Tunus Parlamentosu’nun ve İslami kökenli Ennahda Partisi’nin lideri Raşid Gannuşi, 11 Ocak’ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde ziyaret etti. Ziyaret, Ennahda tarafından desteklenen bağımsız Habib Jemli’nin sunduğu kabine önerisinin Tunus Parlamentosu’nda güvenoyu alamamasının hemen ardından gerçekleşti. İkili arasındaki görüşme basına kapalı yapılırken, Tunus’un siyasi liderleri Gannuşi’yi, ziyareti izinsiz ve gizlice yaptığını belirterek eleştirdi. Bugünden bakıldığında, liderlerin Erdoğan hakkındaki fikir ayrılıklarının Tunus’taki İslamcı-seküler bölünmesini güçlendirmesi muhtemel.
Bugün Tunus’ta üç büyük siyasal akımdan bahsediliriz. Bunlar Bourgibist, sol/liberal partiler ve Ennahda. Modern Tunus’un kurucu figürü ve 1959-1983 yılları arasında tek partiyle ülkeyi yönetmiş Habib Bourguiba’nın mirasını taşıdıkları iddiasındaki Bourgibist partiler, devrimle yıkılan rejimde görev almış birçok bürokrat ve siyasetçiyi bugün halen bünyelerinde barındırıyor. Bu partilerin temel ilkeleri arasında ulus devlet modelini ve güçlü bir devlet yapısını benimsemek, sekülerlik ve kadın haklarını desteklemek yer alıyor. 2014 seçimi sonrası Nidaa Tunus partisinin kurulmasıyla demokratik siyasete etki etmeye başlayan Bourgibistler, günümüzde Tahya Tunus, Machrou Tunus, Nidaa Tunus ve Özgür Anayasa Partisi gibi farklı partilere bölünmüş durumda. Bu tablo, Türkiye’de 1980’lerin sonunda SHP, DSP, CHP gibi Atatürkçü partilerin bölünmesine benzetilebilir.
Ennahda ise İslami kökenli bir parti olarak kurucu Bourguiba ve onun varisi Zeynel Abidin Ben Ali dönemlerinde yasaklanmış, devrim sonrası 2011 ve 2014 arasında hükümeti yönetmiş ve 2019 seçimlerinden yüzde 19,6 oy oranıyla birinci çıkmış olan Tunus’un en büyük kitle partilerinden biri. Son olarak sol/liberal partiler ise sendikalarla güçlü bağları olan ve işçi haklarıyla birlikte sekülerliği de savunan partiler.
Ennahda karşıtlığıyla bilinen ve 217 koltuklu parlamentoda 17 koltukla en büyük üçüncü parti konumunda olan ve Bourgibist akıma yakın olan Özgür Anayasa Partisi’nin Başkanı Abir Moussi, resmi hesabından yaptığı açıklamada, Tunus Parlamentosu’nun komşu ülke Libya’ya askeri müdahaleye karşı olduğunu belirterek, Gannuşi’nin Libya’ya askeri güç gönderen yabancı bir ülke lideriyle gizli bir görüşme gerçekleştirip diplomatik normları ihlal ettiğini belirtti ve Gannuşi’yi istifaya davet etti.
Mevcut geçici hükümetin başkanı Youssef Chahed’in mensubu olduğu, yine Bourgibist akıma yakın olan Tahya Tunus partisinin genel sekreteri Mohsen Marzouk ise yazılı olarak yaptığı açıklamada, Gannuşi’nin Meclis Başkanı sıfatıyla Erdoğan ile görüşmeye gitmesini kabul edilemez bulduğunu açıkladı. Tunus’un en büyük sendikası olan ve sol partilerle yakın bağı bulunan UGTT’nin (Tunus Genel İş Sendikası) Genel Sekreteri Noureddine Taboubi de “Tunus Erdoğan’dan büyüktür” diyerek ziyareti eleştirdi.
Gannuşi ise çarşamba günkü meclis toplantısında, ziyaret hakkında Cumhurbaşkanı Kais Saied’i bilgilendirdiğini, ziyaretinin kanuna aykırı olmadığını ve basına duyurulduğunu belirtti.
Tunus’ta, Erdoğan üzerindeki bölünme farklı sosyal kırılmalarının da tezahürü. 2018 yılında Arab Barometer adlı araştırma şirketi Tunuslulara “Erdoğan’ın dış politikası Arap Dünyası için çok iyi mi, iyi mi, kötü mü, çok kötü mü oldu?” sorusunu sordu. Araştırmaya katılan 2400 kişinin yüzde 53,2’si çok iyi ya da iyi cevabını verirken, yüzde 18,9’u kötü yada çok kötü cevabını verdi. Bu sonuç anketteki diğer sonuçlarla karşılaştırıldığında, Erdoğan üzerindeki bölünmenin diğer sosyal kırılmalarla olan paralelliği net bir şekilde ortaya çıkıyor.
Grafik 1’de görüldüğü üzere, Bourguibist[1] partilere oy verenler arasında Erdoğan’ın Arap dünyasında kötü ya da çok kötü etkisi olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 38,7 iken sol ve liberal partilerde[2] bu oran yüzde 31,7 ve Ennahda’yı destekleyenler arasında bu oran yüzde 15,7. Yüzde 95 güven aralığında, sol ve liberal partilerle Bourgibist partileri destekleyenlerin, Ennahda’yı destekleyenlere göre Erdoğan’a bakış açılarının net bir şekilde daha olumsuz olduğu gözüküyor.
Erdoğan üzerindeki başka bir ayrım ise sendika üyeliği ve işçi aktivizmi üzerinde gözleniyor. Grafik 2’de görüldüğü üzere, sendika üyeleri arasında Erdoğan’ın Arap dünyasına kötü veya çok kötü etkisi olduğunu düşünenlerin oranı yüzde 32,1 iken, sendika üyesi olmayanlar arasında bu oran yüzde 25,3. Ancak sendika üyelerinin düşük bir yüzde oluşturması (n=143) sebebiyle iki grup arasında istatistiksel açıdan kayda değer bir fark bulunmadığını da eklemekte fayda var.
Grafik 3 Erdoğan’ın Arap dünyası için kötü veya çok kötü etkisi olduğunu düşünenlerin Tunus içerisindeki coğrafi dağılımını, Grafik 4 ise Ennahda’yı kendisine en yakın parti olarak gören seçmenlerin coğrafi dağılımını gösteriyor. Grafikler Ennahda’nın güçlü olduğu ancak sosyoekonomik olarak gelişmekte olan muhafazakâr güney bölgelerinde Erdoğan’a bakış açısının olumlu, Ennahda’nın göreceli olarak zayıf olduğu ancak sosyoekonomik olarak daha gelişmiş olan sahil ve kuzeybatı bölgelerinde ise Erdoğan’a bakış açısının olumsuz olduğunu gösteriyor.
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
Sonuç olarak, Erdoğan üzerindeki kırılmanın, Tunus’ta farklı toplumsal ve siyasi boyutları olduğu net bir şekilde ortaya çıkıyor. Hatta bazı siyasi ve aktivistler, Erdoğan üzerinden gerçekleşebilecek bir ayrışmanın Tunus’u tekrar 2014’teki laik – dindar kutuplaşmasına sürükleyebileceği uyarısını yapıyor.
1] Arab Barometer çalışmasına verilen cevaplara göre Bourgibist gruba dahil ettiğim partiler: Nidaa Tounes, Machrouu Tounes ve Özgür Anayasa Partisi.
[2] Sol-liberal gruba dahil olan partiler: Ettakatol, Halkın Hareketi, Afek Tounes (liberal), Popüler Cephe ve Demokratik Dalga.
Salih Yasun Indiana Üniversitesi Bloomington Siyaset Bilimi Fakültesi’nde doktora öğrencisidir. Çalışmaları Tunus’taki demokratikleşme sürecine yoğunlaşan Yasun’un araştırmalarına www.syasun.com adresinden ulaşılabilirsiniz.
