Kanal İstanbul projesinin en önemli tartışma konularından biri maliyeti ve bütçeye etkisi. Yap-işlet-devret yöntemiyle ihale edileceği açıklanan Kanal İstanbul’un maliyeti 75 milyar TL’ye çıkarken, ekonomist Atilla Yeşilada bu borcun 20-25 yılda ödenebileceğini, projenin Hazine’ye daha fazla borç olarak geri döneceğini söyledi.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turhan, Kanal İstanbul’da etüt proje işlerinin tamamlandığını belirterek “Teknik çalışmaları tamamladık. ÇED çalışmalarında son aşamaya geldik. 1/100.000 ölçekli çevre düzenleme planının kesinleşmesini müteakip ihalesine çıkacağız” açıklamasını yapmıştı.
Proje, ilk kez Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 2011’de açıklanmış, 2017’de etüt ihalesi yapılmıştı. İhaleyi 35 milyon TL ile Yüksel Proje A.Ş. kazanmıştı.
Kanal İstanbul tartışmalarının önemli bir yanı, finansmanı, elde edilecek gelir ve bütçeye etkisi. Daha önce diğer mega projelerde olduğu gibi yap-işlet-devret (YİD) uygulamasıyla ihale edileceği söylenen Kanal İstanbul için Erdoğan, geçen pazar akşamı katıldığı bir televizyon programında “Yap-işlet-devret ile müşteri bulduk bulduk, aksi takdirde biz burayı milli bütçemizle yapacağız” dedi.
Yaklaşık 45 kilometre uzunluğunda ve 20,75 metre derinliğinde olan projenin daha önce 60 milyar TL olarak belirlenen maliyeti 75 milyar TL’ye çıktı. Projeye ilişkin muhtelif maliyetler çıkarıldığı takdirde dahi 10 milyar TL’lik bir maliyet sözkonusu.
“Boğazlar’dan bedava geçen gemi Kanal İstanbul’a neden para ödesin”
Kanal İstanbul gibi Hazine garantisi verilen projelere her yıl ne kadar ödendiği bilinmezken, en büyük endişe geçen gemi sayısıyla bu maliyetin karşılanamaması. İYİ Parti İstanbul Milletvekili Ahat Andican, “Geçen yılki 40 bin gemi geçiş sayısından yola çıkarsak, Türkiye’nin 6 milyar dolar elde edebilmesi için gemi başına ortalama 150 bin dolar geçiş ücreti alması lazım. Montrö’ye göre Boğaz’dan bedavaya geçebilecek olan bir gemi, kanaldan geçince hiçbir mesafe kazanamayacağı halde sadece bir-iki gün beklememek için niye 150 bin dolar ödesin” diye sorarken, CHP Genel Başkan Yardımcısı Aykut Erdoğdu da yüzde 15 işsizliğin olduğu bir ülkede 75 milyar TL’ye ikinci bir su yolu açmanın büyük hata olduğunu belirtti.
“Kanal İstanbul’un maliyeti 20-25 yılda anca ödenir”
Konuyla ilgili Medyascope’a konuşan ekonomist Atilla Yeşilada ise İstanbul Havalimanı’nda da ihaleden sonra taahhütlerin yerine getirilmediğini örnek gösterirken maliyet konusunda şunları söyledi: “Eldeki tahminlerin en üstünü düşünüyorum, 15-20 milyar TL gibi. Gemilerle karşılanabilmesi için gemi başına 20 bin TL gibi bir paradan bahsediliyor, ortalama günde 150 gemi geçiyor. Gerisini siz düşünün. Bu maliyet 20-25 yılda anca ödenir. Ayrıca finanse edilebileceğini de zannetmiyorum. Batılı bankalar çevreye zarar verecek projelere destek vermiyorlar. Çevre uzmanı değilim ancak Kanal İstanbul’un çevreye vereceği zarar gerçeği yansıtıyorsa bunu finanse etmezler. Finanse edecek olanlar ancak devlet garantisiyle gelir. Karışık ve zor bir konu. Devletin garantisiyle kredi alınan Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve tünel projesi örnekleri var. Hiçbiri kâr edemedi, hepsi devletin üzerine kaldı.”
Kamu borcu az gösteriliyor
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
YİD modelinin devlete her seferinde olumsuz şekilde borçla döndüğünü söyleyen Yeşilada, “Şartlı olanlar devletin borcudur ve borç stokuna konulması lazım ancak bu söylenmiyor. Kamu borcu az gösteriliyor. Ayrıca TL değer kaybettiği için bu projelerden kaynaklanan borçlar sürekli zamlanacak. Her yıl hazineye maliyeti artıyor” diye konuştu.
Kanal İstanbul’un maliyetinin karşılanabilmesi konusunda yapılan hesaplamalara göre, 2018 yılında geçen 41 bin 103 geminin her birinden 194 bin 600 dolar toplanırsa ancak 8 milyar dolar gelir elde edilebiliyor. 10 milyar dolar elde edilebilmesi için ise her gemiden 200 bin doları üzerinde gelir elde edilmesi şart. Gemilerin İstanbul Boğazı dururken bu fiyata Kanal İstanbul’u tercih edip etmeyeceği ise tartışmanın ana gündemini oluşturuyor.
