Cumhurbaşkanlığından gelen acele kamulaştırma kararı sonrası Niğde’de kentsel dönüşüm projesi hız kazanmış, Kale Mahallesi’nin büyük kısmı yıkılmıştı. Yağmacılara ve yıkımlara rağmen evlerini terk etmeyen mülk sahiplerinin açtığı davada, acele kamulaştırma kararına dayanak oluşturan herhangi bir plan bulunmadığı anlaşıldı. Danıştay üç defa plan isteyince, idare en sonunda acele kamulaştırma kararından sonra alınmış bir planı yollamak zorunda kaldı. Danıştay 6. Dairesi, Cumhurbaşkanlığının acele kamulaştırma kararının yürütmesini durdurdu.
Niğde kent merkezinde, Niğde Kalesi etrafında kurulu Kale Mahallesi sakinleri, kendilerini mahalleyi terk etmeye zorlayan kentsel dönüşüm projesine karşı bir süredir mücadele ediyordu.
Niğde Belediyesi ve TOKİ tarafından yürütülen proje kapsamında, Cumhurbaşkanlığı tarafından alınan ve 30 Ocak 2021’de Resmi Gazete’de yayımlanan acele kamulaştırma kararı projeyi hızlandırmış, mahallede yaşayanların tamamı tapu sahibi olmasına karşın mahallede yıkımlar başlamıştı.
Yıkımların başlamasıyla bölgede ortaya çıkan yağmacılara karşı direnmeye çalışan mahalleliler arasından 11 mülk sahibi, Cumhurbaşkanlığı tarafından alınan acele kamulaştırma kararının iptali için Danıştay’a başvurmuştu.
Danıştay 6. Dairesi’ndeki yargı süreci, Kale Mahallesi’ndeki kentsel dönüşümün hukuksuz bir şekilde yürütüldüğünü ortaya çıkardı. Danıştay 6. Dairesi’nin kararına göre, Cumhurbaşkanlığı tarafından acele kamulaştırma kararı alınırken, ortada herhangi bir kentsel dönüşüm planı bulunmuyordu. Kararın iptali için dava açılmasından sonra Danıştay 6. Dairesi planları idareden üç defa istedi ama idare acele kamulaştırmaya dayanak oluşturan plan kararını bir türlü mahkemeye gönderemedi. Sonunda, Cumhurbaşkanlığı kararından altı ay sonra alınmış bir karar Danıştay 6. Dairesi’ne iletildi ancak mahkeme, altı ay sonra oluşturulan planın acele kamulaştırma kararına dayanak oluşturamayacağına hükmederek acele kamulaştırma kararının yürütmesini durdurdu.
Kentsel dönüşüm projesini yasallaştıran acele kamulaştırma kararının hukuki bir şekilde alınmadığı ortaya çıktı ama bu sırada Niğde’deki Kale Mahallesi’nin neredeyse tamamı yıkıldı.
Proje kararı yıkım başladıktan aylar sonra alınmış
Danıştay, 11 mülk sahibinin iptal edilmesini istediğini acele kamulaştırma kararını incelerken, Niğde Belediyesi ile Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan, acele kamulaştırma kararına dayanak oluşturan projeyi tam üç defa istedi. İlk iki seferde Danıştay 6. Dairesi’nden gelen evrak talepleri yanıtsız kaldı. Üçüncü defa planların istenmesi üzerine, Niğde Valiliği, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü, Cumhurbaşkanlığı kararından sonra hazırlanmış bir imar planını mahkemeye gönderdi.
Yani Danıştay 6. Dairesi, cumhurbaşkanlığınca alınan acele kamulaştırma kararından önce, Niğde Kale Mahallesi’ndeki kentsel dönüşüm projesi hakkında herhangi bir plan kararı oluşturulmadığını, Cumhurbaşkanlığı kararı hakkında iptal davası açılmasının ardından Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından, Cumhurbaşkanlığı kararının altı ay sonrasında bir plan kararı alındığını ortaya çıkarmış oldu.
Danıştay 6. Dairesi, 24 Mart 2022 tarihli kararıyla, Niğde Kale Mahallesi için acele kamulaştırma konulu Cumhurbaşkanlığı kararının yürütmesini durdurdu ve şu değerlendirmeyi yaptı:
Medyascope'un haftalık e-bülteni
Andaç'a abone olun
Editörlerimizin derlediği öngörüler, analizler, Türkiye’yi ve dünyayı şekillendiren haberler, Medyascope’un e-bülteni Andaç‘la her çarşamba mail kutunuzda.
“Uyuşmazlığa konu taşınmazın acele kamulaştırılmasına ilişkin Cumhurbaşkanı kararının 29/01/2021tarihinde tesis edildiği, davalı idareler tarafından dairemizce verilen ara kararlarına sunulan cevaplarda, acele kamulaştırmanın dayanağı onaylı projesi ve kamu yararı kararına ilişkin bilgi ve belge sunulmadığı, acele kamulaştırma işleminin dayanağı olarak sunulan imar planının ise dava konusu işlemin tesis edildiği tarihten sonra Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 29.07.2021 tarihinde uygun bulunduğu görülmektedir.
Bu durumda, dava konusu işlemden sonra Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından uygun bulunan koruma amaçlı imar planının dava konusu acele kamulaştırmanın dayanağı olamayacağı, davalı idareler tarafından da acele kamulaştırmanın dayanağı onaylı projesi ve kamu yararı kararına ilişkin bilgi ve belge sunulmadığı açık olduğundan, dava konusu acele kamulaştırma işleminde hukuka uygunluk bulunmadığı, uygulanması halinde giderilmesi güç̧ veya imkânsız zararların doğmasına yol açacağı sonucuna ulaşılmıştır.“
“Süreç tamamen tersine çevrilmiş”
Acele kamulaştırma kararının iptali için dava açan 11 Kale Mahallesi sakininin avukatı İsmail Atal, “gelişigüzel, hukuki prosedürden uzak” diye nitelendirdiği kentsel dönüşüm projesini Medyascope’a değerlendirdi:
“Niğde Belediyesi veya Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından bir kamulaştırma kararı, bir proje yapılması veya bir kamulaştırma kararı alınması gerekiyordu. Danıştay 6. Daire, tam üç kere Niğde Belediyesi’nden ve Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan Cumhurbaşkanlığı kararının dayanağı olması gereken karar ve projeyi istemesine rağmen böyle bir karar ve proje gönderemediler. Çünkü böyle bir karar ve proje yoktu. Halbuki yasaya göre önce Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı veya Niğde Belediyesi tarafından bu kamulaştırmayla ilgili öncesinde bir karar alınması ve proje yapılması gerekiyordu.
Biz dava açtıktan sonra Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun, Cumhurbaşkanlığı kararını hukuka uygun hale getirmek için, Cumhurbaşkanlığı kararından sonra çıkarttığı kararı da mahkeme hukuka aykırı buldu. Bunu uygun görmedi. Zira bizim iptalini talep ettiğimiz Cumhurbaşkanı kararı 29.01.2021 tarihli. Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun Koruma Amaçlı İmar Planı ise Cumhurbaşkanı kararından sonra, 29.07.2021 tarihliydi. Yani aslında sürecin tamamen gelişigüzel olduğu, hiçbir hukuksal esasa uyulmadığı bu şekilde de ortaya çıkmış oldu. Çünkü öncesinde yapılması gereken koruma amaçlı imar planları veya belediye ve bakanlık tarafından alınması gereken karar ve projelerin cumhurbaşkanı kararı dava edildikten sonra yapılmaya çalıştığı veya hiç yapılmadığı, böyle bir kararın da olmadığı ortaya çıktı. Aslında süreç tamamen tersine çevrilmiş ve son yıllarda çok defa karşılaştığımız üzere, hukuki prosedürden uzak, gelişigüzel, kervan yolda dizilir mantığıyla yapılmış bir idari işlemler silsilesiyle karşılaştık. Biz bunu dava ettik ve Danıştay 6. Dairesi de bu konuda güzel bir yürütmeyi durdurma kararı verdi.“
Tarihi Varlıkları Koruma Kanunu dayanak yapıldı, tarihi varlıklar yıkıldı
Avukat Atal, Kale Mahallesi’ndeki tarihi evlerin yıkılmasına ve yeraltı tünellerinin zarar görmesine yol açan kararların, aslında tarihi varlıkları korumak için oluşturulmuş bir yasaya dayandırıldığını anlattı:
“Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanuna göre bu Cumhurbaşkanı kararı çıkarıldı ve bu kanunun esas alındığı idari işlemler silsilesinde Niğde Belediyesi, tarihi Kale Mahallesi’ni dümdüz etti. Sanki bu kanun yok etme kanunuymuş, tarihi ve kültürel taşınmaz varlıkların yok edilmesine ilişkin bir kanunmuş gibi uygulama yapıldı. Niğde Belediyesi bizim dava açtığımız 11 adet gayrimenkul dışında tamamen tarihi eserleri, tarihi evleri yıktı. Bu arada yıkıldıktan sonra yerin altından, evleri bölgeyi birbirine bağlayan yeraltı tünelleri, tarihi tüneller çıktı. Burada da aslında Cumhurbaşkanı kararını iptalini dava ettikten sonra, Kayseri Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun Cumhurbaşkanı kararından tam altı ay sonra buranın tarihi niteliğine rağmen, sırf Cumhurbaşkanı kararını hukuka uygun hale getirmek için yapmış olduğu koruma amaçlı imar planıyla da aslında Bölge Kurulunun görevi kötüye kullanma niteliğinde bir suç işlediği de ortaya çıkıyor.“
