geçişi olduğunu söylemek mümkün.

Tabii, burada HDP’nin başarısızlığı veya AKP’nin başarısı gibi hızlı çıkarımlar yapmadan önce büyük bir şerh koymak zorundayız: Seçim öncesinde ve sonrasında çokça dillendirildiği gibi, HDP’nin cumhurbaşkanı adayı Selahattin Demirtaş’ın ve HDP kadrolarından birçok kişinin cezaevinde olduğu, HDP’nin seçim kampanyasını çok kısıtlı imkânlarla yürütebildiği/yürütemediği ve başta seçim günü Suruç’ta yaşananlar olmak üzere seçimin bölgedeki işleyişine ciddi şaibelerin düştüğü bir seçimde sadece oy oranlarındaki değişime bakarak bir başarı/başarısızlık tahlilini yapmanın mümkün olmadığını düşünüyoruz. Fakat yine de 1 Kasım ile mukayeseli olarak oy oranlarını ele aldığımızda bazı illerdeki oy geçişlerine göz atmanın faydalı olacağı kanaatindeyiz.

Öncelikle 1 Kasım seçimlerine nazaran HDP’nin, güçlü olduğu illerin tümünde oy kaybettiğini söylemek mümkün. HDP’nin 1 Kasım seçimlerinde en az yüzde 60 aldığı kalelerinde oy oranındaki düşüş şöyle: Hakkâri’de 12 puan, Şırnak’ta 7.5 puan, Mardin’de 7.7 puan, Van’da 5 puan, Diyarbakır’da 5.8 puan ve Batman’da 6 puan.

Bu illerde HDP’den giden oylarının diğer partilere ne ölçüde dağıldığını söylemek şimdiki verilerle mümkün değil. Öte yandan Kürt seçmenlerin bir kısmının sandığa gitmediği/gidemediği düşünüldüğünde oy oranı üzerinden bir tahlil yapmak daha da güçleşiyor. Fakat HDP’nin oy kaybettiği Güneydoğu illerinin hemen hemen tümünde AKP’nin oy oranının arttığını da söyleyebiliriz. Örnek vermek gerekirse; 1 Kasım seçiminde kıyasla AKP’nin oy oranı Şırnak’ta 5.8 puan, Hakkâri’de 6.2 puan, Mardin’de 1.2 puan, Van’daysa 1 puan artmış durumda.

HDP’nin güçlü olduğu illerdeki oy kayıplarını göz önünde bulundurduğumuzda, ülkenin özellikle Batı bölgelerindeki muhalif seçmenlerin HDP’nin barajı geçmesi için verdiği stratejik oyların da belirgin bir şekilde işe yaradığını söylemek güç değil. Ancak bu stratejik oyların oranını söylemek için araştırma şirketlerinin seçmenlerle yapacağı kapsamlı görüşmeleri beklemek gerekecek.

MHP, İYİ Parti’ye kaybettiği oyu AKP’den telafi etti

Gelelim seçimin en büyük sürprizi olan ve seçim öncesinde yapılan hemen hemen bütün tahminlerin üzerinde bir oy alan MHP’ye. MHP hakkında en son söyleyeceğimizi ilk başta söyleyelim: İki yönlü bir oy geçişliliği olan MHP, kendi kalelerinde İYİ Parti’ye oy kaybederken, bu kaybı AKP’nin kalelerinde telafi etti.

Öncelikle MHP’nin de AKP’ye benzer bir şekilde, eskiden beri güçlü olduğu kalelerinde kan kaybettiğini görüyoruz. MHP’nin 1 Kasım’da yüksek oy aldığı bazı illerdeki oy kaybı şöyle: Mersin’de 8.6 puan, Amasya’da 8 puan, Isparta’da 7.3 puan, Karabük’te 6.2 puan ve Kırşehir’de 4.3 puan oy kaybeden MHP, Devlet Bahçeli’nin kendi şehri olan Osmaniye’de dahi 2.7 puan oy kaybetmiş durumda. Milliyetçi seçmenin yoğun olduğu bu illere dair bir başka bulgu ise, seçmenin diğer bir milliyetçi parti olan İYİ Parti’ye teveccüh gösterdiği yönünde. Yukarıda saydığımız illerin tümünde yüzde 10’un üzerinde oy alan İYİ Parti, Osmaniye’de yüzde 13.35, Mersin’de yüzde 13.5 oy alırken örneğin Isparta’da yüzde 18’in üzerinde oy aldı.

Öte yandan İYİ Parti’nin oy performansına baktığımızda MHP’nin güçlü olduğu illerin yanı sıra CHP’nin güçlü olduğu illerde de önemli bir oy oranına ulaştığını söylemek mümkün. Balıkesir, Aydın, Edirne, Muğla, Çanakkale ve Antalya gibi CHP’nin geleneksel olarak yüksek oy aldığı illerde yüzde 14-16 bandında oy alan İYİ Parti, Isparta’da yüzde 18.4, Burdur’daysa yüzde 19.1’lik bir oy oranını yakaladı. Bu minvalde, geçtiğimiz Ekim ayında kurulan, ilk kurultayını seçimden altı ay önce yapan, erken seçime bir ölçüde hazırlıksız yakalanan ve kampanya süresince medyada çok az yer bulabilen İYİ Parti’nin de yaklaşık 5 milyon oy alarak 43 milletvekili ile mecliste bulunmasının önemli bir başarı olduğunun altını çizmek gerekir.

MHP’ye geri dönelim. Kendi kalelerinde İYİ Parti’ye ciddi miktarda oy kaptıran MHP, Türkiye genelindeki oy oranını yalnızca 0.8 puan kayıpla yüzde 11.10’da tutmayı başardı. Peki, MHP güçlü olduğu illerdeki oy kaybını nerede telafi etti? Cevap; AKP’nin kaleleri.

AKP’nin en büyük golü, kendi kalelerinde yediğini ve 1 Kasım seçimlerinde yüzde 70’in üzerinde oy aldığı, 5 kalesindeki oy kaybının 15 puan civarında olduğunu yukarıda göstermiştik. Yine yukarıda altını çizdiğimiz gibi; AKP’den memnun olmayan ve çeşitli memnuniyetsizliklerin faturasını Erdoğan’a değil ama AKP’ye kesen, azımsanmayacak orandaki bu seçmen kitlesinin önemli bir kısmının 24 Haziran’da MHP’yi tercih ettiği görülüyor. AKP’nin geleneksel olarak güçlü olduğu ve 24 Haziran’da kan kaybettiği illerde MHP’ye olan oy geçişini kaba bir şekilde şöyle gösterebiliriz: MHP oylarını, 1 Kasım seçimine kıyasla, Erzurum’da 4.4 puan, Bayburt’ta 6.8 puan, Rize’de 7 puan, Sivas’ta 7.2 puan, Konya’da 4.2 puan artırırken, Yozgat’taki oy artışı 12 puanın üzerinde oldu.