Yerel halk baskısı ve yanlış planlama, 13 termik santral ve HES’te lisans iptali getirdi: İptal edilen projelere şimdi ne olacak?

Resmi Gazete’de yayınlanan Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) kararlarıyla, 13 projenin elektrik üretim lisansları iptal edildi. Lisansı iptal edilen projeler arasında Hemşin’e Çevre ve Şehircilik Bakanlığı çalışanının sahibi olduğu şirket tarafından planlanan HES (hidroelektrik santral) projesi, kamu kurumu niteliğindeki Elektrik Üretim A.Ş.’nin (EÜAŞ) tasarlayıp gerekli izinleri aldıktan sonra Kolin-Kalyon-Çelikler konsorsiyumuna ihale ettiği Çayırhan-B Termik Santrali ve Adana-Yumurtalık’ta faaliyet gösteren İsken Sugözü Termik Santrali’nin yanına kurulması planlanan Ayas Termik Enerji Santrali de bulunuyor.

Doğu Eroğlu

9 Mart 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu (EPDK) kararlarıyla, beş enerji projesi için üretim lisansı verilirken 13 enerji projesinin üretim lisansları ise sonlandırıldı. Kararla birlikte Ayas Termik Enerji Santrali, Tarihler HES, İlhan Regülatörü ve HES, Oylum I-II Regülatörü ve HES, Turnasuyu Enerji Grubu Projesi, Moran Barajı ve HES, İncir Barajı ve HES, Arslanca Regülatörü ve HES, Pervari Barajı ve HES, Kanat Regülatörü ve HES, Dikmen Regülatörü ve HES, Şimşir Regülatörü ve HES ve Çayırhan-B Termik Santrali için düzenlenmiş elektrik üretim lisansları iptal edildi.

Fakat elektrik üretim lisansı iptalleri her zaman ilgili projenin tamamen rafa kalktığı anlamına gelmiyor.

EPDK’nın enerji projelerine sağladığı üretim lisansları, enerji projeleri hakkındaki Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) kararlarının ortadan kalkması, projenin konusuz kalması, üretim lisansı kapsamında belirlenen tarihlerde inşaata veya faaliyete başlanamaması, üretim lisansı hakkında açılan mahkemelerden çıkan kararlar ya da şirketlerin başvuruları yoluyla iptal edilebiliyor.

Ancak projelerin yeniden planlandığı hallerde bazen şirketler EPDK’dan yeni üretim lisansı alıp yola devam etmeyi seçebiliyor. Bu yüzden EPDK’nın üretim lisansı iptalleri kimi zaman projelerin tamamen rafa kalktığını gösterebilirken bazen de projelerin yeniden planlanacağının işareti olabiliyor.

EPDK tarafından üretim lisansları iptal edilen projelerin son durumlarını Medyascope araştırdı:

Dikmen Regülatörü ve HES (Rize-Hemşin, tünel tipi HES projesi): Hemşin Vadisi’ne kurulması planlanan projenin en çok konuşulan yanı, yatırımcı firmanın kimliği olmuştu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bağlı Rize Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nde görev yapan Abdül Muhsin Akarsu’nun projenin yatırımcısı Şaraksel Elektrik Üretim A.Ş.’nin ortağı olduğu anlaşıldıktan sonra HES projesi hakkında Hemşinliler idareye ve yargıya başvurmuştu. Projenin yatırımcısının, projeyi denetlemekle sorumlu birimde çalışmasının çıkar çatışması yarattığı gerekçesiyle Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na yapılan başvuru yanıtsız kalınca Hemşinliler yargıya gitti. Rize İdare Mahkemesi ise kararında, HES şirketinin ortağının denetimle sorumlu birimde çalışmadığı gerekçesiyle çıkar çatışması olmayacağına hükmetti.

Karara karşın yıllardır inşaatına başlanamayan Dikmen Regülatörü ve HES projesi hakkındaki üretim lisansının EPDK tarafından iptal edilmesi Hemşinlileri sevindirdi. Hemşin Vadisi Dayanışması’ndan Tuğba Yazıcı projeyle ilgili herhangi bir inşaat girişimi bulunmadığını doğruladı. Ancak Yazıcı yapımı önlenen HES projesinin yarattığı sevinci gölgeleyen gelişmelerden bahsetmeyi de ihmal etmedi. Yazıcı yargıdan çıkan iptal kararlarına karşın Yeşil Yol projesi kapsamındaki inşaat faaliyetlerinin sürdüğünü, bölgedeki dere ıslah çalışmalarının ise akarsulara HES projeleri benzeri etkiler yaptığını kaydediyor.

Çayırhan-B Termik Santrali (Ankara-Nallıhan, kömüre dayalı termik santral ve kömür madeni): İç Anadolu’daki önemli su rezerv alanlarından biri üzerine, Ankara’nın Nallıhan İlçesi Çayırhan mevkiinde kurulması planlanan, kömür rezervlerinin işletilmesi ve kömüre dayalı termik santral kurulumunu kapsayan proje hakkındaki imar planları 2020 sonunda iptal edilmişti.

Kamu kurumu niteliğindeki Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) tarafından tasarlanıp izin ve değerlendirme süreçlerinden geçirilen proje, yasal gereksinimlerin tamamlanmasından sonra ihaleye çıkmış ve Kolin-Kalyon-Çelikler konsorsiyumuna devredilmişti. İlk başta 800 MW kurulu güce sahip olması planlanan kömürlü termik santral projesinin kapasitesi daha sonra 720 MW olarak revize edilmişti.

Termik santral projesinin imar planları hakkında TMMOB’ye bağlı Şehir Plancıları, Mimarlar ve Ziraat Mühendisleri Odalarının yanı sıra TEMA da davacı olmuştu.

Yatırım sürecini ve projenin geldiği noktayı değerlendiren TEMA Ankara Temsilcisi Nevzat Özer, Çayırhan-B Termik Santrali projesinin bu aşamadan sonra gerçeğe dönüşmesi ihtimalinin oldukça düştüğü kanaatinde. Kömürün sadece havayı ve doğayı değil ekonomiyi de olumsuz etkilediğini söyleyen Özer, mevcut konjonktürde kömürlü termik santrallerin verimli yatırımlar olmaktan çıktığını idarenin ve özel sektörün anladığını belirtiyor.

Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Koordinatörü Özlem Katısöz de EPDK’dan gelen lisans iptaliyle Çayırhan-B Termik Santrali projesinin rafa kalkmış olabileceği görüşünde: “Çayırhan-B Termik Santrali projesi standart bir termik santral projesi değildi, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ‘kılçıksız yatırım’ adını verdiği model kapsamında geliştirdiği ilk kömürlü termik santral projesiydi. Bu modelde, imar planlarında değişiklik, tarım alanını tarım dışına çıkarma kararı, ÇED Olumlu kararı gibi tüm izinlerin EÜAŞ yani kamu elektrik şirketi tarafından alınıp, elektrik alımı ve fiyat garantili özelleştirme ihalesiyle termik santral projesinin özel sektöre teslim edilmesi öngörüldü. Bu kılçıksız yatırım projelerinin ilk örneği Çayırhan-B Termik Santrali projesiydi. Hem elektrik piyasası koşullarının hem de finansal koşulların böyle bir termik santral yatırımına elverişli olmaması hem de santralin aleyhinde sonuçlanan davalar sebebiyle ihaleyi alan konsorsiyumun projeyi hayata geçiremediğini düşünüyorum.”

EÜAŞ’ın aynı yöntemle planlayıp ihaleye çıkardığı bir başka kömüre dayalı termik santral projesi Eskişehir’e kurulmak istenen Alpu Termik Santrali de yedi defa ihaleye çıkmasına rağmen talip bulamadı. Alpu Termik Santrali projesine ait ihale ilanları artık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı’nın internet sitesinde de yer almıyor.

Katısöz, EÜAŞ’ın kömürlü termik santral projelerinin gerçekleşemeyişinin, kamunun kömürsüzleşmeyi gündeme alması için de bir gösterge olduğunu ekliyor: “Hepimizin ihtiyacı olan sağlıklı ve temiz bir geleceğin inşası için ülkemizin hem yeni kömür projelerinden vazgeçmesi hem de mevcut kömürlü termik santralleri kapatmak üzere adil ve temiz bir enerji dönüşümüyle kömürden çıkış hazırlıklarına başlaması gerekiyor.”

Ayas Termik Enerji Santrali (Adana-Yumurtalık, ithal kömüre dayalı termik santral): Adana’nın Yumurtalık İlçesi sahilinde bulunan, 2003’te elektrik üretmeye başlayan 1210 MW kurulu güce sahip İsken Sugözü Termik Santrali’nin yüzde 49 ortağı olan OYAK Grubu ve Koç Grubu, AYAS Enerji firması aracılığıyla Sugözü Termik Santrali yanına, ithal kömüre dayalı bir başka termik santral daha planladı. 625 MW kurulu güce sahip olması planlanan termik santral projesi, hakkında açılan davalardan sonra rafa kalktı.

Projenin üretim lisanslarının iptali için dava açan avukat İsmail Hakkı Atal, Ayas Termik Enerji Santrali projesinin gerçekleşmesini beklemediğini belirtiyor.

İsken Sugözü Termik Santrali’nin kurulu olduğu bölgede bir başka kömüre dayalı termik santral projesi olan, Çin sermayeli EMBA Hunutlu Termik Santrali’nin inşaatıysa devam ediyor. Halihazırda elektrik üreten İsken Sugözü Termik Santrali ile EMBA Hunutlu Termik Santrali proje sahası arasında sadece iki kilometrelik mesafe var. Sağlık Bakanlığı tarafından sağlanan veriler, santrallerin kurulu olduğu Adana’nın Yumurtalık İlçesi’nde kanser vakalarının büyük bir tırmanışta olduğunu gösteriyor.

Tarihler HES (Siirt-Silvan, baraj tipi HES projesi): Ciner Holding’e bağlı Park Elektrik tarafından Siirt’te inşa edilmesi planlanan 47 MW kurulu güçlü Tarihler HES projesi, şirketin inşaata başlayamamasıyla iptal oldu. 2007’de başlayan proje için 2009’da verilen üretim lisansının sona erdirilmesi için Park Elektrik Ocak 2021’de EPDK’ya başvuru yapmıştı.

Oylum I-II Regülatörü ve HES (Trabzon-Sürmene, tünel tipi HES projesi): ÇED süreci 2016 yeniden başlayan ve Trabzon’un Sürmene İlçesi’nde Küçükdere Çayı üzerine kurulması planlanan Oylum I-II Regülatörü ve HES projesi için Eylül 2018’de üretim lisansı verilmişti ancak bu lisans Resmi Gazete’de yayınlanan EPDK kararıyla iptal edildi. Oylum I-II Regülatörü ve HES projesinde inşaat aşamasına geçilememişti.

Botan Çayı üzerindeki baraj tipi HES projeleri: EPDK’nın iptal ettiği üretim lisansları arasında, Botan Çayı üzerinde kurulması planlanan üç HES projesi de bulunuyor. Moran Barajı ve HES, İncir Barajı ve HES, Pervari Barajı ve HES projelerine ait üretim lisansları EPDK tarafından iptal edildi. Fakat Botan Çayı üzerinde EÜAŞ’a ait Botan HES, Limak Holding projeleri Kirazlık Barajı ve HES ile Alkumru Barajı ve HES, Çetin Barajı ve HES projeleri halihazırda elektrik üretiyor. Alkumru ve Kirazlık barajları, 24 Ağustos 2014’te baraj kapaklarının açılmasıyla yükselen sularda altı kişinin yaşamını yitirmesiyle hatırlanıyor. İncir Barajı ve HES ile Pervari Barajı ve HES projelerinin devam edeceğine dair pek bir iz yok ama Moran Barajı ve HES projesinin başka bir üretim lisansıyla faaliyet gösterebileceğini düşündüren gelişme 2020’de yaşandı. 1 Haziran 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nı Giresun’un Alucra İlçesi’ndeki 51 parselin acele kamulaştırılması için yetkilendirdi.

Kanat Regülatörü ve HES (Giresun-Dereli, tünel tipi HES projesi): Türkerler Holding tarafından, Giresun’un Dereli İlçesi’ndeki Aksu ve Dereli nehirleri üzerine kurulması planlanan proje, 13,3 MW kurulu güce sahipti. 2010’da üretim lisansı alan projede inşaata başlanamadı ve proje 2018’den itibaren Türkerler Holding internet sitesindeki enerji sekmesinden de kaldırıldı.

Şimşir Regülatörü ve HES (Karabük-Yenice, tünel tipi HES projesi): Karabük’te Şeker Kanyonu içinde akan Şimşir Deresi’ne kurulması planlanan Şimşir Regülatörü ve HES projesine karşı yerel halkın açtığı davalar proje aleyhine sonuçlandı. HES projesine karşı bir araya gelen Yenice Platformu’ndan Mustafa Akay, projeye dair bölgede herhangi bir gelişme bulunmadığını söylüyor ve Karabüklüler’in projenin yeniden gündeme gelmesini beklemediğini aktarıyor.